Tundra
Tundra je biom koji se prostire u predelima gde je rast drveća onemogućen nižim temperaturama i kratkom vegetacijskom sezonom. Ime potiče od kildin-laponske (laponske) reči tūndâr, koja označava „ledinu bez drveća”. Postoje dva tipa tundre: arktička, rasprostranjena u polarnim predelima Arktika i Antarktika, i alpijska, rasprostranjena u vidu zasebnog pojasa na visokim planinama. Flora palearktičkih tundri često se naziva arkto-alpijskom usled postojanja zajedničke istorije vegetacije i velikog broja zajedničkih vrsta biljaka u arktičkoj i alpijskoj tundri.
Arktička tundra
urediNastanak i geografsko prostiranje
uredi
U skorijoj geološkoj prošlosti (ledena doba Kvartara) velike ledene mase pokrivale su deo Severne Amerike i Evrope. U periodu posle poslednje glacijacije led se povukao ka severu ili se zadržao na planinama (glečeri). Oblasti poslednje oslobođene od leda, a susedne savremenim ledenim pokrivačima pripadaju biomu tundri. Na engleskom se tundre u Americi nazivaju barren grounds (u prevodu „oskudna, neplodna zemlja”), ali o jedinstvenosti sa biomom u Evropi i Aziji svedoči i to da 75% živog sveta na svim nabrojanim kontinentima čine iste vrste.
Klimatski faktor
uredi
U nivou polarnog kruga u vreme zimske kratkodnevice, Sunce se uopšte ne izdiže iznad horizonta. Još severnije, noć traje još duže i veći deo tundre nema sunčevu osvetnjenost po više meseci. To utiče na život u tundri da svoju aktivnost usresrede na kratak period osvetljenosti. Osim tame, značajan faktor u tundri je i hladnoća koja zapravo ima geološko nasleđe. Duboki slojevi zemljišta („permafrost“) potpuno su zaleđeni. Na Grenlandu je zaleđen sloj debljine 600 metara, a ponegde i dublje-u Rusiji je zaleđeni sloj bio dubine 1.450 }-m}-. U toku leta „otkravljuje“ se tek tanak sloj, ne veći od sedam centimetara, ali i to je dovoljno za opstanak živog sveta koji naseljava tundru. Ovaj sloj je zasićen vodom jer padavine koje su u njega dospele ne mogu da se ocede dublje, pošto je tu zaleđeno. U tundri inače ima malo padavina i to je uvek sneg. Zbog naizmeničnog smrzavanja i otkravljivanja zemljišta, nastaje poligonalno zemljište. Naime, ovi procesi izazivaju pupčenje tla i stvaranje šupljina u koje se gomila kamenje.
Živi svet
urediU tundri se nalaze biljke malih dimenzija. Drvenastih biljaka ima, poput nekih vrsta breza i patuljastih vrba, ali se često ne vide od zeljaste vegetacije. Drvenaste biljke u tundrama pripadaju životnoj formi hamefita, a ne fanerofita, kojoj pripadaju srodne vrste. Od zeljastog bilja brojne su mahovine i prečice, a poznate su i vrste purpurna kamenika i šumski geranijum.
Od životinjskih vrsta poznati su mošusno goveče i irvasi, koje u Americi nazivaju karibui. Vukovi, polarne lisice i žderavci su predatori koji su prilagođeni životu u tundri tako što imaju gusto krzno i sloj potkožne masti. Takođe, uši, rep i njuška su jako skraćeni kako ne bi došlo do smrzavanja. Hrane se tekunicama, voluharicama i leminzima.
U tundri je veoma mali broj ptica koje su stanarice, dok ptice selice dolaze leti u milionima. Neke od njih su plovke, guske i zujavci. Veliki broj ptica se tada hrani insektima i to najčešće dvokrilcima koji inače zimuju u stadijumu larvi pod ledom koji se stvara na površini bara.
Alpijska tundra
uredi
Alpijska tundra je vegetacijski pojas u kojoj nema drveća usled niske temperature uzrokovane velikom nadmorskom visinom. Nalazi se iznad gornje šumske granice (granice drveća) na svim visokim planinama, a ekoton ka šumskoj vegetaciji karakteriše se Krumholc formama drveća.
Literatura
uredi- Grupa autora. 1982. Ilustrovana enciklopedija Priroda. Vuk Karadžić. Beograd.
