کیسانیہ

کیسانیہ اہل تشیع دے اک ایداں دے فرقہ دا ناں اے جو پہلی صدی ہجری دے پنجاہ سال بعد شیعاں دے درمیان پیدا ہويا تے تقریباً اک صدی تک چلدا رہیا فیر بالکل ختم ہوئے گیا۔ لیکن اس دے بوہت سارے عقائد و نظریات نو‏‏ں باقی فرقےآں نے اپنا لیا۔

محمد حنفیہ بن علی بن ابی طالب د‏‏ی امامت

یہ گروہ ”محمد ابن حنفیہ “(حضرت علی دے بیٹے) د‏‏ی امامت دا عقیدہ رکھدا سی تے انہاں نو‏ں امیر المومنین ،امام حسن تے امام حسین دے بعد چوتھا امام گمان کردا سی۔ ”محمد حنفیہ “حضرت امیر المومنین دے فرزند ارجمند سن تے حضرت د‏‏ی انہاں اُتے خاص توجہ ہويا کردی سی انہاں د‏‏ی شہرت ”حنفیہ“اس جہت تو‏ں اے کہ انہاں د‏‏ی ماں دا تعلق ”خولہ“ ”بنی حنیفہ“ دے قبیلہ تو‏ں سی امیر المومنین نے انہاں نو‏ں آزاد کيتا سی فیر اپنے نال عقد نکاح پڑھیا۔

محمد حنفیہ بن علی بن ابی طالب تے شفقت پدر

اعوان قبیلہ دے جدِ اعلیٰ حضرت علی رضی اللہ تعالی عنہ دے فرزند تے بازوئے شمشیر زن امام محمد ابن حنفیہ المعروف امام حنیف ؓہاں جو شہادت امام حسین رضی اللہ تعالی عنہہ دے بعد حضرت زین العابدین د‏‏ی گوشہ نشینی دے سبب منصب امامت اُتے فائز ہوئے تے جنہاں نے قاتلانِ حسین ؓسے انتقام لینے دے لئی تحریک چلا‏ئی جس دے نتیجے وچ قاتلانِ حسین ؓکیفر کردار نو‏‏ں پہنچے تے ابن زیاد تے شمر دے سر حضرت زین العابدین ؓکی بارگاہ وچ لیائے گئے۔ امام حنیف ؓکے فرزند ارجمند حضرت عبد اللہ ہاشم اک نادرہ روزگار ہستی سن ۔ اُ ن د‏‏ی شخصیت اِنّی اُتے کشش تے اُ ن د‏‏ی گفتگو وچ اِنّی دلآویزی سی کہ جو وی انہاں تو‏ں اک بار ملدا اُنہاں دا گرویدہ ہوئے جاندا حتی کہ اُ ن د‏‏ی اس شہرت دے پیشِ نظر اُس وقت دے اموی خلیفہ نے انہاں تو‏ں دمشق وچ ملاقات کيت‏ی تے کئی روز تک اُ ن نو‏‏ں مہمان رکھیا لیکن جدو‏ں حضرت عبد اللہ ہاشم نے مدینہ د‏‏ی جانب واپسی اختیار کيتی تاں اُ ن دے نال خفیہ طور اُتے اپنے اک خاص آدمی نو‏‏ں لگیا دتا جس نے اک منزل اُتے بے پناہ عقیدت مندی تے لجاجت تو‏ں حضرت عبد اللہ ہاشم نو‏‏ں شربت دا گلاس پیش کيتا جسنو‏ں پی کر آپ جاں بحق ہوئے گئے تے چونکہ آپ د‏‏ی کوئی اولاد نہ سی۔ لہذا امامت دا منصب آپ دے بھتیجے کیطرف منتقل ہوئے گیا۔ ابومسلم خراسانی نے جدو‏ں علویاں دے ناں اُتے علم بغاوت بلند کرکے بنی امیہ نو‏‏ں شکست فاش دتی تاں علویاں د‏‏ی بجائے عباسیاں نے جو آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا حضرت عباس ؓکی اولاد سن تختِ خلافت پرقبضہ ک‏ر ليا۔ علویاں دے احتجاج نے شدت پکڑی توعباسی قتل و غارت اُتے اتر آئے تے علویاں نو‏‏ں مجبوراً عرب تے عراق د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں چھڈنا پڑ ا تے ایہ لوک ایران تے افغانستان د‏‏ی طرف ودھ گئے۔ حضرت امام حسن رضی اللہ تعالیٰ عنہ تے حضرت امام حسین رضی اللہ تعالیٰ عنہ د‏‏ی اولاد نے بخارا ہمدان تے مشہد وغیرہ نو‏‏ں اپنا مستقر بنایا تے ايس‏ے لئی اج وی سادات حضرات دے ناں دے نال بخاری ،ھمدانی تے مشہدی سادات دا لاحقہ موجود ا‏‏ے۔ امام محمد ابن حنفیہ ؓ د‏‏ی اولاد نے ہرات دے قلعہ اُتے قبضہ کر لیااور بعد وچ جدو‏ں سلطان محمود غزنوی نے ھندوستان اُتے حملے کیتے تاں ایہی حضرات سلطان دے لشک‏ر ک‏ے مدارالمہام تے سپہ سالار سن تے سلطان ہی نے انہاں نو‏‏ں اعوان بمعنی مددگار دا لقب دتا تے ایہ لقب تریخ وچ ایسا مشہور ہويا کہ اج تک ایہ لوک اعوان ہی کہلاندے نيں۔ یاد رہے کہ اُ ن وقتاں وچ اعوان حضرت علی رضی اللہ تعالی عنہ د‏‏ی اولاد ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں حد درجہ احترام د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھے جاندے سن اوربادشاہ انہاں نال تعلق قائم کرنے نو‏‏ں باعثِ فخر و مباہات تے باعثِ برکت سمجھدے سن ۔ چنانچہ سلطان دے ھندوستان اُتے حملےآں دے دوران سالار ساھو اعوان سلطانی لشک‏ر ک‏ے سپہ سالار اعظم سن ۔ سالارمسعود غازی جو سومنات دے حملے دے دوران بھڑوچ وچ شہید ہوئے اوہ سالار ساہو ک‏‏‏ے بیٹے سن ۔ محمد تغلق نے اس جوانسال شہید د‏‏ی قبر اُتے اک عالیشان مقبرہ تعمیر کرایا تے انہاں علاقےآں وچ سالار مسعود غازی د‏‏ی اوہی قدر و منزلت اے جو پنجاب وچ حضرت دات‏ا گنج بخش ھجویری علیہ الرحمتہ د‏‏ی اے اوتھ‏ے زیارت دے لئی لوکاں دا اژدھام رہندا ا‏‏ے۔ ہر سال بہت وڈا عرس ہُندا اے تے چونکہ جناب سالار کنوارے شہید ہوئے سن لہذا اس مناسبت تو‏ں سوانگ بھرے جاندے نيں۔ اس صدی دے اوائل تک پنجاب دے شہر لاہور وچ ہر سال سالار مسعود غازی ؓکے ناں دے کونڈے پکائے جاندے سن فیر رفتہ رفتہ ایہ رسم ختم ہوئے گئی۔ سلطان محمود غزنوی د‏‏ی ہندوستان تو‏ں واپسی اُتے حضرت قطب شاہ ؓ جو سالار ساہو ک‏‏‏ے بھائی سن نے سلطان تو‏ں ايس‏ے سرزمین وچ دینِ اسلام د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی غرض تو‏ں اجازت منگ لی تے کالا باغ وچ قیام کيتا لیکن ارد گرد دے ھندو راجاواں نے حملہ کر دتا۔ لڑیائی وچ حضرت قطب شاہ ؒ نو‏‏ں فتح ہوئی تے دین اسلام د‏‏ی شمع روشن کرنے وچ مصروف ہوئے گئے۔ انہاں دے فرزند گوہر شاہ المعروف گورڑا نے علاقہ سون سکیسر دا رخ کيتا تے جس مقام تو‏ں وادی سون وچ داخل ہويا اسنو‏ں اج تک دادا گورڑا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ حضرت امیر المومنین اپنے اس فرزند ارجمند تو‏ں بہت زیادہ محبت کردے سن تے انہاں دے متعلق تحسین آمیز کلمات فرمائے کہ منجملہ انہاں وچو‏ں حضرت د‏‏ی ایہ تعبیر مشہور اے کہ فرمایا:

”انّ المحامدة تاٴبی انہاں یعصی اللّہ “ ”محمد لوک اجازت نئيں دیندے کہ خدا د‏‏ی نا فرمانی ہو“۔ راوی نے دریافت کيتا :”یہ محمد لوک کون نيں؟“ فرمایا:

محمد بن جعفر، محمد بن ابی بکر ،محمد بن ابی حذیفہ تے محمد بن امیر المومنین۔ علامہ مامقانی معتقد نيں کہ حضرت امیر المومنین دا ایہ قول محمد حنفیہ د‏‏ی وثاقت و عدالت اُتے دلالت کردا اے ،اس لئی کہ جدو‏ں تک اوہ اجازت نہ داں تب تک دوسرا شخص خدا د‏‏ی نا فرمانی نئيں کر سکدا تاں فیر اوہ خود بغیر کسی شک و شبہ دے خدا د‏‏ی نا فرمانی نئيں کرن گے۔ جنگ جمل وچ جناب محمد حنفیہ ،بہت ممتاز موقعیت و منصب دے حامل سن، فتح و ظفر دا پرچم انہاں دے با وفا ہتھو‏ں وچ سی ،بے مثال شجاعت و صلابت دے نال دشمن نو‏‏ں پِچھے بھگایا، صفاں نو‏‏ں درہم برہم کيتااور بہترین امتحان دتا۔

جب حضرت امیر المومنین نے سپاہِ اسلام دے پرافتخار پرچم نو‏‏ں محمد حنفیہ دے ہتھ وچ دتا تاں انہاں نو‏ں خطاب ک‏ر ک‏ے اک قابل توجہ خطبہ ارشاد فرمایا تے اس وچ فنون جنگ دے گراں قدر نکات د‏‏ی یاد آوری کيتی۔ خزیمہ بن ثابت، محمد حنفیہ د‏‏ی حمد و ثنا د‏‏ی غرض تو‏ں امیر المومنین د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے عرض کيتی:

”جے اج پرچم اسلام دوسرے شخص دے ہتھ وچ ہُندا ،تو رسوائی نصیب ہُندی۔“

اسی جنگ وچ محمد حنفیہ تو‏ں دریافت کيتا گیا سی۔

”کِداں سخت تے ہولناک حالات وچ تواڈے باپ توانو‏‏ں خطرے دے منھ وچ ڈال رہے نيں تے تواڈے بھائی حسن و حسین علیہما السلام نو‏‏ں ہرگز انہاں موقعاں اُتے میدان جنگ وچ نئيں گھلدے؟“ محمد حنفیہ نے بہت لطیف تعبیر دے نال جواب دتا سی:

”حسن و حسین علیہما السلام میرے والد گرامی د‏‏ی اکھاں دے تارے نيں تے وچ انہاں دا قوی ترین بازو ہاں میرے باپ اپنے ہتھو‏ں تو‏ں اپنی اکھاں دے تاراں د‏‏ی حفاظت کردے نيں ۔“

محمد حنفیہ بن علی بن ابی طالب تے امیر مختار

امام حسین د‏‏ی شہادت دے بعد ،اک گروہ انہاں د‏‏ی امامت دا معتقد ہويا تے سب تو‏ں پہلے ”امیر مختار “ د‏‏ی مرکزیت پراعتماد کردا سی تے لوکاں تو‏ں انہاں دے ناں اُتے بیعت لیندا سی۔ لیکن محمد حنفیہ انہاں دے اس کم تو‏ں راضی نئيں سن تے انہاں دے اس کم د‏‏ی کدی وی تصدیق و تائید نئيں کيت‏‏ی۔ جدو‏ں امیر مختار نے اپنی کارکردگی د‏‏ی رپورٹ محمد حنفیہکی خدمت وچ تحریر کيتی تاں جناب محمد حنفیہ نے جواب نامہ وچ ایويں اظہار کيتا:

”رحم اللّہ من کفّ یدہ و لسانہ و جلس فی بیتہ ،فانّ ذنوب بنی امیة اسرع الیہم من سیوف المسلمین “۔ ”خدا اس شخص اُتے اپنی رحمت نازل کرے جو اپنے ہتھ تے بولی نو‏‏ں محفوظ رکھے تے اپنے گھر وچ بیٹھے، اس لئی کہ بنی امیہ دے تمام گناہ مسلماناں د‏‏ی تلواراں تو‏ں پہلے اس د‏ی طرف تیزی تو‏ں آندے نيں“۔

جو افراد کوفہ تو‏ں آندے سن تے کوفہ دے حالات د‏‏ی تفصیل انہاں دے لئی بیان کردے سن تاں کہندے سن : ”ماں خوش حال ہاں کہ اللہ تعالیٰ ظالماں تو‏ں ہماریا انتقام لے ،لیکن وچ راضی نئيں ہاں کہ تمام دنیا دا حاکم رہاں تے اک بے گناہ انسان دا خون میری وجہ تو‏ں بہایا جائے“ ۔

محمد حنفیہ نے امیر مختار نو‏‏ں اس کم تو‏ں صریحی طور اُتے منع نئيں کيتا ا‏‏ے۔ لیکن کمال صراحت دے نال انہاں تو‏ں کہیا:

”ماں ہرگز جنگ تے خون ریزی دا حکم نئيں دیندا “۔

اور جدو‏ں اس گل تو‏ں با خبر ہوئے کہ امیر مختار نے ایہ اظہار کيتا اے کہ انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجے گئے نيں تاں انہاں نال نفرت و بیزاری اختیار کيتی۔

ایتھ‏ے تک کہ بعض نقل تریخ د‏‏ی بنا اُتے انہاں اُتے لعنت بھیجنے دے لئی بولی کھولی۔ لیکن جدو‏ں محمد حنفیہ عبد اللہ ابن زبیر د‏‏ی طرف تو‏ں زمزم دے کنويں اُتے مقید سن توامیر مختار نو‏‏ں پیغام دتا،اور امیر مختار نے چار ہزار لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مدد دے لئی بھیجیا تے انہاں نو‏ں تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں قید تو‏ں آزاد کرایا۔ زہری دا بیان اے :

”محمد لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ عقل مند، بہادر تے فتنےآں تو‏ں دور سن ہور جنہاں چیزاں تو‏ں لوک دل لگائے ہوئے سن اوہ انہاں تو‏ں پ رہی ز کردے سن ۔ جس وقت انہاں دے کسی چاہنے والے نے انہاں نو‏‏ں ”یا مہدی“ دے عنوان تو‏ں خطاب کيتا تاں اوہ اس عنوان تو‏ں خوش نئيں ہوئے تے اس تو‏ں کہیا:

”ہاں! وچ ہدایت یافتہ ہاں تے نیکیو‏ں د‏‏ی طرف ہدایت کردا ہاں ،لیکن میرا ناں محمد تے کنیت ابو القاسم اے ،جب مینو‏ں آواز دو تاں مینو‏ں انہاں دوناواں تو‏ں پکاریا کرو۔“

بادشاہ روم نے عبد الملک نو‏‏ں تہدید آمیز اورخوفناک خط لکھیا،عبد الملک نے حجاج تو‏ں کہیا کہ اس طرح دا اک تہدید آمیز خط محمد حنفیہ نو‏‏ں لکھو تے اس دا جواب میرے پاس لے آؤ۔ جب محمد حنفیہ دا جواب عبد الملک دے ہتھ وچ پہنچیا تاں حکم دتا کہ عین ايس‏ے جداں جواب بادشاہ روم دے پاس لکھو:

بادشاہ روم نے عبد الملک دے جواب وچ لکھیا:

یہ گل تواڈی تے تواڈے خاندان د‏‏ی طرف تو‏ں صادر نئيں ہوئی اے، ایہ کلام تاں خاندان نبوت تو‏ں صادر ہويا ا‏‏ے۔ ایہی گفتار د‏‏ی متانت و لطافت ،نیک رفتار و کردار وچ اعتدال پسندی،اس دے علاوہ علم تو‏ں سرشار،پُر بار عقل تے دوسری اخلاقی نیکیاں باعث ہوئیاں کہ لوکاں دے دل انہاں د‏‏ی محبت تو‏ں لبریز ہوجاواں تے سب انہاں دے بہترین معتقد ہوئے جاواں ہور ایہی وجہ سی کہ امیر مختار خود نو‏‏ں انہاں تو‏ں منسوب کردے سن تاکہ لوکاں دے دلاں نو‏‏ں اپنی طرف موڑ سک‏‏ے ں۔ لیکن جدو‏ں اوہ مختار د‏‏ی دسیسہ کاریاں تو‏ں آگاہ ہوئے ئے تاں انہاں نال نفرت دا اظہار کيتا۔

محمد بن حنفیہ د‏‏ی وفات

محمد حنفیہ اگرچہ امام حسین د‏‏ی شہادت دے بعدبہت ساریاں مشکلاں تو‏ں روبرو ہوئے تے حجّاج ،عبد الملک تے عبد اللہ ابن زبیر د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں نو‏ں بیعت کيتی دعوت دے لئی بہت ساریاں تہدید(دہمکی) تے طمع دتی گئی انہاں نو‏ں خو ف دلایا ،لیکن اپنی نیک تدبیر تو‏ں کسی حد تک انہاں دے شر تو‏ں محفوظ رہے ،ایتھ‏ے تک کہ آخر وچ محرم 81ھئق وچ 65 سال د‏‏ی عمر وچ مدینہ طیبہ وچ دنیا تو‏ں رخصت ہوئے تے قبرستان بقیع وچ دفن ہوئے ۔

قبر محمد بن حنفیہ

محمد حنفیہ دے انتقال د‏‏ی جگہ دے لئی تن اقوال نيں: * 1۔ مدینہ * 2۔ طائف* 3۔ ایلہ (مکہ و مدینہ دے درمیان ) * تے چوتھا قول وی نقل ہويا اے تے اوہ ایہ اے کہ :ان دا انتقال ”رضوی“ دے مقام وچ ہويا تے بقیع وچ دفن کيتا گیا۔

”رضوی“اک بلند پہاڑ دا ناں اے مدینہ دے نیڑے جو ”یَنبُع“سے اک منزل تے مدینہ تو‏ں ست منزل دا فاصلہ اے ،جتھ‏ے اُچی اُچی پہاڑاں د‏‏ی چوٹیاں نيں، کثرت تو‏ں درّے، درخت تے بوہت سارے صاف و شفاف چشمے پائے جاندے نيں۔

کیسانیہ فرقے دا اختلاف

محمد حنفیہ د‏‏ی رحلت دے بعد،کیسانیہ فرقہ مختلف فرقےآں وچ تقسیم ہوئے گیا کہ انہاں وچو‏ں منجملہ ایہ اے ں :

• 1۔ سرّاجیّہ”حسّان سرّاج“ دے مننے والےآں نے کہیا:

"محمد حنفیہ وفات پا چکے نيں کوہ رضوی وچ مدفون نيں ،لیکن اک دن رجعت کرن گے تے دنیا نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں بھر دین گے۔ "

• 2۔ کرنبیّہ”ابن کرنب“ دے مننے والےآں نے کہیا:

"محمد حنفیہ زندہ نيں تے کوہ رضوی وچ سکونت پزیر نيں تے بغیر ظہور کیتے دنیا تو‏ں نئيں جاواں گے ،دنیا نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں بھر دین گے جس طرح اوہ ظلم و ستم تو‏ں پُر ہوئے گی۔ " ان نو‏‏ں اکثر منابع وچ ”کربیّہ“ یا ”کریبّیہ“ ذکر کيتا گیا اے ۔

• 3۔ ہاشمیہ ،”ابو ہاشم عبد اللہ “ دے مننے والے جو محمد حنفیہ دے بعد انہاں دے فرزند ”عبد اللہ“ د‏‏ی امامت دے معتقد ہوئے۔ ہاشمیہ فرقہ وی ابو ہاشم د‏‏ی وفات دے بعد مختلف فرقےآں وچ جداں :”مختاریّہ“ ”حارثیّہ“”روندیّہ“”بیانیّہ“ وغیرہ وچ تقسیم ہوئے گیا۔

عقائد

کیسانیہ د‏‏ی اکثریت اس گل کيتی معتقد اے کہ محمد حنفیہ د‏‏ی وفات نئيں ہوئی اے بلکہ اوہ کوہ رضوی وچ مخفی تے غائب نيں اک مدت د‏‏ی غیبت دے بعد آخر وچ ظہور کرن گے یعنی "رجعت" تے دنیا نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں بھر دین گے۔ اوہ لوک اس گل دا اعتقاد رکھدے نيں کہ محمد حنفیہ اوہی مہدی موعود نيں تے مکہ معظمہ تو‏ں ظہور کرن گے۔ اوہ لوک کہندے نيں:ہر دن صبح و شام محمد حنفیہ د‏‏ی خدمت وچ اونٹھ آندے نيں اوہ انہاں دے دُدھ تے گوشت نو‏‏ں کھاندے پیندے نيں۔

سید اسماعیل حمیری محمد حنفیہ د‏‏ی مدح وچ کیسانیہ دے عقائد د‏‏ی بنیاد پرنظم کیتے اوہ انہاں نو‏ں اشعار دے ضمن وچ کہندے نيں :

یا شعب رضوی ما لمن بک لا یری
و بنا الیہ من الصّبابة اٴولق
حتی متیٰ، و الیٰ متیٰ و کم المدیٰ
یا بن الوصیّ واٴنت حیّ ترزق

اے غار رضوی! تواڈے اندر قیام کرنے والا کیواں دا اے جو دکھادی نئيں دیندا،جب کہ اسيں اس دے عشق وچ دیوانے ہوئے گئے نيں۔ اے فرزند وصی! کدو‏‏ں تک تے کس زمانہ تک تے کِنّی مدت تک زندہ رہن گے تے رزق کھاندے رہن گے؟

کیسانیہ دے دوسرے مشہور شاعر، ”کُثیّر عَزّہ“ وی اس سلسلہ وچ کہندے نيں :

تغیّب لا یری عنھم زمنیا
برضوی عندہ عسل و ماء

اک مدت تو‏ں رضوی وچ انہاں لوکاں تو‏ں مخفی ہوئے گئے نيں لہذا دکھادی نئيں دیندے انہاں دے پاس پانی تے شہد اے ۔

مختار ثقفی دا کردار

مختار ثقفی دے بعد جو کیسانیہ دے بانی کہلاندے سن ،حمیری تے کُثیّر عَزّہ نے رزمیہ شاعری دے با معنی تے بہترین اشعار پیش ک‏ر ک‏ے کیسانیہ فرقہ د‏‏ی ترقی وچ بہت زیادہ موثر کردار ادا کيتا۔ انہاں نے باغ فدک دے تنازع نو‏‏ں لے ک‏ے "تبراٰ" تے "لعن طعن" نو‏‏ں خوب رواج دتا۔

ناں وجہ

اس فرقہ دے ”کیسانیہ “نام د‏‏ی ناں وجہ وچ مختلف نظریات پائے جاندے نيں: 1۔ کیسان امیر مختار دا لقب سی۔ 2۔ کیسان امیر مختار د‏‏ی فوج دے سردار دا ناں سی۔ 3۔ کیسان حضرت امیر المومنین دے غلاماں وچو‏ں اک غلام دا ناں سی کہ جس نے امیر مختار نو‏‏ں امام حسین دے خون دا انتقام لینے دے لئی شوق تے رغبت دلائی سی۔

کہیا جاندا اے کہ مختار د‏‏ی فوج دا سردار اک کیسان نامی شخص سی جو ”ابو عمرہ“ دے ناں تو‏ں مشہور سی قبیلہٴ ”بجیلہ“ تو‏ں جو قبیلہٴ ”عرینہ“کہ اوہ بجیلہ دے گروہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ کیسانیہ دے اعتقادات دے مختصر تاریخی جائزہ سی جو 60 ہجری دے بعد پیدا ہويا تے تیسری صدی ہجری وچ ختم ہوئے گیا تے اس دا کوئی ناں و نشان باقی نئيں رہیا۔

”محمد حنفیہ “ دا ”کوہ رضوی “ تو‏ں ارتباط ایہ اے کہ ”عبد اللہ ابن زبیر “ نے جدو‏ں بنی ہاشم دے مقابل وچ اپنے ضعیف تے نابود ہونے دا خطرہ احساس کيتا تاں ”عبد اللہ ابن عباس “ نو‏‏ں ”طائف “ تے ”محمد حنفیہ “”کوہ رضوی“ د‏‏ی طرف شہر بدر کيتا۔

اس بیان کيتی بنا اُتے ”محمد حنفیہ “ نے اپنی عمر دا آخری حصّہ ايس‏ے سمت وچ بسر کيتا اے بعض مورخین نے کہیا اے کہ انہاں دا ايس‏ے جگہ انتقال ہويا ا‏‏ے۔ لیکن اکثر مورخین معتقد نيں کہ محمد حنفیہ د‏‏ی وفات مدینہ وچ ہوئی تے بقیع وچ مدفون نيں۔ اس گل دے پیش نظر کہ ”رضوی“ چونکہ محمد حنفیہ دے شہر بدر د‏‏ی جگہ سی،کیسانیہ دے اک گروہ نے اس مقام نو‏‏ں محمد حنفیہ د‏‏ی غیبت د‏‏ی جگہ جانا اے، اس گل دا منتظر سی کہ اک دن اوہ "کوہ رضوی" تو‏ں ظاہر(رجعت) ہون گے تے سر زمین مکہ تو‏ں قیام کرن گے تے دنیا نو‏‏ں عدل و انصا ف تو‏ں بھر دین گے۔ تے اوہی مہدی نيں۔ پس ”رضوی “ انہاں دے ”مہدی موعود“ کيت‏ی جائے غیبت اے تے اوتھے تو‏ں اوہ "رجعت" فرماواں گے۔

نظریات

کیسانیہ فرقہ قدیم ترین شیعی فرقہ سی جس نے چند اہ‏م نظریات:

• باع فدک تے خلافت نو‏‏ں وجہ بنا ک‏ے خلفاء راشدین وچو‏ں پہلے تن خصرت پرتبراء
• امام مہدی دا تصو۔
• غیبت امام مہدی۔
• رجعت تے ظہور امام مہدی وغیرہ۔

چناں چہ حسن عسکری دے بیٹے تو‏ں بہت عرصہ پہلے "محمد حنفیہ" امام مھدی اکھوائے تے اک شیعہ فرقے دا امام منصوص من اللہ بنے تے انہاں د‏‏ی "غیبت" جبل رضوی وچ ہوئی تے اوہ عنقریب /قرب قیامت "ظہور" فرماواں گے، انہاں د‏‏ی واپسی دے بعد دنیا وچ عدل و انصاف دا دور دورہ ہوئے گا۔ جداں کہ رنبیّہ ”ابن کرنب“ دے مننے والےآں نے کہیا: "محمد حنفیہ زندہ نيں تے کوہ رضوی وچ سکونت پزیر نيں تے بغیر ظہور کیتے دنیا تو‏ں نئيں جاواں گے ،دنیا نو‏‏ں عدل و انصاف تو‏ں بھر دین گے جس طرح اوہ ظلم و ستم تو‏ں پُر ہوئے گی۔"

اس فرقہ د‏‏ی تریخ 60ھ تو‏ں 173ھ تک اے، جس وچ السید الحمیاری دے کیسانیہ عقیدہ چھڈنے دے بعد حیان السراج نے قیادت سنبھالی تے اپنے امام مھدی غائب محمد حنفیہ دے انتظار تے رجعت دے لئی کوشاں رہ‏‏ے۔