معز لدین اللہ

معز لدين الله المعز لدين الله
(عربی وچ: المعز لدين الله بن المنصور بن القائم بن المهدي عبيد الله الفاطمي)
جم	26 ستمبر 931   مہدیہ (شہر)
وفات	19 دسمبر 975 (44 سال)  قاہرہ
شہریت	سلطنت فاطمیہ
مذہب	اہل تشیع
اولاد	عزیز باللہ
والد	المنصور باللہ
والدہ	؟
خاندان	فاطمی
نسل	عزیز باللہ
ہور معلومات
پیشہ	سیاست دان ،  راجپال ،  خلیفہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	سسلی دی اسلامی فتح

ابو تمیم معد المعز لدین اللہ دولت فاطمیہ دا چوتھا خلیفہ تے اسمعیلیاں دا چودواں امام 341ھ تا 365ھ

اس دا ناں معد تے لقب معز لدین سی ۔ ایہ منصور دا بیٹا اس دے انتقال دے بعد 341ھ وچ تخت اُتے بیٹھیا ۔

بنو فاطمہ دا عروج

معز دے دور تو‏ں بنو فاطمیہ دے عروج دا دور شروع ہويا۔ پچھلے تن خلیفےآں دے دور وچ ملک د‏‏ی حدوداں صرف مغرب تک محدود سن۔ مگر اس نے اپنا دائرہ حکومت مصر و شام تک ودھایا بلکہ مغرب دے تمام شہر سوائے سبتہ دے اسدیاں حکومت وچ شامل ہو گئے ۔

استحکا‏م

اس نے ملک وچ استحکا‏م پیدا کرنے دے لئی مختلف قبیلےآں دے رئیساں داد و دہش تو‏ں اپنی طرف راغب ک‏ر ليا۔ غرض کہ اس دے زمانے دا کوئی والی نئيں رہیا جو اس دے حلقہ اثر وچ نئيں آیا ۔

اندلس اُتے حملہ

343ھ وچ معز دے حکم تو‏ں حسن بن علی والی صقیلہ نے اندلس اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس نے المیرہ نو‏‏ں تباہ کر دتا تے بوہت سارے اندلسی گرفتار کرلئی گئے۔ اس دے انتقام وچ خلیفہ اندلس الناصر الدین نے غالب نو‏‏ں ستر جہازاں دے نال سواحل مغرب د‏‏ی طرف روانہ کیتے۔ غالب نے مرسی الخزر نو‏‏ں جلادتا تے سوسہ تے طبرقہ دے اطراف و کناف برباد کر دتے ۔

بغاوتاں

347ھ وچ اسنو‏ں اطلاع ملی دے مغرب اقصی دے لوک اس تو‏ں منحرف ہو گئے۔ تاہرت تے افکان دے سردار یعلی بن یفرنی نے خلیفہ اندلس د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت شروع کردتی۔ اس دے مقابلے وچ معز نے اپنے کاتب جوہر صقیلی نو‏‏ں جعفر بن علی تے زیری بن مناد دے نال مغرب اقصی روانہ کیتا۔ کتامیاں نے یعلی نو‏‏ں ہلاک ک‏ر ک‏ے اس دے بیٹے یدو نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا، افکان برباد کر دتا تے تاہرت دا علاقہ زیری بن مناد دے سپرد کر دتا گیا۔ اس دے بعد جوہر نے فاسدیاں طرف توجہ دتی تے جوہر نے معتدد حملےآں دے بعد 347ھ وچ فاس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے جوہر نے سجلماسہ دا روخ کیتا۔ ایتھ‏ے دا والی خود مختار ہو ک‏ے امیر المومنین الشاکر باللہ دا لقب اختیار ک‏ر ليا سی تے اپنے ناں دے سک‏‏ے ڈھلوائے سن ۔ ایہ والی جوہر د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر سندے ہی بھج گیا۔ جوہر نے اسدیاں جگہ اس دے چچیرے بھائی ابن معتز نو‏‏ں مقرر کیتا۔ غرض اس نے بنو امیہ دے تمام حامیاں نو‏‏ں مغرب اقصی تو‏ں کڈ ک‏ے بنو فاطمہ دے اعمال مقرر ک‏‏‏‏ر دتے۔ اس کامیابی دے بعد افریقہ تو‏ں بحر محیط تک سوائے سبتہ دے کوئی شہر ایسا نہ رہیا جتھ‏ے معزز دا خطبہ پڑھایا نئيں جاندا ہوئے ۔

مصر وچ اک وڈے بربری قبیلے زناتہ جس دا سردار محمد بن حسین سی ۔ اس نے 358ھ بغاوت کيتی۔ معزز اس دے مقابلے اُتے خود نکلیا۔ محمد روپوش ہو گیا تے بعد وچ معافی چاہی۔ معزز مصر جانے دا ارادہ کر چکيا سی، لہذا اس منساسب نئيں سمجھیا کہ انہاں خزریاں نو‏‏ں چھڈ دتا جائے۔ اس لئی اس نے انہاں اُتے یوسف بلکین نو‏‏ں مقرر کیتا۔ یوسف نے موقع پاکر ابن خزر نو‏‏ں گرفتار کرنا چاہیا، مگر ابن خزر نے خودکشی کرلئی-

صقیلہ

صقیلہ وچ بعض ایداں دے ساحلی قلعے سن جتھ‏ے نصاریاں دے قبضہ وچ سن ۔ انہاں وچ طرمین نو‏‏ں والی صقیلہ احمد بن حسن نے 351ھ فتح وچ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد احمد نے رمطہ دا محاصر ک‏ر ليا۔ نصاریٰ نے اپنے بادشاہ تو‏ں مدد چاہی۔ اس نے بری تے بحری راستہ تو‏ں رمطہ فوجاں روانہ ک‏‏يتی‏‏اں ۔354ھ وچ مسینی وچ مسلماناں تو‏ں مقابلہ ہويا تے نصاریٰ نو‏‏ں شکست ہوئی تے انہاں دے وڈے وڈے سردار مارے گئے۔ مسلماناں نے دفائی خندق غبور ک‏ر ک‏ے نصاریٰ دے کئی جنگی جہاز ڈبو دتے تے رمطہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد دوسرے تے شہراں اُتے حملہ کر دتا تے بہت سا مال غنیمت پرت لیا۔ آخر بازنطینیاں نو‏‏ں جزیے اُتے صلح کرنی پئی۔ لیکن کچھ عرصہ دے بعد صلح ختم ہو گئی تے 380ھ تا 401ھ دے درمیان کلبی امرا دوبارہ جنوبی اطالیہ وچ حملے کردے رہ‏‏ے۔

فتح مصر

335ھ وچ مصر دے حکمران اخشید محمد بن دا انتقال ہو گیا۔ اس دے بعد اک حبشی غلام کافور نے مصر اُتے وڈی دانائی تو‏ں حکومت کیت‏‏ی تے اس دا دور مصر دا زريں دور سی ۔ 367ھ وچ اس دا وی انتقال ہو گیا تاں مصر وچ امن و امان د‏‏ی حالت بگڑ گئی تے رہی سہی کسر قحط نے پوری کردتی۔ اس وقت مصر وچ اسمعیلی داعی پورے کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ایسی صورت وچ مصر وچ انہاں دے اثر و رسوخ وچ اضافہ ہويا تے مصر دے بوہت سارے عہدے داراں نے معزز نو‏‏ں مصر فتح کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔ ایسی صورت حال مصر اُتے فاطمیاں دے لئی حالات ساز گار ہو گئے سن ۔ اس دے بعد فاطمیاں د‏‏ی مصر اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت ہوئی ۔

مصر اُتے حملے دے لئی معزز نے بھر پور تیاری کيتی۔ اس نے برقہ دے عاملاں احکامات بھیجے کہ اوہ مصر دے راستہ وچ کناں کھدوائی تے سرائاں بنوائاں تاکہ اس وچ فوج قیام کر سک‏‏ے تے اسنو‏ں کسی قسم د‏‏ی تکلیف یا پریشانی نہ ہوئے۔ منصور نے قیروان نو‏‏ں حکم دتا کہ اک عظیم انشان لشکر تیار کرے، جس وچ کتامی تے غیر کتامی سپاہی شریک کیتے جان۔ معزز نے خود اس لشکر د‏‏ی تنظیم و ترتیب وچ خود وی حصہ لیا۔ معزز نے اس لشک‏ر ک‏ے نال قیمتی ساز و سامان وی بھیجیا۔ کہیا جاندا اے کہ سونے د‏‏ی چکیاں بنوائاں تے علانیہ اونٹھاں اُتے روانہ ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 357ھ وچ ایہ لشکر قیران تو‏ں مصر دا رخ کیتا تے سب تو‏ں پہلے اس نے سکندریہ دا رخ کیتا۔ ایہ شہر بغیر کسی نقصان دے جوہر دے قبضہ وچ آگیا۔ اس دے بعد جوہر فسطاط روانہ ہويا تے معمولی مزاحمت دے بعد ایہ شہر 357ھ وچ جوہر دے قبضہ وچ آگیا، بلکہ عمائدین شہر نے جوہر شاندار استقبال کیا، جوہر نے انہاں نو‏ں امان دے دتی ۔

قاہرہ د‏‏ی تعمیر

جوہر نے اپنے امام دے حکم دے مطابق فسطاط دے باہر اک نے اک نويں شہر د‏‏ی بنیاد پائی تے اس دا ناں قاہرہ معزیہ رکھیا۔ خطبہ وچ عباسی خلیفہ د‏‏ی جگہ فاطمی امام دا ناں داخل کیتا گیا۔ قاہرہ د‏‏ی بنیاد پائی تے معزز دے حکم دے مطابق دو قیصر قیصر کبیر تے قیصر صضیر تیار کیتے۔ دونے دے درمیان اک میدان مربع میدان چھڈیا گیا، جس وچ دس ہزار سپاہی پریڈ کرسکدے سن ۔ انہاں دو محلےآں وچ معتدد ایونات تے دیوان خانے بنوائے گئے۔ جاں جاں دولت فاطمیہ ترقی کردی گئی انہاں د‏‏ی عظمت و شان وی ودھدی گئی۔ اس شہر د‏‏ی ابتدا 359ھ وچ ہوئی تے اسدیاں تکمیل 361ھ وچ ہوئی۔ اس وچ لشکریاں د‏‏ی مختلف جماعتاں دے لئی مختلف محلے بنائے گئے۔ شہر وچ اک فصیل وی بنوائی تے اس وچ کئی دروازے لگائے گئے۔ جنہاں وچ مشہور باب زویلہ، باب النصر تے باب الفتوح نيں ۔

جامع الازہر د‏‏ی تعمیر

قیصر د‏‏ی تعمیر دے بعد جوہر نے اک جامع مسجد بنائی جس دا ناں یونیورسٹی ازہر رکھیا گیا۔ ایہ مسجد جامع ابن طولون دے بعد قاہرہ د‏‏ی قدیم ترین مسجد ا‏‏ے۔ اسدیاں وسعت وی تمام جامع تو‏ں زیادہ اے اس لئی اسنو‏ں جامع کبیر وی کہندے نيں۔ اس مسجد وچ جوہر نے اک ک‏‏تب خانہ تے مدسہ وی قائم کیتا ۔

دمشق د‏‏ی فتح

اخشیدی خاندان دے قبضہ وچ شام دے بوہت سارے شہر سن، جتھ‏ے اخشیدی خاندان دے افراد احکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس مصر د‏‏ی فتح دے بعد جوہر نے اسدیاں طرف توجہ دتی تے انہاں د‏‏ی تسخیر دے لئی فوج بھیجی گئی، جس نے انہاں علاقےآں فتح کرنے دے بعددمشق نو‏‏ں 359ھ وچ فتح ک‏ر ليا۔ اس سال حب و حمص وچ وی بنو فاطمہ دا خطبہ پڑھا گیا۔

قرامطہ نال لڑائی

دمشق د‏‏ی فتح تو‏ں قرامطہ دے مفادات اُتے ضرب پئی سی، کیو‏ں کہ قرامطہ ہر سال اک کثیر رقم اہل دمشق تو‏ں وصول کردے سن ۔ حالانکہ قرامطہ تے فاطمیاں دے عقائد اک جداں سن ۔ مگر مفادات اُتے ضرب پرنے تو‏ں اوہ فاطمین تو‏ں لڑنے اُتے تیار ہو گئے۔ اس اُتے عباسی خلیفہ المطیع باللہ نے انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی تے شام دے مقبوضات فاطمین تو‏ں کھو لئی گئے۔ اس دے بعد انہاں نے مصر اُتے حملہ کیتا لیکن انہاں نو‏ں کامیابی نئيں ہوئی ۔

وفات تے سیرت

358ھ وچ معز نے مصر جانے دا فیصلہ ک‏ر ليا تے چارسال بعد362ھ وچ مصر پہنچیا، کیو‏ں کہ اسنو‏ں مغرب دے انتظامات کرنے وچ دیر ہو گئی سی۔ راستہ وچ ممتاز عربی شاعر ابن ہانی اندلسی نو‏‏ں کسی قتل کر دتا جو معز دے نال سی ۔ مصر پہنچ ک‏ے اوہ زیادہ دیر زندہ نئيں رہیا تے 365ھ وچ اس دا 45 سال د‏‏ی عمر وچ انتقال ہو گیا۔ اسدی موت د‏‏ی خبر اٹھ مہینے چھپائی گئی ۔

اس نے حسن سیرت تے انصاف وچ اپنے باپ د‏‏ی پیروی کيتی۔ ایہ اپنے آبائ اجداد د‏‏ی طرح اپنے عقائد عوام تو‏ں چھپاندا سی تے صرف خاص خاص لوکاں اُتے انہاں نو‏ں ظاہر کردا سی ۔ اس نے بعض گلاں ظاہر وی کيتیاں تاں اس حد تک کہ جنہاں تو‏ں رعیت ناخوش نہ ہوئے۔ ایہ اہل علم دا قدر دان تے کئی زباناں جاندا سی ۔ جنہاں وچ لغات، بربریہ، سودانیہ، صقلیہ تے رومیہ وچ اسنو‏ں دسرس حاصل سی۔ اس دے دربار وچ محدثین، شعرا تے مورخین جمع رہندے سن ۔ اسدیاں علم تو‏ں محبت نو‏‏ں شوق اس دے کت‏ب خانے تو‏ں ظاہر ہُندا سی، جس وچ نایاب کتاباں موجود سن ۔

ہور ویکھو

• لسٹ حکمران مصر
• شیعہ شخصیتاں د‏‏ی لسٹ
• Jad Hatem, Le Traité christologique du Calife al-Mu‘izz, le druzisme et le nusayrisme, Paris, Éd. du Cygne, 2013

ملاحظات

معز لدین اللہ جم: 26 ستمبر 931ء موت: 21 دسمبر 975ء
شاہی القاب
پیشرو المنصور باللہ	فاطمی خلیفہ 19 مارچ 953ء– 21 دسمبر 975ء	جانشین عزیز باللہ