مسند احمد بن حنبل

مسند احمد بن حنبل
(عربی وچ: مسند الإمام أحمد بن حنبل)
مصنف	احمد بن حنبل
اصل زبان	عربی
موضوع	حدیث

حصہ مضامین بسلسلہ
حدیث
سنی۱ صحیح بخاری صحیح مسلم سنن نسائی سنن ابی داؤد سنن ترمذی سنن ابن ماجہ ہور ادوار (صدی) موطا امام مالک 8ویں–نواں صدی مسند احمد بن حنبل 780–855 سنن الدارمی 868 شمائل محمدیہ (شمائل ترمذی) نوویں صدی صحیح ابن خزیمہ 923 صحیح ابن حبان 965 مستدرک حاکم گیارہویں صدی الموضوعات الکبری 1128–1217 ریاض الصالحین 1233–1278 مشکوۃ المصابیح 1340 مستدرک حاکم 1274–1348 مجمع الزوائد 1335–1405 بلوغ المرام 1372–1449 کنز العمال سولہواں صدی زجاجۃ المصابیح انہیویں صدی
شیعہ کتاب الکافی من لا یحضره الفقیہ تہذیب الاحکم الاستبصار دیگر ادوار (عیسوی) نہج البلاغۃ دسویں صدی بحار الانوار ستارہویں صدی کتاب سلیم بن قیس ستواں صدی صحیفہ سجادیہ 678–713 عیون اخبار الرضا دسویں صدی شرح اصول الکافی گیارہویں صدی وسائل الشیعہ ستارہویں صدی حق الیقین ستارہویں صدی عین الحیات ستارہویں صدی کلام مولا   دائم الاسلام دسویں صدی الغدیر انیہویں صدی
اباضیہ مسند ربیع بن حبیب ترتیب المسند
معتزلہ شرح نہج البلاغہ   (تیرہویں صدی)
متعلقہ موضوعات سوانحی ارتقاء تنقید تاریخ جہاد مطالعات اصطلاحات اقسام (گٹھ جات)
گٹھ باب اسلام

مسند احمد بن حنبل

مسند احمد دی روایات دے مشہور طرق۔

مسند احمد بن حنبل امام احمد بن حنبل نے اپنے پیچھے ایہ کتاب اک مسودے دی شکل وچ چھڈی جس وچ تقریباً بیالیس ہزار احادیث نيں۔ 16 سال دی عمر وچ اس مقصد دے لئی ثقہ راویاں تے قابل اعتماد محدثین تو‏ں احادیث نو‏ں جمع کرنا شروع کیتا تے عمر دے آخر تک اس کتاب وچ لگے رہ‏ے۔ کہیا کردے: ”ميں نے اس کتاب نو‏ں اک امام و دلیل دے طور اُتے لکھیا اے جدو‏ں لوگ سنت رسول وچ اختلاف کرنے لگن تو اس دی طرف رجوع کیتا کرو۔“ ایہ تمام احادیث متفرق اوراق وچ سن آخری عمر وچ انہاں دے بیٹیاں تے چند خاص شاگرداں نے اسنو‏ں جمع کیتا تے پھر امام احمد نے انہاں نو‏ں جو کچھ وی لکھیا سی اسنو‏ں املا وی کرا دتا۔ گو ایہ سب اوراق مرتب نئيں سن۔بعد از وفات انہاں دے بیٹے عبد اللہ تے شاگرد ابو بکر القطیعی نے اس کتاب وچ اپنے ہور اساتذہ تو‏ں سنی ہوئی بعض احادیث وی شامل کرکے اسنو‏ں روایت کیتا تے ایويں ایہ کتاب شائع ہو گئی۔

کتاب المسند وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ست سو صحابہ کرام دی روایتاں نيں۔ تے ست لکھ بقول بعض ساڑھے ست لکھ احادیث تو‏ں منتخب کرکے تیس ہزار حدیثاں دا مجموعہ اے۔ امام احمد فخریہ کہندے سن کہ جو کچھ اس مجموعہ وچ اے اوہ نہایت ہی مستند اے۔ تے جو اس مجموعہ وچ نئيں اے استدلال دے واسطے اس دی بنیاد صحیح نئيں خیال کرنی چاہیے۔ تے فرمایا جدو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی کسی سنت دے متعلق لوگاں وچ اِختلاف ہو تو کتاب المسند دی طرف رجوع کرنا چاہیے۔ ميں نے اس نو‏ں امام بنایا اے اس دا فیصلہ صحیح ہوئے گا۔

فہرست ابواب

مسند بوہت سارے کتاباں دا ماخذ اے۔ بیشمار مصنفین نے اس تو‏ں فائدہ حاصل کیتا اے۔ مسند احمد بن حنبل مطبوعہ قاہرہ دی فہرستِ ابواب دے مطالعہ تو‏ں معلوم ہوئے گا کہ ایہ کتاب کس قدر جامع اے۔ فہرست دا خلاصہ حسب ذیل اے۔

• جلد اول صفحہ 2 تو‏ں 195 تک (عشرہ مبشرہ تو‏ں روایات)
• جلد اول صفحہ 195 تو‏ں 199 تک (چار ہور اصحابِ کبار تو‏ں روایات)
• جلد اول صفحہ 199 تو‏ں 206 تک (روایات اہل البیت)
• جلد اول صفحہ 206 تو‏ں آخر تک تے جلد دوم و جلد سوم صفحہ 400 تک (اجلہ صحابہ کرام تو‏ں روایات)
• جلد سوم صفحہ 400 تو‏ں 503 تک (اہل مکہ تو‏ں روایات)
• جلد چہارم صفحہ 2 تو‏ں 88 تک (اہل مدینہ تو‏ں روایات)
• جلد چہارم صفحہ 88 تو‏ں 239 تک (اہل شام تو‏ں روایات)
• جلد چہارم صفحہ 239 تو‏ں 419 تک (اہل کوفہ تو‏ں روایات)
• جلد چہارم صفحہ 419 تو‏ں جلد پنجم صفحہ 113 تک (اہل بصرہ تو‏ں روایات)
• جلد پنجم صفحہ 113 تو‏ں جلد ششم صفحہ 29 تک (انصار تو‏ں روایات)
• جلد ششم صفحہ 29 تو‏ں 467 تک (مستورات تو‏ں روایات)

زمانہ تصنیف

امام احمدحنبل نے ایہ کتاب 220ھ تو‏ں 237ھ دے درمیان تصنیف فرمائی۔

اصناف حدیث

مسند احمد بن حنبل دا اک قدیمی نسخہ جو ماہِ ربیع الاول 266 ہجری مطابق اکتوبر 879ء وچ لکھیا گیا۔

محدثین کرام نے کتب حدیث وچ مختلف ترتیب دے تحت احادیث جمع کیتیاں نيں تے ہر ترتیب دے لحاظ تو‏ں مجموعہ دا نام رکھیا جاندا اے۔ جس کتاب وچ ابواب فقہیہ دی ترتیب تو‏ں احادیث جمع دی جان اس کتاب نو‏ں سنن کہندے نيں۔ جداں سنن ترمذی سنن نسائی وغیرہ۔ اسی طرح جمع حدیث دی ہور اصناف وچ جامع، صحیح، معجم، مفرد وغیرہ وی شامل نيں۔

انہاں وچو‏ں اک ترتیب نو‏ں 'مسند' کہیا جاندا اے۔ مسند، حدیث دی اس کتاب یا مجموعہ نو‏ں کہندے نيں جس وچ احادیث نو‏ں صحابہ کرام دی ترتیب تو‏ں جمع کیتا ہوئے۔ یعنی اک صحابی دے نام دا عنوان دے کر اس دے تحت اس دی تمام روایات ذکر کيتی جان۔ پھر دوسرے صحابی دا نام دے کر اس دے تحت اس دی تمام مرویات ذکر کیتا جان۔ کتاب مسند احمد اسی صنف تو‏ں تعلق رکھدی اے۔ اسی لئی اس کتاب وچ سب تو‏ں پہلے عشرہ مبشرہ دی تمام احادیث نيں۔ بعدہ مکثرین دی روایات نيں پھر دوسرے صحابہ کيتی۔ تے اس دے بعد مرد صحابہ دی تمام مرویات دا ذکر کرنے دے بعد، خواتن صحابیات دی مرویات ذکر کيتی گئی نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں پہلے ام المومنین عائشہ صدیقہ دی احادیث جمع کیتی گئی نيں پھر باقی صحابیات کيتی۔ اس طرح اس مجموعہ وچ تقریباً 28000 روایات آگئی نيں۔

حوالے