روایتی دوائیاں

اینٹنیناروو، مڈگاسکر دے اک بازار وچ روائتی دوائی

بوسٹنکس جِدّاں جمیکا پلین، بوسٹن وچ ایہ اک لاطینی کمیونٹی نوں پورا کردا اے تے سنتاں دیاں مورتیاں، دعاواں نال سجائیاں موم بتیاں، خوش قسمت بانس تے ہور چیزاں دے نال لوک دوائی ویچدا اے

روائتی دوائی یا دیسی دوائی وچ روائتی علم دے ڈاکٹری پہلو شامل ہندے ہن جو جدید دوائی دے یگ توں پہلاں وکھ وکھ سماجاں وچ پیڑھی در پیڑھی ترقی یافتہ ہووے۔ ورلڈ ہیلتھ آرگنائیزیشن (ڈبلیو ایچ او) روائتی دوائی دی تشریح دندی اے "نظریات، وشواساں تے وکھو وکھ سبھیاچاراں دے دیسی انوبھواں اُتے بیسڈ علم، ہنر، تے ابھیاساں دی کل رقم، بھاویں صحتَ دے رکھ رکھائی لئی ورتی جا سکدی اے یا نہیں جویں کہ جسمانی تے دماغی بیماری دی روک تھام، تشخیص، سدھار تے علاج وچ ۔" روائتی دوائی سائنسی دوائی دے مقابلے دی اے۔

کجھ ایشیائی اتے افریقی دیساں وچ %80 آبادی اپنیاں مڈھلیاں صحت دیکھ بھال دیاں ضرورتاں لئی روائتی دوائی اُتے انحصار کردی اے۔ جدوں اس دے روائتی سبھیاچار توں باہر اپنایا جاندا اے، تاں روائتی دوائی نوں اکثر وکلپک دوائی دا اک روپ منیا جاندا اے۔ روائتی دوائیاں دے طور تے جانے جاندے ابھیاساں وچ روائتی یورپیئن دوائی، روائتی چینی دوائی، روائتی کوریئن دوائی، روائتی افریکی دوائی، آیروید، سدھ دوائی، یونانی، پرانے ایرانی دوائی، ایرانی (فارسی)، اسلامی دوائی، متی اتے اپھ شامل ہن۔ روائتی شاستر جو روائتی دوائی دا مطالعہ کردے ہن اوہناں وچ ہربلزم، ایتھنومائیڈسائین، ایتھنوبوٹنی، تے میڈیکل مانو سائنس شامل ہن۔

ورتوں تے تاریخ

کلاسیکل تاریخ

لکھتی ریکارڈ وچ، جڑی بوٹیاں دا مطالعہ پرانے سمیری واسیاں نال 5000 سال پرانا اے، جیہناں نے پودیاں لئی چنگی طرحاں قائم طبی ورتوں دا ذکر کیتا۔ پرانے مصری دوائی وچ، ایبرز پپییرس توں c 1552 بی سی وچ لوک اپچاراں اتے جادوئی ڈاکٹری ابھیاساں دی لسٹ درج اے۔ پرانے نیم وچ کشورت دے تعلق وچ جڑی بوٹیاں دی ورتوں اتے کاشت دا وی ذکر اے۔

آیروید وچ ورتیاں جاندیاں بہت ساریاں جڑھیاں بوٹیاں اتے کھنجاں نوں پرانی بھارتی جڑھی بوٹیاں دے ماہر جویں چرکا تے سشرت نے پہلی ہزار سال پہلاں بی۔سی۔ دوران درسایا سی۔ پہلی چینی ہربل کتاب شیننونگ بینکاؤ جنگ سی، جو ہان راجٹبر دے ویلے سنکلت کیتی گئی سی۔ مگر ایہدی پرانی تاریخ توں پرانی تاریخ اے، جس نوں بعد وچ تنگ راجٹبر دے ویلے یاؤکسنگ لون ( میڈیسنل جڑھیاں بوٹیاں دے سبھاء ) دے طور تے ودھا دتا گیا سی۔ مڈھلے تے موجودہ جڑی بوٹیاں دے علم دے مانتا حاصل یونانی کمپائیلرز وچ پائیتھاگورس تے اس دے پیروکار، ہپوکریٹس، ارسطو، تھیؤپھراسٹس، ڈائیوسورائیڈز تے گالین شامل ہن۔

رومن سروتاں وچ پلینی دی ایلڈر دی قدرتی تاریخ تے سیلسس دی ڈی میڈیفوج شامل سی । پیڈنیئس ڈائیوسکورائیڈز نے اپنے ڈی میٹیریا میڈکا لئی پچھلے لکھاریاں نوں اپنے ول کھچیا اتے صحیح کیتا، بہت زیادہ نویں سامان شامل کیتی؛ اس رچنا دا کئیں بولیاں وچ ترجمہ کیتا گیا سی تے صدیاں توں اس وچ ترکی، عربی اتے عبرانی ناں شامل کیتے گئے سن۔ De Materia Medica دے لاطینی کھرڑے جڑی دے کے اک لاطینی دے نال ملا دتا گیا سی Apuleius Platonicus (ہربیریئم Apuleii Platonici) اتے انگریز-سیکسنز وچ شامل کیتا گیا سی کوڈیکس کوٹن وٹلیؤس C.III. ایہ چھیتی یونانی اتے رومن compilations یورپی میڈیکل تھیوری دی ریڑھ دی ہڈی بن گیا اتے فارسی ترجمہ کیتا گیا سی ابن سینا (ابن موسا سنائی، 980 – 1037)، فارسی Rhazes (راضی، 865 – 925) تے یہودی مائیمونڈیز۔

کچھ زیواشم پراتنتا دے بعد روائتی دوائی وچ ورتے گئے۔

زمانہ وسطی تے بعد وچ

عربی دیسی دوائی بدوآں دی جادو بیسڈ دوائی تے ہیلینک دے عربی ترجمہ اتے آیورویدک میڈیکل روایت وچکار ٹکراء توں ترقی یافتہ ہوئی۔ سپین دی دیسی دوائی 711 توں 1492 تک عرباں ولوں متاثر سی۔ اسلامک وید تے مسلم بوٹینیجسٹ جویں کہ ال-دیناوری اتے ابن ال-بائتر نے میٹریا دے میڈیکا دے پہلے علم وچ اہم طور تے پھلار کیتا۔ سبھ توں مشہور فارسی میڈیکل گربھ اوسینینا دی د کینن آف میڈیسن سی، جو کہ اک شروعاتی فارماسکوپیا سی تے کلینکل آزمائشاں دی شروعات کیتی۔ کینن دا 12 ویں صدی وچ لاطینی بولی وچ ترجمہ کیتا گیا سی تے 17 ویں صدی تک یورپ وچ اک ڈاکٹری حق رہیا۔ روائتی دوائی دی یونانی علاج نظام وی کینن اُتے بیسڈ اے۔

مڈھلے رومن-یونان دے مجموعہ دے ترجمہ ہیرنامس بوک ولوں جرمن وچ کیتے گئے سن جس دی ہربل، نوں 1546 وچ شائع کیتا گیا سی، نوں کیوٹر بچ کیہا جاندا سی۔ کتاب ڈچّ وچ ترجمہ کیتی گئی Rembert Dodoens (1517–1585) ولوں اتے ڈچّ توں انگریزی وچ Carolus Clusius, (1526–1609) ولوں، ہینری لیٹے ولوں A Nievve Herball دے طور تے 1578 وچ شائع۔ ایہ جان گیرارڈ دا (1545–1612) Herball or General Hiftorie of Plantes بن گیا۔ ہر نواں کم نویں جوڑیاں دے نال موجودہ ٹیکسٹ دا مجموعہ سی۔

عورتاں دا لوک علم ایہناں ٹیکسٹ نال انکولت برو برابر وچ موجود سی۔ 44 نشے، diluents, سواد ایجنٹ اتے امولیئنٹس دے ذکر ڈیؤسکورڈیز ولوں اجے وی یورپ دے ادھکارک pharmacopoeias وچ دتے گئے ہن۔ Puritans گیرارڈ دے کم نوں امریکا لے گئے جتھے اسنے امریکی دیسی دوائی نوں متاثر کیتا۔

فرانسسکو ہرنینڈیز، سپین دے فلپ II دے وید نے میکسیکو وچ معلومات اکٹھی کرن لئی 1571–1577 تک کئی سال گزارے تےفیر ررم میڈیکارم نووا ہسپانیئے تھیسورس لکھیا، جس دے بہت سارے ایڈیشن فرانسسکو زمنیج ولوں شائع کیتے گئے ہن۔ دونو ہرناڈیج اتے Ximenez نے ایزٹیک ethnomedicinal جانکاری نوں یورپی بیماریاں دیاں دھارناواں وچ سمویا جویں کہ "نگھا"، "ٹھنڈے"، اتے "گلہ"، پر ایہہ صاف نہیں اے کہ ایزٹیک نے ایہہ طبقہ ورتیا۔ جوان ڈی ایسٹینیفر دے فلورلیجیؤ میڈیسنل ڈی ٹوڈاس لاس انفرمیڈس نے یورپیئن ٹیکسٹ نوں سنکلت کیتا تے میکسیکو دے 35 پودے شامل کیتے۔

Martín de la Cruz نے Nahuatl وچ اک جڑی بارے لکھیا جس نوں Juan Badiano نے لاطینی وچ Libellus de Medicinalibus Indorum Herbis or Codex Barberini, Latin 241 وجوں ترجمہ کیتا گیا سی اتے 1552 وچ سپین دے راجا کارلوس V نوں دتا گیا سی۔ ایہہ جلدبازی وچ لکھیا گیا سی۔ تے پچھلے 30 سالاں دے یورپیئن قبضے توں متاثر ہویا۔ پھرے برناردنو ڈی سہگان نے نسلی شاستراں نوں سنکلت کرن لئی نسلی تکنیک دی ورتوں کیتی جو کہ فیر ہسٹوریا جنرل ڈی لاس کوساس ڈے نئیوا ایسپیا بن گئی، جو 1793 وچ شائع ہوئی۔ کاسٹور درانٹے نے اپنی ہربریو نووو نوں 1585 وچ یورپ اتے پوربی اتے ویسٹ انڈیز دے طبی پودیاں دا ذکر کردیاں شائع کیتا۔ 1609 وچ اس دا جرمن وچ ترجمہ کیتا گیا اتے اگلی صدی لئی اطالوی اڈیشن شائع کیتے گئے۔

کالونیئل امریکا

17 ویں تے 18 ویں صدی دے امریکا وچ، روائتی لوک تندرست کرن والیاں، اکثر جڑی بوٹیاں دے اپچاراں، پکڑ تے جچن دی ورتوں کردیاں ہن۔ نیٹو امریکی روائتی جڑی بوٹیاں دی دوائی نے ملیریا، پیچش، سکروی، غیر وینریئل سپھلس اتے گوئٹر سمسیاواں دے علاج پیش کیتے۔ ایہناں وچوں بہت ساریاں جڑی بوٹیاں تے مقامی اپچار 19 ویں اتے 20 ویں صدی تک جاری رہے، کجھ پودیاں دیاں دوائیاں ولوں جدید فارماکولوجی دا ادھار بنایا گیا۔

جدید ورتوں

دنیا وچ کچھ کھیتراں وچ لوک طب دا پرسار تہذیبی اصولاں دے مطابق بدلدا اے۔ کجھ جدید دوائی پودا فائیٹو کیمیکلز اُتے بیسڈ اے جو کہ لوک دوائی وچ ورتی جاندی سی۔ کھوجکرتا دسدے ہن کہ بہت سارے وکلپک علاج "پلیسبو دے علاجاں توں انکڑیاں نالوں وکھرے ہندے ہن۔"

علم نشریاتی تے رچنا

غیرملکی دوائی عام طور اُتے کمیونٹی، خاندان تے لوکاں ولوں "اکٹھی کیتی" جان تک زبانی براڈکاسٹ کیتی جاندی اے۔ کسے دتے سبھیاچار دے اندر، دیسی دوائی علم دے عنصر کئیاں ولوں وکھرے طور تے جانے جا سکدے ہن، یا اوہناں نوں اکٹھا کیتا جا سکدا اے تے چنگا کیتا جا سکدا اے جویں کہ اک شمن یا دائی۔ تن کارک چنگا کرن والے دا کردار نوں جائز ٹھہراؤندے ہن۔ اوہناں دے اپنے یعقین، اوہناں دے کماں دی کامیابی اتے کمیونٹی دے یقین۔ جدوں دیسی دوائی دے دعویاں نوں کسے سبھیاچار ولوں ردّ کر دتا جاندا اے، عام طور تے تن قسماں دے پالن کرن والے ہجے وی اس دی ورتوں کردے ہن۔ اوہ جو اس وچ پیدا ہوئے اتے سماجی ہندے ہن جو مستقل وشواسی بن جاندے ہن، عارضی وشواسی جو سنکٹ دے ویلے اس ول مڑدے ہن، اتے اوہ جہڑے صرف خاص پہلوآں وچ یعقین کردے ہن، اس سبھ وچ نہیں۔

تشریح تے ووکیبولری

روائتی دوائی نوں کئی وار لوک دوائی نالوں وکھرا منیا جا سکدا اے، اتے لوک دوائی دے رسمی پہلوآں نوں شامل کرن لئی منیا جاندا اے۔ اس تشریح دے تحت لوک دوائی نال لمبے ویلے توں اپچار ہندے ہن اتے عام لوکاں ولوں اسدا مشق کیتا جاندا اے۔ لوک دوائی وچ سریر دے سریر سائنس تے صحت سنبھال دے علاج دی مشق تے وچار ہُندے ہن جو کِسے سبھیاچار وچ جانے جاندے، عام علم دے طور تے غیر رسمی طور تے سنچارت ہندے ہن، تے ایہدی مشق یا اوہناں ولوں لاگو کیتا جاندا اے جیہدا سبھ توں پہلاں تجربہ ہندا اے۔

لوک دوائی

Curandera Cuenca, Ecuador وچ اک limpieza کارکردگی کردا ہویا

بہت سارے دیساں نے لوک دوائی وجوں ورنت مشق کیتے جو روائتی، وگیان-ادھارتن، اتے ادارہ جاتی نظام دیاں روائتی دوائیاں ولوں پرستت کیتیاں گئیاں میڈیکل ابھیاساں دے نال مل سکدیاں ہن۔ لوک دوائی پرمپراواں دیاں اداہرناں ہن روائتی چینی دوائی، روائتی کوریئن دوائی، عربی دیسی دوائی، ائگر روائتی دوائی، جاپانی کمپی دوائی، روائتی آدواسی جھاڑی دی دوائی، اتے جارجیئن لوک چکتسا ۔

آسٹریلیائی جھاڑی دی دوائی

عام طور تے آسٹریلیا وچ آدواسی اتے ٹورس سٹریٹ آئیلینڈر دے لوکاں ولوں ورتی جاندی جھاڑی دی دوائی پودے دی سامان، جویں سکّ، پتے اتے بیج توں بنائی جاندی اے، حالانکہ جانوراں دے پیداواراں دی ورتوں وی ہو سکدی اے۔ روائتی دوائی دا اک وڈا حصہ ہربل دوائی اے، جو کہ بیماری دے علاج یا روک تھام لئی قدرتی پودیاں دے مادےآں دی ورتوں اے۔

نیٹو امریکن دوائی

امیرکن تے الاسکا دیسی دوائی علاج دے روائتی روپ ہن جو کہ ہزاراں سالاں توں چلیاں آ رہیاں ہن۔

گھریلو اپچار

گھریلو اپچار (جس نوں دانی علاج وی کیہا جاندا اے) جس وچ کچھ مصالے، جڑیاں بوٹیاں، سبزیاں یا ہور عام چیزاں لگائیاں جاندیاں ہن۔ گھریلو اپچاراں وچ طبی خاصیتاں ہو سکدیاں ہن جاں ہو سکدیاں ہن جو بیماری دا علاج جاں علاج کردیاں ہن جاں کسے بیماری دا سوال اے، کیونکہ ایہہ عام طور تے لیپرسن ولوں لنگھیاں جاندیاں ہن (جیہنوں انٹرنیٹ ولوں ہال ہی دے سالاں وچ سہولت دتی گئی اے)۔ بہت سارے صرف روایت جاں عادت دے نتیجے وجوں ورتے جاندے ہن جاں کیونکہ اوہ پلیسبو اثر نوں متاثر کرن وچ بااثر ہندے ہن۔

گھریلو علاج وچ تنفس دے متعلق جِدّاں کہ زکام یا ہلکے انفلوئنزا دا علاج کرن لئی چکن سوپ دی ورتوں اے۔ گھریلو اپچاراں دیاں دوجیاں اداہرناں وچ ٹٹیاں ہڈیاں قائم کرن وچ مدد لئی ڈیکٹ ٹیپ شامل ہن، تے duct ٹیپ یا superglue planter warts دا علاج کرن لئی ؛ اتے گلے دے درد دے علاج لئی کوگیل موگیل۔ پہلے سمیاں وچ ماواں نوں سبھ توں ودھ گمبھیر اپچار سونپے جاندے سن۔ تریخی ککبکّ اکثر ڈریپپیسیا، بخاراں عورتاں دیاں شکایتاں دے علاج نال بھریاں ہندیاں ہن۔ ایلوویرا پودے دے حصے چمڑی دے روگاں دے علاج لئی ورتے جاندے ہن۔ بہت سارے یورپیئن لکئر جاں ڈائیجسٹس اصل وچ طبی اپچاراں وجوں ویچے گئے سن۔ چینی لوک طبی وچ، طبی کنجیز (جڑی بوٹیاں نال لمبے پکائے چاول دے سوپ)، غذا اتے سوپ علاج دے ابھیاساں دا حصہ ہن۔

تنقید

سرکھیا دیاں چنتاواں

حالانکہ 130 دیساں دے لوک دوائیاں بارے نیم ہن، ایہناں دی ورتوں نال جڑے جوکھم ہن۔ ایہہ اکثر منیا جاندا اے کہ کیونکہ منیاں جاندیاں دوائیاں ہربل یا قدرتی ہندیاں ہن کہ اوہ سرکھات ہن، پر جڑی بوٹیاں دے اپچاراں دی ورتوں نال کئی ساودھانیاں جڑیاں ہوئیاں ہن۔

خطرے والیاں قسماں دی ورتوں

کئی وار روائتی دوائیاں وچ خطرے والیاں ذاتیاں دے حصے شامل ہندے ہن، جویں کہ دکھن-پوربی ایشیا وچ ہولی لورس ۔

خطرے وچ پئے جانور، جویں کہ ہولی لوریج، کئی وار روائتی دوائیاں بناؤن لئی مار دتے جاندے ہن۔

روائتی دوائی وچ شارک پھنس دی ورتوں وی کیتی گئی اے، تے حالانکہ اوہناں دی پربھاوشیلتا سدھ نہیں ہوئی اے، ایہہ شارق دی آبادی اتے اوہناں دے ماحول نوں نقصان پہنچا رہی اے۔

غیر قانونی ہاتھی دنداں دے وپار وچ انشک طور تے پارمپرک چینی دوائی خریدن والیاں نوں لبھیا جا سکدا اے۔ ہاتھی دند دی منگ خطرے والیاں پرجاتیاں جویں کہ رائنو اتے ہاتھی دے شکار دا اک وڈا کارن اے۔

ہور دیکھو

• ہربل دوائی
• نیٹو امریکن ایتھنوبوٹنی
• روائتی افریقی دوائی
• روائتی چینی دوائی
• طبی پودے
• آیروید