Maryland

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël Maryland a l'é në stat federal djë Stat Unì. A l'ha na surfassa ëd 32.160 km² e na popolassion ëd 5.558.058 abitant.

As treuva ant la macroregion ciamà comunement Sud (South). A confin-a a nòrd con la Pennsylvania, a òvest e a sud con la Virginia e la Virginia Ossidental, a est con ël Delaware e con l'Océan Atlàntich.

La capital a l'é Annapolis (35.838 abitant). La sità pì popolà dlë stat a l'é Baltimora (638.614 abitant), ch'a l'é ëdcò l'ùnica sità con pì che 100.000 abitant.

Stòria

La fondassion

Ël nòm dël Maryland a l'era stàit sërnù da re Carl I an onor ëd soa fomna Enrichëtta Marìa.
Ël fondador a l'é stàit Cecilius Calvert, sgnor ëd Baltimora, ch'a l'avìa arseivù ël papé ëd constitussion ëd la colònia. Cost papé a fissava ël termo setentrional al paralel nùmer 40, col meridional a la riva sud dël fium Potomac e col ossidental al meridian ch'a passa për la sorgiss d'ës fium. Ël teritòri a së spantiava a est fin-a a l'Océan Atlàntich e a comprendìa tut col che al di d'ancheuj a l'é lë stat dël Delaware e part ëd la Pennsylvania e dla Virginia Ossidental.
Ël papé a stabilìa che Calvert a dovìa tuti j'agn mandé al re doe flece indian-e, an sign ëd sot-mission a la coron-a, e che s'a l'èisso trovà dl'òr o dl'argent la quinta part a dovìa esse pagà al re.
Ma a part sòn, ël propretari Calvert a l'avìa un podèj scasi real. A podìa nen buté dle taje an sla gent sensa sò acòrd, ma a podìa bate moneda, fé la guèra e la pas, grassié ij criminaj, stabilì dle cort e dé tìtoj ëd noblëssa.

An dzorpì, ël papé a stabilìa che le laj a dovìo esse fàite dal proprietari e da j'òm lìber. A l'é për sòn che a la mità dël sécol ch'a fa XVII ël Maryland a l'avrà un sistema arpresentativ e na legislassion bicameral.

Ij prim colon, anviron tërzent, a son rivà ant ël Maryland dël mars 1634. Leonard Calvert, frel dël propietari, a l'é stàit cap ëd la colònia e a l'é vnune ël prim goernador efetiv. A j'ero anstalasse an sna cita ìsola a la boca dël Potomac e a l'han pagà la tèra ai nativ an dasendje d'assul e ëd tëssù.

L'at ëd toleransa

Dël 1649 an Maryland a l'é stàit antroduvù l'At ëd toleransa, ch'a përmëtìa për laj l'esistensa ëd tute le confession cristian-e. Cost at a l'é restà an vigor për vàire agn, con ëd curte anterussion.

Colònia real

Dël 1691 ël Maryland a l'é dventà provinsa real e a l'é restà parèj findi al 1715.
Dventà colònia real, un dij prim at a l'é stàit na laj ch'a stabilìa la Cesa d'Anghiltèra e a butava sota përsecussion ij catòlich e, an na mzura pì cita, ij puritan. La capital a l'é stàita tramudà da St. Mary's a Providence (che al di d'ancheuj as ciama Annapolis).

Dël 1715 ël goern a l'é tornà ant le man ëd la famija Calvert, për la precision a Benedict Calvert, quart ësgnor ëd Baltimora. Ma chiel-sì a l'é mòrt tòst e sò fieul Charles, ëd sëddes agn, a l'é dventà ël propietari.
La colònia a l'é restà ant le man dij Calvert fin-a a l'arvolussion.

Organisassion polìtica

Ël Maryland a contribuiss con 10 grand eletor a j'elession pressidensiaj dl'Union.