Przejdź do zawartości

Aneks:Język łaciński - deklinacja I

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

Spis treści aneksu | Język łaciński | hasła w języku łacińskim

Deklinacja I (zwana też deklinacją -a) obejmuje głównie rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które w Nom. sg. są zakończone na -a krótkie (-ă), a w Gen. sg. na -ae. Prócz tego w tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki rodzaju męskiego, oznaczające nazwy zawodów bądź narodowości (np. poeta; Persa). Prócz tego rozróżnia się w tej odmianie rzeczowniki pochodzenia greckiego (rodzaju męskiego i żeńskiego) o zakończeniach:

M. lp
Nom. sg.
D. lp
Gen. sg.
rodzaj żeński
femininum
-e -es
rodzaj męski
masculinum
-es -ae

Nom. sg. oraz Gen. sg. nazywamy formami podstawowymi (bez ich znajomości określenie deklinacji, w której odmienia się dany rzeczownik bądź form, jakie tworzy w poszczególnych przypadkach nie jest możliwe).

Forma dopełniacza lp przyjmuje końcówkę -ae. Forma wołacza lp różni się długością wymowy końcówki.

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego I deklinacji

[edytuj]

Tabela deklinacji z przykładem odmiany rzeczownika gloria, -ae:

liczba pojedyncza
singularis
liczba mnoga
pluralis
mianownik
nominativus
-a
gloria
-ae
gloriae
dopełniacz
genetivus
-ae
gloriae
-ārum
gloriārum
celownik
dativus
-ae
gloriae
-is
gloriis
biernik
accusativus
-am
gloriam
-as
glorias
(narzędnik)
ablativus

gloriā
-is
gloriis
wołacz
vocativus
-a
gloria
-ae
gloriae

Początkowo dopełniacz lp miał końcówke -as (co przetrwało np. w zwrocie pater familias); celownik i narzędnik lm miały końcówkę -abus (por. cum dis et deabus).

Forma miejscownika (locativus) jest równa formie dopełniacza.

ā - głoska długa;
ă - głoska krótka.

Według tej deklinacji odmieniają się również przymiotniki rodzaju żeńskiego ze wzoru -us, -a, -um (zob. deklinacja II). Dopełnienie w liczbie pojedynczej różni się tym, że nie ma formy podstawowej.

Rzeczowniki rodzaju męskiego I deklinacji

[edytuj]

Odmiana poeta, -ae:

liczba pojedyncza
singularis
liczba mnoga
pluralis
mianownik
nominativus
-a
poeta
-ae
poetae
dopełniacz
genetivus
-ae
poetae
-ārum
poetārum
celownik
dativus
-ae
poetae
-is
poetis
biernik
accusativus
-am
poetam
-as
poetas
(narzędnik)
ablativus

poetā
-is
poetis
wołacz
vocativus
-a
poeta
-ae
poetae

Rzeczowniki te odmieniają się podobnie, jak feminina I deklinacji.

Rzeczowniki pochodzenia greckiego

[edytuj]

Pierw tabela odmiany dla rzeczownika systole, -es f:

liczba pojedyncza
singularis
liczba mnoga
pluralis
mianownik
nominativus
-e
systole
-ae
systolae
dopełniacz
genetivus
-es
systoles
-ārum
systolārum
celownik
dativus
-ae
systolae
-is
systolis
biernik
accusativus
-en
systolen
-as
systolas
(narzędnik)
ablativus
-e / -a
systole (systola)
-is
systolis
wołacz
vocativus
-e
systole
-ae
systolae

Oraz dla diabetes, -ae m:

liczba pojedyncza
singularis
liczba mnoga
pluralis
mianownik
nominativus
-es
diabetes
-ae
diabetae
dopełniacz
genetivus
-ae
diabetae
-ārum
diabetārum
celownik
dativus
-ae
diabetae
-is
diabetis
biernik
accusativus
-en
diabeten
-as
diabetas
(narzędnik)
ablativus
-a
diabeta
-is
diabetis
wołacz
vocativus
-e
diabete
-ae
diabetae