Zapasy (ekonomia)

Zapasy – rzeczowe składniki aktywów obrotowych, do których zalicza się: materiały – surowce, materiały podstawowe i pomocnicze, półfabrykaty obcej produkcji, opakowania, części zamienne i odpady; produkty gotowe – wyroby gotowe, wykonane usługi, zakończone roboty, w tym także budowlano-montażowe, prace naukowo-badawcze, prace projektowe, geodezyjno-kartograficzne itp.; półprodukty i produkty w toku – produkcję niezakończoną, tj. produkcję (usługi, w tym roboty budowlane) w toku oraz półfabrykaty (półprodukty) własnej produkcji; towary – rzeczowe składniki majątku obrotowego nabyte w celu odsprzedaży w niezmienionej postaci; zaliczki na poczet dostaw zapasów.

Zapasy stanowią rezerwy w obliczu nieterminowości dostaw oraz niepewności związanej z sytuacją na rynku produktów i czynników, a także na skutek sezonowości sprzedaży produktów i zakupu czynników. Ponadto, dokonywanie zakupów w większej skali na ogół wiąże się z niższymi cenami, np. zakupu, czy transportu. Zarządzanie zapasami decyduje o ich wielkości, a ta jest wypadkową korzyści z ich posiadania i kosztów ich utrzymywania.

W bilansie przedsiębiorstwa zapasy wykazywane są jako jedna z pozycji aktywów obrotowych, a zmiany w ich wycenie oraz sposobie ewidencji wpływają na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Dlatego metody ewidencji zapasów są ściśle określone jak np. FIFO, LIFO lub metoda średniej ważonej.

W modelu Keynesa zapasy zaliczane są do inwestycji i jest to jedyny komponent inwestycji, który jest częściowo determinowany decyzjami gospodarstw domowych dotyczących konsumpcji, a więc zapasy nie są w pełni kontrolowane przez firmy.

Rodzaje zapasów

• bieżące – zużywane na bieżąco
• cykliczne – te, na które jest popyt sezonowy
• bezpieczeństwa – gromadzone ze względu na możliwość wystąpienia jakichś nieprzewidzianych okoliczności
• spekulacyjne – tworzone z wyprzedzeniem ze względów finansowych lub zaopatrzeniowych

Cele tworzenia zapasów

• wyrównanie przepływu towarów
• zapewnienie ochrony przed niepewnością popytu i podaży
• rozsądne wykorzystanie ludzi i sprzętu
• zapewnianie i wspieranie właściwej obsługi klienta
• możliwość oszczędzania przy zakupie większych partii
• monitorowanie bieżącego i przyszłego zapotrzebowania

Funkcje zapasów

• umożliwiają wąską specjalizację produkcji
• stanowią ochronę przed niepewnością dostaw dla przedsiębiorstw
• zapewniają ciągłość dostaw w przypadku produkcji sezonowej
• pozwalają na prowadzenie gry rynkowej przy wykorzystaniu koniunktury i dekoniunktury cenowej

Klasyfikacja zapasów

• Materiały i surowce – zapasy surowców stanowią część zapasów przeznaczonych do konsumpcji przemysłowej. Zapasy te obejmują materiały surowe, odbierane przez konsumentów, ale jeszcze nie wykorzystane i nie poddane przetwarzaniu
• Roboty w toku – wytworzone podczas średniego okresu produkcyjnego lub zapasy w kwocie jednej partii
• Produkty i towary – zapasy rekompensujące sporadyczne wahania popytu lub podaży, a także spekulacyjne zapasy utworzone w przypadku spodziewanych zmian popytu lub podaży
• Materiały pomocnicze i eksploatacyjne – technologiczne, tranzytowe zapasy: są przenoszone z jednej części systemu logistycznego do drugiej

Podział kosztów zapasów

• Koszty tworzenia zapasów
• Koszty wyczerpania zapasów
• Koszty utrzymania zapasów

Wskaźniki ułatwiające gospodarowanie zapasami

• Wskaźnik struktury zapasów ilościowy = ilość danego rodzaju zapasów/ stan zapasów w badanym okresie – ilość
• Wskaźnik struktury zapasów wartościowy = wartość danego rodzaju zapasów / stan zapasów w badanym okresie -wartość
• Wskaźnik dynamiki zapasów = stan zapasów w końcu okresu badawczego – ilość / stan zapasów na początku okresu badawczego – ilość
• Wskaźnik obrotu zapasami materiałowymi = wartość zużytych materiałów w ciągu roku / średni stan zapasów w okresie badanym
• Wskaźnik obrotu zapasami mater.-bazowy = wart. zużytych materiałów w okresie bazowym / średni stan zapasów w okresie bazowym
• Wskaźnik zapasochłonności = średni stan zapasów w okresie badanym / sprzedaż netto
• Wskaźnik przyrostu zapasów materiałów = przyrost zapasów / wzrost produkcji
• Wskaźnik poziomu kosztów utrzymania zapasów = koszty utrzymania zapasów / średni stan zapasów w okresie badanym.

Bibliografia

• Szymonik Andrzej (red.), Zarządzanie zapasami i łańcuchem dostaw, Difin, Warszawa 2013
• Bendkowski J (red), (2008), „Wybrane elementy zarządzania logistyką w przedsiębiorstwie”, Wyd. Politechniki Śląskej, Gliwice
• Cyplik P. (2005), Zastosowanie klasycznych metod zarządzania zapasami do optymalizacji zapasów magazynowych – case study, Wyższa Szkoła Logistyki, Vol. 1, Issue 3, No 4.
• Dębska – Rup A., (1999), „Rachunkowość kapitałowa spółek handlowych”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły biznesu Kraków
• Olchowicz I., (1996), „Podstawy rachunkowości”, część I, wyd. Difin, Warszawa
• Patterson R., (2002), „Kompendium terminów z zakresu rachunkowości i finansów”, Fundacja rozwoju rachunkowości w Polsce Warszawa, PricewaterhouseCoopers
• Rostek M, Knosala R (2013), „Koncepcja oceny wpływu działań logistycznych na produktywność przedsiębiorstwa”, red. Knosala, Wyd. PTZP
• Skoczylas K, (2011), Rachunkowość a zarządzanie zapasami w przedsiębiorstwie handlowym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia Nr 32
• Waśniewski T. Gos W., (2002), „Rachunkowość przedsiębiorstw”, tom II, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa