Zając bielak
| Lepus timidus[1] | |||||
| Linnaeus, 1758[2] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
zając bielak | ||||
| Synonimy | |||||
|
| |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 Zasięg występowania | |||||
Zając bielak[8][9] (Lepus timidus) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae). Zamieszkuje on głównie północne rejony Europy i Azji. Okresowo zmienia ubarwienie.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Zając bielak zamieszkuje krainę palearktyczną od Skandynawii po Rosyjski Daleki Wschód, z wyjątkiem wschodniej części Półwyspu Czukockiego na południe do krajów bałtyckich, wschodniej Polski, północnej Ukrainy i na wschód do Tienszanu, Ałtaju, północnej Mongolii, północno-zachodniej i północnej Chińskiej Republiki Ludowej (północny Sinciang, północna Mongolia Wewnętrzna, Heilongjiang) i góry Sichote-Aliń[10]. Izolowane populacje występują w Szkocji, Irlandii, Alpach, Sachalinie (Rosja), Hokkaido (Japonia) i na Wyspach Kurylskich[10]. Podgatunek nominatywny został wprowadzony na Wyspy Owcze (Dania), wyspy Szkocji i w części Anglii[10]. Populacje wprowadzone na Spitsbergen nie przetrwały[10].
Zasięg występowania w zależności od podgatunku[10]:
- L. timidus timidus – Skandynawia na południe do 59°N, północna Rosja (na południe od 57°N do 58°N) na wschód od Uralu, Estonia, być może Polska oraz góry Ałtaj i Baita w północnym Sinciang (Chińska Republika Ludowa); od Szwecji zasięg rozciąga się w strefach w których występują mieszańce z podgatunkiem sylvaticus do południowego wybrzeża Norwegii i zachodniej Łotwy.
- L. timidus abei – Wyspy Kurylskie (Rosja).
- L. timidus ainu – Hokkaido (Japonia).
- L. timidus bogitschevi – półwysep Tajmyr (Rosja).
- L. timidus gichiganus – środkowa Jakucja, Kamczatka i wybrzeże Morza Ochockiego (Rosja).
- L. timidus hibernicus – Irlandia.
- L. timidus kolymensis – północno-wschodnia Syberia (Rosja).
- L. timidus kozhevnikovi – środkowa Rosja od 57°N do 58°N, gdzie krzyżuje się z podgatunkiem nominatywnym timidus na południe do 53°N; granica zachodnia niejasna.
- L. timidus lugubris – syberyjska część gór Ałtaj (Rosja).
- L. timidus mordeni – Rosyjski Daleki Wschód (dolina rzeki Ussuri oraz dolny i środkowy bieg rzeki Amur) oraz Heilongjiang (Chińska Republika Ludowa).
- L. timidus orii – Sachalin (Rosja).
- L. timidus scoticus – Szkocja.
- L. timidus sibiricorum – zachodnia i południowo-zachodnia Syberia (Rosja), północny Kazachstan i góry Tacheng w północnym Sinciang (Chińska Republika Ludowa).
- L. timidus sylvaticus – południowa Szwecja, z zasięgiem rozciągającym się w strefach w których występują mieszańce z podgatunkiem nominatywnym timidus do południowego wybrzeża Norwegii i zachodniej Łotwy.
- L. timidus transbaikalicus – region Zabajkale we wschodniej Syberii (Rosja) i wschodniej Mongolii Wewnętrznej (Chińska Republika Ludowa).
- L. timidus varronis – wysokie wzniesienia w Alpach, środkowa Europa.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Lepus timidus[2]. Holotyp pochodził z Europy[11].
Sześć populacji L. timidus jest rozdzielonych geograficznie i na tyle odrębnych morfologicznie że można je traktować jako podgatunki (abei, ainu, hibernicus, orii, scoticus i varronis)[10]. Ponieważ podział na podgatunki opiera się głównie na cechach umaszczenia, należy go uznać za wstępny[10]. Trzy badania analizujące geograficzne zróżnicowanie cech metrycznych czaszki L. timidus wykazały zróżnicowanie klinalne, co podaje w wątpliwość celowość identyfikacji podgatunków L. timidus[10]. Za pochodzeniem podgatunków L. timidus w Europie z panmiksyjnej populacji w okresie zlodowacenia północnopolskiego przemawiają analizy genetyczne[10]. Krzyżowanie się między L. timidus i L. europaeus oraz między L. timidus i L. tolai jest rejestrowane w obszarach kontaktu między nimi[10]. Nie odnotowano krzyżowania się podgatunków scoticus i hibernicus na wyspie Mull, gdzie oba taksony zostały wprowadzone w latach sześćdziesiątych XX wieku[10]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają szesnaście podgatunków[10].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Lepus: łac. lepus leporis „królik, zając”[12].
- timidus: łac. timidus „przerażony, bojaźliwy”, od timere „bać się”[13].
- abei: prof. Yoshio Abe (1883–1945), japoński zoolog[14].
- ainu: Ajnowie lub Ajnosi, lud należący do paleoazjatyckiej grupy językowej; przybyły do południowej części Sachalinu oraz na Wyspy Japońskie i Kurylskie ponad 6 tys. lat temu.
- gichiganus: Gichiga (= Giżiga), obwód magadański, Rosja.
- hibernicus: łac. Hibernia lub Iverna „Hibernia, Irlandia”[13].
- kolymensis: Kołyma, Jakuck, wschodnia Syberia, Rosja[13].
- lugubris: łac. lugubris „smutny, żałosny”, od lugere „opłakiwać”[13].
- orii: Hyojiro Orii (ok. 1883–1957), japoński kolekcjoner[15].
- scoticus: Szkocja, Wielka Brytania[13].
- sibiricorum: nowołac. Sibiricus „syberyjski”, od Sibiria „Syberia”[13].
- sylvaticus: łac. silvaticus „z lasu, dziki”, od silva „las”[13].
- transbaikalicus: Zabajkale, Rosja.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Wygląd
[edytuj | edytuj kod]W lecie futro tego zająca na grzbiecie pokrywają brązowoszare cętki. Futro na zadzie jest czerniawe, a na szyi brązowe. Końce uszu są czarne. Dolna połowa ogona jest biała, a górna brązowawa. Zimą jego sierść jest cała biała. Palce stóp są długie i gęsto owłosione, a dzięki możliwości szerokiego rozpościerania ich mogą pełnić rolę rakiet śnieżnych. Przystosowane są doskonale do biegania po miękkim śniegu.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 510–550 mm, długość ogona 59–65 mm, długość ucha 90–100 mm, długość tylnej stopy 159–165 mm; masa ciała 2,4–3,4 kg[16].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Bielak, podobnie jak inne zające, ratuje się przed drapieżnikami ucieczką. Nie kopie nor w ziemi, jak czynią to jego krewniacy – króliki. Żeruje głównie nocą, dzień spędzając na czuwaniu, ukryty w zaroślach. Jego naturalnymi wrogami są m.in. ryś, piesiec i sowa śnieżna.
Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Spotkać go można głównie w lasach oraz w dolinach rzek, gdzie lubi przebywać w silnie zarośniętych krzewami i drzewami zaroślach, które zapewniają mu bezpieczne schronienie.
Pokarm
[edytuj | edytuj kod]Na żer wychodzi zwykle nocą. Pokarm bielaka w lecie stanowią soczysta roślinność zielna, jagody i grzyby. W zimie natomiast odżywia się korzeniami, korą drzew oraz innym pokarmem roślinnym dostępnym zimą.
Rozród i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Okres rozrodu trwa od lutego-marca do września-października w zależności od stref klimatycznych. Ciąża trwa od 47 do 53 dni, średnio 50 dni. Przeciętna wielkość miotu u bielaka zawiera się w granicach 2-8, częściej 3-5. Młode rodzą się z otwartymi oczami, owłosione i od razu ruchliwe. Ssą matkę przez około 3 tygodnie. Po 10 dniach zaczynają żerować samodzielnie. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 10-12 miesięcy. Fizjologiczna długość życia bielaka nie jest znana. Najstarszy zając znakowany w Szkocji miał 6 lat. Bielak wyprowadza w sezonie rozrodu od 1 do 3 miotów. Na terenach o łagodniejszym klimacie parkoty zaczynają się w lutym, a pierwszy miot przychodzi na świat w kwietniu. W wiosennym rozrodzie uczestniczą nie wszystkie samice. Drugi miot ma miejsce w czerwcu lub na początku lipca. W tym okresie ogół samic uczestniczy w rozrodzie. Jest to miot decydujący o wielkości przyrostu młodych w danym roku. W trzecim miocie uczestniczy niewielka liczba samic w populacji.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lepus timidus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 57. (łac.).
- ↑ J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 328. (łac.).
- ↑ a b P.S. Pallas: Novae species quadrupedun e Glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangae: sumtu Wolfgangi Waltheri, 1778, s. 2. (łac.).
- ↑ S. Nilsson. „Öfversigt af Finska vetenskaps-societetens förhandlingar”. 1, s. 133, 1844. (szw.).
- ↑ N. Kuroda: A list of the Japonese mammals. Tokio: Herald Publication, Co., 1938, s. 42. (jap.).
- ↑ A.T. Smith & C.H. Johnston, Lepus timidus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-27] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 57. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 424, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 2902. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Species: Lepus (Lepus) timidus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-15].
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 373, 1904. (ang.).
- ↑ a b c d e f g The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 1.
- ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 300.
- ↑ S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 145–146. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- E. Fido-Drużyńska: Ssaki Polski. Atlas. Warszawa: Wyd. Szkolne i Ped., 1995. ISBN 83-02-04976-X.
- B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1–567. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).