Wojna sprawiedliwa

Wojna sprawiedliwa (łac. bellum iustum) – koncepcja filozoficzna, według której istnieją wojny słuszne, będące przeciwieństwem wojen agresywnych (niesprawiedliwych).

Historia

Pojęcie wojny sprawiedliwej znane jest od starożytności. Pisał o niej Cyceron (106 p.n.e.-43 p.n.e.) oraz św. Augustyn (354-430). Termin ten powszechnie wykorzystywała także polska dyplomacja średniowieczna m.in. dla usprawiedliwienia wojen prowadzonych z zakonem krzyżackim za panowania Władysława II Jagiełły.

W "Saevientibus", jednym z pism z czasu soboru w Konstancji Paweł Włodkowic przytacza za Ostyjskim (Henrykiem de Segusio) sformułowane przez św. Rajmunda z Penyafort warunki wojny sprawiedliwej. Były to:

• podmiot (osoba wojująca winna nadawać się do walczenia, czyli być osobą świecką, ponieważ duchownemu nie wolno rozlewać krwi z wyjątkiem wypadku nieuniknionej konieczności);
• przedmiot (odzyskanie bezprawnie utraconej własności lub obrona ojczyzny);
• przyczyna (chęć osiągnięcia pokoju);
• duch (wojna nie może być prowadzona z nienawiści, żądzy zemsty ani chciwości, a jedynie z miłości, sprawiedliwości i posłuszeństwa);
• upoważnienie (może pochodzić jedynie od monarchy, a w wypadku wojny za wiarę – od Kościoła).

Do powyższego wyliczenia Włodkowic dodawał zakaz prowadzenia wojen w dni świąteczne. Św. Tomasz z Akwinu uważał, że "przestrzeganie świąt nie stoi na przeszkodzie czynienia tego, co służy nawet cielesnemu ocaleniu człowieka". Tym samym, jeżeli wystąpiła konieczność, można było toczyć bitwę w dzień święty. Paweł Włodkowic uznał, że takiej konieczności w przypadku działań Krzyżaków nie było. W związku z tym tradycyjne krzyżackie rejzy zaczynające się w dni świąt Najświętszej Marii Panny (Wniebowzięcia i Oczyszczenia) były – zgodnie z tym poglądem – poważnym naruszeniem wiary.

Tomasz z Akwinu wymieniał trzy warunki wojny sprawiedliwej:

• musi zostać wypowiedziana przez prawowitą władzę publiczną;
• przyczyna wojny musi być sprawiedliwa;
• prowadzeniu wojny musi towarzyszyć uczciwa intencja;

Obecny Katechizm Kościoła katolickiego w punkcie 2309 wymienia cztery warunki wojny sprawiedliwej które wymagają:

• aby szkoda wyrządzana przez napastnika narodowi lub wspólnocie narodów była długotrwała, poważna i niezaprzeczalna;
• aby wszystkie pozostałe środki zmierzające do położenia jej kresu okazały się nierealne lub nieskuteczne;
• aby były uzasadnione warunki powodzenia;
• aby użycie broni nie pociągnęło za sobą jeszcze poważniejszego zła i zamętu niż zło, które należy usunąć.

Późniejsi filozofowie prawa pomijali elementy religijne w swoich definicjach wojny sprawiedliwej.

Współcześnie

Obecnie wymienia się następujące warunki wojny sprawiedliwej:

• jest to wojna obronna, która stanowi odpowiedź na bezprawną agresję;
• istnieje realna szansa na jej wygranie;
• celem ataku nie jest ludność cywilna;
• przemoc stosuje się tylko w przypadkach uzasadnionych.

Trzeciego warunku nie można spełnić w przypadku wojny nuklearnej, jednak taki odwet można uważać za adekwatny w przypadku, gdy państwo posiadające broń nuklearną zostało zaatakowane taką samą bronią.

Zobacz też

• Ius ad bellum
• Ius in bello

Bibliografia

• Hubert Izdebski, Historia myśli politycznej i prawnej, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2007.

Linki zewnętrzne

• mjr rez. dr Marek Gąska Prawnomiędzynarodowe aspekty samoobrony
• AlexanderA. Moseley AlexanderA., Just War Theory, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).