Wojna domowa
Wojna domowa – konflikt zbrojny, w którym stronami są obywatele jednego państwa, członkowie plemienia lub grupy etnicznej. Wojna domowa jest częstą przyczyną osłabienia państwa czy plemienia.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Charakterystyczne dla wojny domowej są:
- zasięg prowadzonych działań (zamknięty w granicach określonego państwa),
- zaangażowane w niej podmioty (należące do tego samego państwa czy narodu).
O wybuchu wojny domowej decydują różne przyczyny, podłożem zawsze jest silny konflikt społeczny lub polityczny. Może to być:
- gwałtowny konflikt ekonomiczny między różnymi grupami społecznymi,
- konflikt pomiędzy społecznościami religijnymi czy etnicznymi,
- rewolucja,
- zamach stanu,
- walka o władzę.
Od wojny o zdobycie władzy w państwie odróżniana jest wojna secesyjna, mające na celu oderwanie części terytorium państwa.
Państwa nękane licznymi wojnami domowymi często były osłabione i narażone na zewnętrzne ataki, na przykład Rzeczpospolita Obojga Narodów[1].
Prawo międzynarodowe
[edytuj | edytuj kod]Konwencja zawarta w Londynie z 1933 mówi, iż usprawiedliwieniem agresji na inne państwo nie mogą być żadne względy natury politycznej, wojskowej, gospodarczej lub innej a w tym m.in. rzekome braki jego administracji; zamieszki wywołane przez strajki, rewolucje, kontrrewolucje lub wojny domowe[2].
II Protokół Genewski z 1977 o ochronie ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych uzupełniający wspólny dla czterech Konwencji Genewskich z 1949 art. 3 ma zastosowanie do wszystkich konfliktów zbrojnych, które nie są objęte artykułem 1 Protokołu dodatkowego, dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (I Protokół 1977) i które toczą się na terytorium wysokiej umawiającej się strony między jej siłami zbrojnymi a rozłamowymi siłami zbrojnymi lub innymi zorganizowanymi uzbrojonymi grupami, pozostającymi pod odpowiedzialnym dowództwem i sprawującymi taką kontrolę nad częścią jej terytorium, że mogą przeprowadzać ciągłe i spójne operacje wojskowe oraz stosować niniejszy protokół[3].
Konwencja ONZ o zwalczaniu rekrutacji, wykorzystania, finansowania i szkolenia najemników z 1989 r. w art. 1 zalicza do najemników osoby, które w jakiejkolwiek sytuacji zostały specjalnie zwerbowane w kraju lub za granicą w celu wzięcia udziału w zbiorowym akcie przemocy (concerted act of violence) mającym na celu obalenie rządu lub naruszenie w inny sposób porządku konstytucyjnego w państwie albo naruszenie integralności terytorialnej państwa (a przy tym spełnia inne wymienione tam wymogi, w tym udział w omawianym przedsięwzięciu z chęci zysku).
Konwencja UNESCO o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego (1954)[4] głosi, że w razie konfliktu zbrojnego nie posiadającego charakteru międzynarodowego, a powstałego na terytorium jednej ze stron konwencji, każda ze stron konfliktu będzie zobowiązana stosować co najmniej postanowienia konwencji, dotyczące poszanowania dóbr kulturalnych (art. 19).
W ramach OPA obowiązują w sprawie wojen domowych dwie umowy regionalne:
- Konwencja panamerykańska o prawach i obowiązkach państw w razie wojny domowej podpisana w Hawanie 20 lutego 1928[5]. Strony zobowiązane są zapobiec przekraczaniu granic, w celu udziału w walce, przez ich obywateli lub zamieszkałych na ich terytorium cudzoziemców. Rebelianci przekraczający granicę powinni być rozbrajani i internowani. Handel bronią i materiałami wojennymi jest dopuszczalny wyłącznie z rządem tłumiącym rebelię, natomiast wobec rebeliantów obowiązują zasady neutralności. Uznanie przez walczący z rebelią rząd statków rebelianckich za pirackie nie jest wiążące dla innych państw. Statek taki w razie zawinięcia do obcego portu powinien być zwrócony rządowi, jednak rebelianci są traktowani jak uchodźcy.
- Protokół uzupełniający Konwencję z 1928 podpisany w Waszyngtonie 5 stycznia 1957[6]. Precyzuje zakazy dostarczania broni dla rebeliantów.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- Wojna Rzymu ze sprzymierzeńcami 91–88 p.n.e.
- Wojna domowa Cezara z Pompejuszem 49–45 p.n.e.
- Rzymska wojna domowa 312–324
- Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw w Chinach 907–979
- Pierwsza wojna baronów w Anglii 1215–1217
- Druga wojna baronów w Anglii 1264–1267
- Wojna domowa w Bizancjum 1321–1328
- Wojna domowa w Bizancjum 1341–1347
- Wojna z Uniami w Kastylii 1347–1348
- I kastylijska wojna domowa 1366–1369
- Osmańska wojna domowa 1402–1413
- Wojny husyckie w Czechach 1419–1434
- Wojna o sukcesję moskiewską 1425–1453
- II kastylijska wojna domowa 1437–1445
- Wojna Dwóch Róż w Anglii 1455–1485
- Katalońska wojna domowa 1462–1472
- Wojny religijne we Francji 1562–1598
- Angielska wojna domowa 1642–1651
- Rokosz Lubomirskiego 1665–1666
- Wojna domowa na Litwie 1700
- Wojna domowa w Polsce 1704–1706
- Konfederacja barska 1768–1772
- Portugalska wojna domowa liberałów z miguelistami (1828–1834)
- Wojny karlistowskie w Hiszpanii 1833–1840, 1846–1849, 1872–1876
- Wojna secesyjna w USA 1861–1865
- Rewolucja meksykańska 1910–1920
- Wojna domowa w Rosji 1917–1922
- Wojna domowa w Finlandii 1918
- Irlandzka wojna domowa 1922–1923
- Chińska wojna domowa 1927–1937, 1946–1949
- Hiszpańska wojna domowa 1936–1939
- Wojna domowa w Grecji 1946–1949
- Wojna domowa w Laosie 1953–1975
- Wojna domowa w Kolumbii 1964–2016
- Wojna domowa w Kambodży 1970–1975
- Wojna domowa w Etiopii 1974–1991
- Wojna domowa w Libanie 1975–1990
- Wojna domowa w Angoli 1975–2002
- Wojna domowa w Afganistanie 1978–1992
- Wojna domowa w Salwadorze 1979–1992
- Wojna domowa w Peru 1980–2002
- Wojna domowa w Sri Lance 1983–2009
- Wojna domowa w Rwandzie 1990–1993
- Wojna w Chorwacji 1991–1995
- Wojna domowa w Algierii 1992–2002
- Wojna w Bośni 1992–1995
- Wojna domowa w Tadżykistanie 1992–1997
- Wojna domowa w Kongu od 1996
- Wojna domowa w Republice Środkowoafrykańskiej 2004–2007 i od 2012
- Wojna domowa w Libii 2011 i jej ciąg dalszy 2014–2020
- Wojna domowa w Syrii od 2011
- Wojna domowa w Mali 2012–2014
- Wojna domowa w Sudanie Południowym 2013–2020
- Wojna domowa w Iraku 2014–2017
- Wojna domowa w Jemenie od 2015
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W XVII wieku (nazywanym "wiekiem żelaza") Rzeczpospolita nękana była licznymi wojnami ze Szwecją, z Tatarami, z Turcją, Rosją, Brandenburgią, ale także wojnami domowymi, takimi jak na przykład Powstanie Chmielnickiego.
- ↑ Konwencja o określeniu napaści (Dziennik Ustaw 1933 r. nr 93, poz. 712)
- ↑ Dz.U. z 1992 nr 41 poz. 175. prawo.legeo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-26)].. Artykuł 3 czterech Konwencji Gdyby na terytorium jednej z Wysokich Umawiających się Stron wybuchł konflikt zbrojny nie posiadający charakteru międzynarodowego, każda ze stron w konflikcie będzie obowiązana stosować się przynajmniej do następujących postanowień (następuje wyliczenie).
- ↑ Dz.U. 1957 nr 46 poz. 212
- ↑ Convention on Duties and Rights of States in the Event of Civil Strife tekst ang., tekst hiszp., lista stron.
- ↑ Protocol to the Convention on Duties and Rights of States in the Event of Civil Strife tekst ang., tekst hiszp., lista stron.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik polityki, pod redakcją Marka Bańkowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.