Wikipedysta:Zala/brudnopis2

{{inne znaczenia||[[SMS Undine|inne jednostki pływające o tej nazwie]]}} {{Okręt infobox |nazwa = SMS Undine |grafika = SMS Undine.png |opis grafiki = SMS „Undine” w morzu |klasa = [[krążownik lekki]] |typ = ''[[Krążowniki lekkie typu Gazelle|Gazelle]]'' |projekt = |oznaczenie NATO = |stocznia = [[Howaldtswerke-Deutsche Werft|Howaldtswerke]], [[Kilonia]] {{flaga|DEU|1871}} |początek budowy = |położenie stępki = 28 września 1901 |wodowanie = 11 grudnia 1902 |1. bandera = DEU |1. wersja bandery = bandera-wojenna-1892 |1. nazwa = SMS „Undine” |1. wejście do służby = 5 stycznia 1904 |1. wycofanie ze służby = |2. bandera = |2. wersja bandery = |2. nazwa = |2. wejście do służby = |2. wycofanie ze służby = |zatopiony = 7 listopada 1915 |zatonął = |los okrętu = |wyporność = normalna: 2706 [[Tona|ton]] pełna: 3112 ton |długość = całkowita: 105 [[metr]]ów 104,4 metra na [[Wodnica (okrętownictwo)|wodnicy]] |szerokość = 12,4 metra |zanurzenie = 4,81–5,63 metra |rodzaj kadłuba = |materiał kadłuba = |napęd = 2 [[Maszyna parowa potrójnego rozprężania|maszyny parowe potrójnego rozprężania]] o łącznej mocy 8000 [[Koń mechaniczny|KM]] 9 [[Kocioł okrętowy|kotłów]], 2 [[Śruba napędowa|śruby]] |prędkość = 21,5 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzła]] |prędkość taktyczna = |zasięg = 4400 [[Mila morska|Mm]] przy prędkości 12 węzłów |sensory = |uzbrojenie = 10 [[Działo okrętowe|dział]] kal. 10,5 cm (10 × I) 10–14 działek kal. 3,7 cm (10 × I) 5 [[Torpeda|torped]] |wyrzutnie torpedowe = 2 × 45 cm (2 × I) |opancerzenie = pokład: 20–25 mm skosy: 50 mm {{link-interwiki|wieża dowodzenia|Q=Q1187402}}: 20–80 mm [[Maska działa|maski dział]]: 50 mm |wyposażenie = |wyposażenie lotnicze = |załoga = 256 osób |commons = Category:Undine (ship, 1902) }} {{Współrzędne|54°59′00″N 13°51′00″E|umieść=na górze|dokładność=min}} '''SMS Undine''' – [[Cesarstwo Niemieckie|niemiecki]] [[krążownik lekki]] (konstrukcyjnie [[krążownik pancernopokładowy]], klasyfikowany jako mały krążownik – [[Język niemiecki|niem.]] ''{{link-interwiki|Kleiner Kreuzer|Q=Q1746638}}'') z początku XX wieku, jedna z 10 zbudowanych jednostek typu ''[[Krążowniki lekkie typu Gazelle|Gazelle]]''. Okręt miał [[wyporność]] pełną 3112 ton i osiągał prędkość 21,5 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzła]], zaś jego główne uzbrojenie stanowiło 10 [[Działo okrętowe|dział]] [[Kaliber broni|kalibru]] 10,5 cm i dwie [[Wyrzutnia torpedowa|wyrzutnie torped]] kalibru 45 cm. Krążownik został [[Wodowanie|zwodowany]] 11 grudnia 1902 roku w stoczni [[Howaldtswerke-Deutsche Werft|Howaldtswerke]] w [[Kilonia|Kilonii]], a 5 stycznia 1904 roku wcielono go do służby w [[Kaiserliche Marine]]. Nazwa jednostki pochodziła od [[Mitologia nordycka|mitologicznych]] boginek [[Ondyny|Ondyn]]; był drugim okrętem w niemieckiej flocie o [[SMS Undine|tej nazwie]]. SMS „Undine” służył na [[Morze Północne|Morzu Północnym]] i [[Morze Bałtyckie|Bałtyckim]], biorąc udział w [[I wojna światowa|I wojnie światowej]]. Okręt został zatopiony 7 listopada 1915 roku na Bałtyku przez [[Royal Navy|brytyjski]] okręt podwodny [[HMS E19]]. == Projekt i budowa == [[Plik:SMS Undine (1902) Stapellauf.jpg|mały|lewo|alt=Wodowanie krążownika Undine w 1902 roku|[[Wodowanie]] krążownika „Undine” w 1902 roku]] Objęcie tronu [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]] przez [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelma II]] w 1888 roku spowodowało początek rozbudowy floty wojennej, niezbędnej do zdobycia i utrzymania [[Kolonie niemieckie|zamorskich posiadłości]]{{odn|Glock|2012|s=59}}. Oprócz budowy [[Flota liniowa|floty liniowej]], mającej w przyszłości stanowić zagrożenie dla [[Royal Navy]], potrzebna była rozbudowa sił lekkich, których zadaniem była służba patrolowa na wodach metropolii oraz reprezentowanie niemieckiej [[Bandera|bandery]] oraz obrona interesów Cesarstwa w koloniach{{odn|Glock|2012|s=59}}. Do końca lat 80. XIX wieku rolę tę spełniały [[Korweta (okręt żaglowy)|korwety]] o napędzie [[Maszyna parowa|parowo]]-[[Żagle|żaglowym]], [[Kanonierka|kanonierki]] i [[Awizo (klasa okrętów)|awiza]]{{odn|Glock|2012|s=59}}{{odn|Freivogel|2024a|s=5}}. W latach 90. XIX wieku zbudowano nowe jednostki przeznaczone zarówno do służby kolonialnej, jak też współdziałania z flotą krajową, którymi były {{link-interwiki|Krążownik nieopancerzony|tekst=nieopancerzone krążowniki|Q=Q2493599}} IV klasy typu {{link-interwiki|Krążowniki typu Bussard|tekst=''Bussard''|Q=Q1017665}}, krążownik III klasy {{link-interwiki|SMS Gefion (1893)|tekst=„Gefion”|Q=Q479726}} oraz awiza {{link-interwiki|SMS Greif (1886)|tekst=„Greif”|Q=Q1486646}} i {{link-interwiki|SMS Hela|tekst=„Hela”|Q=Q566352}}{{odn|Freivogel|2024a|s=5}}{{odn|Glock|2012|s=61}}. Na bazie tego ostatniego okrętu w latach 1895–1896 w biurze konstrukcyjnym Urzędu Marynarki Rzeszy opracowano projekt nowoczesnych krążowników IV klasy zdolnych do operacji z flotą liniową i do służby kolonialnej, o nieco powiększonej [[Wyporność|wyporności]], prędkości 20 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzłów]] i uzbrojeniu porównywalnym z o wiele droższym „Gefionem”, zaakceptowany przez kierownictwo [[Kaiserliche Marine]]{{odn|Freivogel|2024a|s=5}}{{odn|Glock|2012|s=61}}. W uchwalonej w 1898 roku przez [[Reichstag]] ustawie morskiej zagwarantowano środki na budowę czterech krążowników IV klasy, powiększając ich liczbę do 10 po przyjęciu w 1900 roku drugiej ustawy morskiej (łącznie 50 mln [[Marka niemiecka|marek]] do wykorzystania w latach 1897–1904){{odn|Glock|2012|s=61}}{{odn|Freivogel|2024a|s=5–6}}. W 1899 roku zmieniono klasyfikację krążowników IV klasy na małe krążowniki ([[Język niemiecki|niem.]] ''{{link-interwiki|Kleiner Kreuzer|Q=Q1746638}}''){{odn|Freivogel|2024a|s=5}}{{odn|Glock|2012|s=62}}. Krążownik został zamówiony pod tymczasową nazwą „Klainer Kreuzer J”{{odn|Freivogel|2024a|s=6}}{{odn|Gröner|1982|s=127}}. Zbudowany został w stoczni [[Howaldtswerke-Deutsche Werft|Howaldtswerke]] w [[Kilonia|Kilonii]] pod numerem stoczniowym 390, będąc jedyną jednostką typu ''Gazelle'' powstałą w tej stoczni{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Gogin|2024}}. [[Stępka|Stępkę]] krążownika położono 28 września 1901 roku, a ceremonia [[Wodowanie|wodowania]] odbyła się 11 grudnia 1902 roku, w obecności prezydenta [[Stowarzyszenie Floty Niemieckiej|Stowarzyszenia Floty Niemieckiej]] (niem. ''Flottenverein'') {{link-interwiki|Otto II zu Salm-Horstmar|tekst=Ottona II zu Salm-Horstmar|Q=Q1571896}} ([[Chrzest statku#Matka chrzestna|matką chrzestną]] została jego żona, księżna Rosa zu Salm-Horstmar){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=23}}. Nazwa okrętu pochodziła od [[Mitologia nordycka|mitologicznych]] żywiołaków wody, boginek [[Ondyny|Ondyn]]{{odn|Freivogel|2024a|s=7}}. Koszt budowy okrętu wyniósł 4 mln 653 tys. marek{{odn|Gröner|1982|s=127}}. == Dane techniczne == === Charakterystyka ogólna === Okręt był małym krążownikiem o sylwetce podobnej do poprzedników („Hela” i „Gefion”), różniąc się od tego ostatniego dwoma wysokimi kominami zamiast trzech{{odn|Freivogel|2024a|s=7–8}}. [[Kadłub statku wodnego|Kadłub]] o [[Wręg|poprzeczno]]-[[Wzdłużnik|wzdłużnym]] układzie wiązań podzielony był za pomocą 11 [[Gródź wodoszczelna|grodzi]] na 12 [[Przedział wodoszczelny|przedziałów wodoszczelnych]], zaś [[dno podwójne]] obejmowało 46% jego długości{{odn|Freivogel|2024a|s=8}}. Krążownik miał [[Taran (okrętownictwo)|taranowy]], zaokrąglony [[Dziób jednostki pływającej|dziób]], połączone pomostami podwyższone pokłady [[Fordek|dziobowy]] i [[Achterdek|rufowy]], dwa [[maszt]]y, prosty kil i dwie stępki boczne oraz krążowniczą [[Rufa|rufę]]{{odn|Freivogel|2024a|s=8, 10}}. W odróżnieniu od [[Okręt prototypowy|prototypowego]] „[[SMS Gazelle (1898)|Gazelle]]”, [[Mostek kapitański|pomost bojowy]] z opancerzonym {{link-interwiki|Wieża dowodzenia|tekst=stanowiskiem dowodzenia|Q=Q1187402}} znajdowały między przednim masztem a pierwszym kominem{{odn|Glock|2012|s=64}}{{odn|Freivogel|2024a|s=10–11}}. Zapasowe stanowisko dowodzenia znajdowało się za drugim masztem{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. [[Długość całkowita (statek)|Długość całkowita]] okrętu wynosiła 105 metrów (104,4 metra na [[Wodnica (okrętownictwo)|wodnicy]]), [[Szerokość całkowita|szerokość]] 12,4 metra i [[zanurzenie]] od 4,81 metra na dziobie do 5,63 metra na rufie{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=14}}. [[Wyporność]] normalna (konstrukcyjna) wynosiła 2706 ton, zaś pełna 3112 ton{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=14}}. [[Załoga (żegluga)|Załoga]] jednostki składała się z 256 [[Oficer (wojsko)|oficerów]], [[podoficer]]ów i marynarzy{{odn|Glock|2012|s=61}}{{odn|Freivogel|2024a|s=13–14}}{{refn|grupa=uwaga|{{odn|ref=nie|Gardiner|Chesneau|Kolesnik|1979|s=258}}, {{odn|ref=nie|Jane|1970|s=195}} i {{odn|ref=nie|Gogin|2024}} podają, że załoga liczyła 249 osób, zaś {{odn|ref=nie|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}} podają liczebność załogi od 270 do 329 osób.}}. Kabiny podoficerskie, oficerskie i dowódcy znajdowały się w części rufowej, zaś [[kubryk]] marynarzy na dziobie; umywalnie marynarzy znajdowały się na śródokręciu za [[Nadburcie|nadburciami]]{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. === Urządzenia napędowe i pomocnicze === Okręt był napędzany przez umieszczone w dwóch [[Siłownia okrętowa|maszynowniach]] dwie [[Cylinder (mechanika)|trzycylindrowe]] pionowe [[Maszyna parowa potrójnego rozprężania|maszyny parowe potrójnego rozprężania]] wyprodukowane w macierzystej stoczni, które poruszały poprzez [[Okrętowy wał napędowy|wały napędowe]] dwie trójłopatowe [[Śruba napędowa|śruby napędowe]] o średnicy 3,5 metra każda{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. [[Para wodna|Para]] o ciśnieniu roboczym 15 [[Atmosfera techniczna|at]] dostarczana była przez dziewięć [[Kocioł wodnorurkowy|kotłów wodnorurkowych]] Marinekessel (wyprodukowanych przez zakłady [[Friedrich Krupp Germaniawerft|A.G. Germania]] z [[Berlin]]a), o łącznej powierzchni grzewczej 2300 [[Metr kwadratowy|m²]], wyposażonych łącznie w 18 [[Palenisko|palenisk]], zainstalowanych w dwóch [[kotłownia]]ch{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. Kotły były opalane [[Węgiel kamienny|węglem]], którego normalny zapas wynosił 380, a maksymalny 700 ton{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. Nominalna moc [[Siłownia okrętowa|siłowni]] wynosiła 8000 [[Koń mechaniczny|KM]] przy 165 [[RPM (jednostka miary)|obr./min]], co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej 21,5 węzła{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}{{refn|grupa=uwaga|{{odn|ref=nie|Glock|2012|s=61}} podaje, że moc siłowni wynosiła 8334 KM.}}. Zasięg wynosił 4400 [[Mila morska|mil morskich]] przy prędkości 12 węzłów{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. Na rufie znajdował się pojedynczy półzrównoważony [[ster]]{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. [[Energia elektryczna]] ([[prąd stały]] o napięciu 110 [[Wolt|V]]) wytwarzana była przez trzy [[Prądnica|prądnice]] napędzane [[Silnik o zapłonie samoczynnym|silnikami Diesla]] o łącznej mocy 110 [[Wat|kW]]{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. === Uzbrojenie === [[Artyleria okrętowa|Główne uzbrojenie]] krążownika składało się z 10 pojedynczych szybkostrzelnych [[Działo okrętowe|dział]] [[Kaliber broni|kalibru]] 10,5 cm SK L/40 C/97{{odn|Gogin|2024}}{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}. Dwa działa zostały umieszczone obok siebie na pokładzie dziobowym, dwa w identycznej konfiguracji na pokładzie rufowym, a pozostałe sześć zainstalowano w [[sponson]]ach na [[Śródokręcie|śródokręciu]] (wszystkie osłonięte pancernymi [[Maska działa|maskami]]){{odn|Freivogel|2024a|s=10}}. Masa działa wynosiła 1750 kg, a jego długość całkowita 4,475 metra; długość samej [[Lufa|lufy]] wynosiła 4,2 metra, a jej masa 1555 kg{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}{{odn|Friedman|2011|s=316}}. Działa wykorzystywały pociski [[Amunicja przeciwpancerna|przeciwpancerne]] i [[Pocisk burzący|burzące]] o masie od 14,25 do 18,2 kg wystrzeliwane za pomocą [[Materiał miotający|ładunków miotających]] o masie 3,18 kg{{odn|Friedman|2011|s=316}}. [[Kąt podniesienia lufy]] wynosił od -10 do +30°, zaś maksymalna [[Donośność broni|donośność]] wystrzeliwanego z [[Prędkość wylotowa pocisku|prędkością wylotową]] od 690 do 840 [[Metr na sekundę|m/s]] pocisku wynosiła 12 200 metrów{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}. [[Kąt ostrzału]] ośmiu dział mogących strzelać w kierunku dziobu i rufy wynosił 150°, zaś dwóch dział umieszczonych centralnie na śródokręciu 120°{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}. Zapas amunicji wynosił 1500 sztuk (czyli 150 pocisków na działo){{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}. Artyleria małokalibrowa składała się początkowo z 10–14 pięciolufowych działek kalibru 3,7 cm [[Hotchkiss M1873]]{{odn|Freivogel|2024a|s=13}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}. W późniejszym czasie zostały zastąpione taką samą liczbą pojedynczych szybkostrzelnych dział kalibru 5 cm L/40 [[Friedrich Krupp (przedsiębiorstwo)|Kruppa]]{{odn|Freivogel|2024a|s=13}}. Masa działa z [[Łoże (artyleria)|lawetą]] wynosiła 280 kg, zaś długość lufy 2 metry{{odn|Freivogel|2024a|s=13}}. Działa wykorzystywały pociski o masie 1,75 kg, wystrzeliwane z prędkością wylotową 655 m/s na maksymalną odległość 6200 metrów (przy kącie podniesienia lufy 20°){{odn|Freivogel|2024a|s=13}}. Broń torpedową stanowiły dwie pojedyncze podwodne [[Wyrzutnia torpedowa|wyrzutnie]] kalibru 450 mm umieszczone na wysokości przedniego masztu z każdej burty, z łącznym zapasem pięciu [[Torpeda|torped]]{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=13}}. Używane początkowo torpedy typu C45/91S miały długość 5,1 metra, masę 550 kg (w tym [[głowica bojowa]] 197 kg [[trotyl]]u), a ich zasięg wynosił 500 metrów przy prędkości 33,5 węzła i 1200 metrów przy prędkości 27 węzłów{{odn|DiGiulian|2024a}}{{refn|grupa=uwaga|{{odn|ref=nie|Freivogel|2024a|s=13}} podaje, że na okręcie używano torped typu C/06, jednak według {{odn|ref=nie|DiGiulian|2024b}} stosowane one były na [[Niemieckie okręty podwodne|U-Bootach]].}}. Do kierowania ogniem artyleryjskim służyły dwa [[dalmierz]]e, umieszczone nad głównym i zapasowym stanowiskiem dowodzenia{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. === Opancerzenie === Podstawowym elementem pancerza był wykonany z dwóch warstw zwykłej [[stal]]i i jednej warstwy [[Stal Kruppa|stali Kruppa]] pokład pancerny o grubości maksymalnej 25 mm na dziobie i rufie oraz 20 mm na śródokręciu, a jego skosy miały grubość 50 mm ([[Zrębnica|zrębnice]] 80 mm stali Kruppa){{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. [[Maska działa|Maski dział]] kalibru 10,5 cm miały grubość 80 mm, a wieża dowodzenia chroniona była płytami o grubości od 20 do 80 mm (maski i wieża wykonane były ze stali Kruppa){{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11–12}}. [[Niezatapialność]] jednostki starano się powiększyć poprzez wypełnienie przestrzeni między poszczególnymi pomieszczeniami i elementami konstrukcyjnymi [[Korek (surowiec)|korkiem]]{{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=12}}. === Wyposażenie === Jako środki ratownicze i komunikacyjne okręt miał na wyposażeniu [[Barkas (łódź)|barkas]] z napędem parowym, [[Pinasa|pinasę]], dwa [[Kuter (okręt)|kutry]], dwa [[jol]]e i [[Łódź ratunkowa|łódź ratunkową]] (dinghy){{odn|Freivogel|2024a|s=13}}. Wyposażenie do walki nocnej stanowiły dwa [[reflektor]]y, umieszczone na platformach na przednim i tylnym maszcie{{odn|Freivogel|2024a|s=10}}. === Malowanie === Podczas służby na wodach metropolii okręt pomalowany był według wprowadzonego w 1896 roku schematu numer 96: kadłub w kolorze szarym; pokład, nadbudówki, maszty, kominy oraz działa z maskami w kolorze jasnoszarym, a ornamenty dziobowe i rufowe w kolorze żółtym{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. == Służba == [[Lista skrótowców przed nazwami okrętów|SMS]] „Undine” został wcielony do służby w [[Kaiserliche Marine]] 5 stycznia 1904 roku{{odn|Freivogel|2024a|s=7}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22–23}}. Pierwszym dowódcą okrętu został mianowany [[Komandor podporucznik|kmdr ppor.]] (niem. ''Korvettenkapitän'') [[Karl Schaumann]]{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=23}}. Podczas {{link-interwiki|Próby morskie|tekst=prób morskich|Q=Q1988181}} „Undine” osiągnął prędkość 21,5 węzła przy przeciążeniu maszyn do 8696 KM (przy 163 obr./min){{odn|Gröner|1982|s=127}}{{odn|Freivogel|2024a|s=11}}. Na okręcie testowano również [[Kompas żyroskopowy|żyrokompas]] skonstruowany przez dra Anschütz-Kämpfe, który jednak nie działał prawidłowo (trafił do użytku dopiero w 1912 roku, po jego ulepszeniu){{odn|Freivogel|2024b|s=23}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}. Po zakończeniu prób morskich, 23 marca „Undine” został przeniesiony do [[Wilhelmshaven]] i tam 30 marca wycofany ze służby{{odn|Freivogel|2024b|s=23}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}. 10 stycznia 1905 roku krążownik, dowodzony przez kmdra ppor. [[Georg Scheid|Georga Scheida]] został ponownie wcielony do służby w Zespole Okrętów Szkolnych i Doświadczalnych (niem. ''Verband der Schul- und Versuchsschiffe''), w którym zastąpił [[Korweta (okręt żaglowy)|korwetę]] {{link-interwiki|SMS Carola|tekst=„Carola”|Q=Q947121}}{{odn|Freivogel|2024b|s=23}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22–23}}. 4 lutego jednostka przepłynęła do Kilonii, a w dniach 7–19 maja uczestniczyła w ćwiczeniach Zespołu Okrętów Szkolnych i Doświadczalnych (pod dowództwem kontradmirała {{link-interwiki|Hugo Zeye|tekst=Hugona Zeye|Q=Q15453068}}), przeprowadzonych na wodach między wyspami [[Als]] a [[Rugia|Rugią]]{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}. Między 1 a 7 sierpnia okręt wraz z krążownikami „[[SMS Prinz Adalbert (1901)|Prinz Adalbert]]” i {{link-interwiki|SMS Nymphe (1899)|tekst=„Nymphe”|Q=Q825313}} wziął udział w nocnych manewrach, które polegały na odpieraniu pozorowanego ataku holowanych przez krążowniki lekkie torpedowców przez krążownik pancerny (ćwiczenia odbyły się w obecności cesarza [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelma II]]){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=23, 25}}. We wrześniu nastąpiła zmiana dowódcy jednostki – kmdra ppor. Georga Scheida zastąpił kmdr ppor. {{link-interwiki|Berthold Stechow|Q=Q112522118}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}{{refn|grupa=uwaga|Awansowany w trakcie dowodzenia krążownikiem na stopień [[Komandor porucznik|kmdra por.]] (niem. ''Fregattenkapitän''){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}.}}. Od 8 do 12 października okręty Zespołu przeprowadziły w pobliżu [[Helgoland]]u strzelania artyleryjskie oraz nocne manewry z jednostkami 4. Szkolnej [[Flotylla|Flotylli]] [[Niszczyciel]]i (niem. ''Großen Torpedoboote''){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}. Podczas kolejnych ćwiczeń z okrętami 4. Flotylli, 17 listopada „Undine” staranował [[SMS S 126|S 126]], przecinając go na dwie części po zderzeniu w okolicy [[Śródokręcie|śródokręcia]] niszczyciela (rufowa część została staranowana także przez [[SMS S 127|S 127]]){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W wyniku kolizji śmierć poniosło 33 członków załogi zatopionego niszczyciela, a uszkodzony S 127 został odholowany przez krążownik do Kilonii{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}{{refn|grupa=uwaga|W 1906 roku S 126 został podniesiony i po remoncie powrócił w 1908 roku do służby{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}.}}. Od 3 maja do 9 sierpnia 1906 roku krążownik przebywał w stoczni {{link-interwiki|Kaiserliche Werft Wilhelmshaven|tekst=Kaiserliche Werft|Q=Q317300}} w Wilhelmshaven, przechodząc naprawę uszkodzonego w kolizji dziobu, a po jej zakończeniu uczestniczył w manewrach i ćwiczeniach Zespołu{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}. Między 10 a 27 lutego 1907 roku okręt ponownie był remontowany w Kaiserliche Werft, a następnie został włączony do {{link-interwiki|3 Eskadra Hochseeflotte|tekst=3. Eskadry Bojowej|Q=Q5971292}}, uczestnicząc w jej składzie w dniach 25 sierpnia – 8 września w jesiennych manewrach [[Hochseeflotte]]{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W październiku nowym dowódcą krążownika został kmdr ppor. [[Wilhelm Freiherr von Meerscheidt-Hüllessem]]{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}{{refn|grupa=uwaga|Awansowany w trakcie dowodzenia krążownikiem na stopień kmdra por.{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}}}. Od 29 stycznia do 27 marca 1908 roku „Undine” przechodził zimową konserwację i naprawy, po zakończeniu których został przeniesiony do nowo utworzonej morskiej Szkoły Artylerii w [[Sønderborg|Sonderburgu]], uczestnicząc w rutynowych ćwiczeniach{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W kwietniu 1909 roku dowództwo okrętu objął kmdr ppor. {{link-interwiki|Ulrich Lübbert|Q=Q115576147}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}{{refn|grupa=uwaga|Awansowany w trakcie dowodzenia krążownikiem na stopień kmdra por.{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}}}. W tym roku krążownik uczestniczył w letnim rejsie na [[Morze Północne|Morzu Północnym]], zawijając też w lipcu do [[Larvik]] i powracając następnie do Sonderburga (była to jedyna zagraniczna wizyta SMS „Undine”){{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Między 29 sierpnia a 11 września krążownik w składzie [[3 Grupa Rozpoznawcza|3. Grupy Rozpoznawczej]] uczestniczył w jesiennych manewrach Hochseeflotte{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. 5 maja 1910 roku krążownik przy [[sztorm]]owej pogodzie wyszedł z Sonderburga na pomoc [[Parowiec|parowcowi]] „Nordstern” z 300 pasażerami na pokładzie, odholowując statek do Kilonii{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. We wrześniu nowym dowódcą jednostki mianowany został kmdr ppor. [[Victor Reclam]]{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}{{refn|grupa=uwaga|Awansowany w trakcie dowodzenia krążownikiem na stopień kmdra por.{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}}}. Następnie od 26 września do 27 października okręt był remontowany w [[Kaiserliche Werft Danzig|Stoczni Cesarskiej]] w [[Gdańsk]]u{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. 5 września 1911 roku „Undine” wziął udział w paradzie floty przed cesarzem Wilhelmem II{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W styczniu i lutym 1912 roku krążownik uczestniczył w akcji niesienia pomocy uwięzionym w lodzie w zachodniej części Morza Bałtyckiego statkom, uwalniając wraz z parowcem „Norder” trzy jednostki{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W kwietniu okręt został włączony do Dywizjonu Szkolnego, po czym w maju otrzymał nowego dowódcę, którym został [[Komandor porucznik|kmdr por.]] (niem. ''Fregattenkapitän'') [[Andreas Fischer (admirał)|Andreas Fischer]]; następnie przeszedł remont i 12 lipca w Gdańsku został wycofany ze służby, przechodząc do drugiej rezerwy{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22–23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. === I wojna światowa === Po wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]], 4 sierpnia 1914 roku krążownik został reaktywowany, po czym pod dowództwem kmdra por. {{link-interwiki|Max Loesch|tekst=Maxa Loescha|Q=Q115739298}} został przydzielony do Sił Obrony Wybrzeża na [[Morze Bałtyckie|Morzu Bałtyckim]], uczestnicząc w rejsach dozorowych na wodach zachodniego Bałtyku, cieśniny [[Sund]] i linii [[Møn]] – {{link-interwiki|Dornbusch (Hiddensee)|tekst=Dornbusch|Q=Q155353}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22–23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Następnie „Undine” został przeniesiony do dywizjonu wydzielonego pod dowództwem kontradmirała {{link-interwiki|Ehler Behring|tekst=Ehlera Behringa|Q=Q107116442}}, mającego prowadzić działania ofensywne we wschodniej części Bałtyku{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. 6 września „Undine” znalazł się w składzie silnego zespołu floty niemieckiej dowodzonego przez księcia [[Henryk Hohenzollern|Henryka Hohenzollerna]] (tworzyły go m.in. pancerniki [[4 Eskadra Hochseeflotte|4. Eskadry]] {{link-interwiki|SMS Braunschweig|tekst=„Braunschweig”|Q=Q548745}}, {{link-interwiki|SMS Elsaß|tekst=„Elsaß”|Q=Q557962}}, {{link-interwiki|SMS Mecklenburg|tekst=„Mecklenburg”|Q=Q479871}}, {{link-interwiki|SMS Schwaben|tekst=„Schwaben”|Q=Q479876}}, {{link-interwiki|SMS Wettin|tekst=„Wettin”|Q=Q479839}}, {{link-interwiki|SMS Wittelsbach|tekst=„Wittelsbach”|Q=Q505312}} i „[[SMS Zähringen|Zähringen]]”, krążownik pancerny „[[SMS Blücher (1908)|Blücher]]”, krążowniki {{link-interwiki|SMS Augsburg|tekst=„Augsburg”|Q=Q322869}}, „[[SMS Gazelle (1898)|Gazelle]]” i {{link-interwiki|SMS Strassburg|tekst=„Strassburg”|Q=Q476953}} oraz niszczyciele), który udał się w kierunku [[Zatoka Fińska|Zatoki Fińskiej]] w celu wywabienia i zniszczenia rosyjskich okrętów{{odn|Gozdawa-Gołębiowski|1994|s=139–140, 492}}{{odn|Kosiarz|1979|s=90–94}}. Wypad zakończył się ostrzelaniem przez „Blüchera” patrolujących wejście do zatoki krążowników „[[Bajan (1907)|Bajan]]” i „[[Pałłada (1906)|Pałłada]]” oraz zatopieniem parowca „Uleaborg” na wodach [[Zatoka Botnicka|Zatoki Botnickiej]]{{odn|Gozdawa-Gołębiowski|1994|s=140}}{{odn|Kosiarz|1979|s=92–94}}. 8 września „Undine” doznał awarii, z powodu której trafił na remont najpierw do Gdańska, a później do Kilonii{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. W tym czasie nastąpiła zmiana dowódcy okrętu – nowym został kmdr ppor. {{link-interwiki|Karl Windmüller|Q=Q115638052}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=22}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Podczas pobytu w stoczni, w nocy z 14 na 15 września 22 członków załogi krążownika zostało wysłanych na pokładzie niszczyciela [[SMS V 25|V 25]] pod [[Kłajpeda|Kłajpedę]], by wzmocnić oddział [[desant]]owy krążownika {{link-interwiki|SMS Amazone (1900)|tekst=„Amazone”|Q=Q880105}}, jednak ostatecznie nie wzięli oni udziału w walce{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Po zakończeniu remontu, od 18 października 1914 roku „Undine” pełnił służbę patrolową na wodach między [[Trelleborg]]iem a [[Sassnitz]], a następnie został [[Okręt flagowy|okrętem flagowym]] dowódcy Sił Obrony Wybrzeża, kontradmirała {{link-interwiki|Robert Mischke|tekst=Roberta Mischke|Q=Q23062748}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Między 13 a 18 kwietnia 1915 roku czasowo krążownik został włączony do składu dywizjonu wydzielonego, uczestnicząc między 14 a 17 kwietnia w ostrzale rosyjskich pozycji w pobliżu Buddendiekshof i Kłajpedy{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. 19 kwietnia okręt powrócił do Sił Obrony Wybrzeża, nadal uczestnicząc w rejsach dozorowych na wodach zachodniego Bałtyku{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. 7 listopada 1915 roku „Undine” wraz z niszczycielem [[SMS V 154|V 154]] eskortowały kursujący z Trelleborga do Sassnitz [[prom]] „Preußen”{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Podczas rejsu krążownik stał się celem ataku torpedowego przeprowadzonego przez [[Royal Navy|brytyjski]] okręt podwodny [[HMS E19]], dowodzony przez kmdra ppor. ([[Język angielski|ang.]] ''Lieutenant Commander'') {{link-interwiki|Francis Cromie|tekst=Francisa Cromie|Q=Q1441452}}{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25}}. Okręt podwodny wystrzelił najpierw jedną torpedę, która trafiła w część dziobową „Undine” i spowodowała zatrzymanie uszkodzonej jednostki; następnie E19 wystrzelił drugą torpedę, która spowodowała eksplozję magazynu amunicji i zatonięcie krążownika na pozycji {{Współrzędne|54°59′00″N 13°51′00″E|umieść=w tekście|dokładność=min}}{{odn|Freivogel|2024b|s=25–26}}{{odn|Gröner|1982|s=129}}. Większość załogi SMS „Undine” zostało podjętych z wody przez V 154 i „Preußen”, jednak w wyniku ataku na pokładzie krążownika zginęło 25 członków załogi{{odn|Hildebrand|Röhr|Steinmetz|1982|s=23}}{{odn|Freivogel|2024b|s=26}}{{refn|grupa=uwaga|{{odn|ref=nie|Gozdawa-Gołębiowski|1994|s=189}} i {{odn|ref=nie|Kosiarz|1979|s=205}} podają, że poległo 24 członków załogi krążownika, natomiast {{odn|ref=nie|Gröner|1982|s=129}} podaje, że na pokładzie „Undine” śmierć poniosło 14 osób.}}. == Przypisy == {{Przypisy}} == Uwagi == {{Uwagi}} == Bibliografia == * {{Cytuj książkę | tytuł = Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905 | inni = Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.) | wydawca = Conway Maritime Press | rok = 1979 | miejsce = London | isbn = 978-0-85177-133-5 | język = en | odn = {{odn/id|Gardiner|Chesneau|Kolesnik|1979}} }} * {{Cytuj stronę | url = http://www.navweaps.com/Weapons/WTGER_PreWWII.php#45_cm_%2817.7%22%29_C%2F06_and_C%2F06_D | tytuł = Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C/06 and C/06 D | autor = Tony DiGiulian | opublikowany = navweaps.com | data dostępu = 2024-09-25 | język = en | odn = {{odn/id|DiGiulian|2024b}} }} * {{Cytuj stronę | url = http://www.navweaps.com/Weapons/WTGER_PreWWII.php#45_cm_%2817.7%22%29_C45%2F91S | tytuł = Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C45/91S | autor = Tony DiGiulian | opublikowany = navweaps.com | data dostępu = 2024-09-25 | język = en | odn = {{odn/id|DiGiulian|2024a}} }} * {{Cytuj pismo | nazwisko = Freivogel | imię = Zvonimir | tytuł = Niemieckie krążowniki lekkie typu „Gazelle”. Część I | czasopismo = Okręty Wojenne | wydawca = Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry | oznaczenie = Nr 2 (184) | rok = 2024 | issn = 1231-014X | odn = a}} * {{Cytuj pismo | nazwisko = Freivogel | imię = Zvonimir | tytuł = Niemieckie krążowniki lekkie typu „Gazelle”. Część III | czasopismo = Okręty Wojenne | wydawca = Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry | oznaczenie = Nr 4 (186) | rok = 2024 | issn = 1231-014X | odn = b}} * {{Cytuj książkę | nazwisko = Friedman | imię = Norman | autor link = Norman Friedman | tytuł = Naval Weapons of World War One. Guns, Torpedoes, Mines and ASW Weapons of All Nations | wydawca = Seaforth Publishing | miejsce = Great Britain | rok = 2011 | isbn = 978-1-84832-100-7 | język = en | odn = tak}} * {{Cytuj pismo | nazwisko = Glock | imię = Michał | tytuł = Krążowniki Kaiserliche Marine. Małe krążowniki pierwszego pokolenia | czasopismo = [[Morze, Statki i Okręty]] | oznaczenie = Nr 5 (123) | rok = 2012 | wydawca = Magnum X | miejsce = Warszawa | issn = 1426-529X | odn = tak}} * {{Cytuj stronę | url = https://www.navypedia.org/ships/germany/ger_cr_niobe.htm | autor = Ivan Gogin | opublikowany = Navypedia | tytuł = GAZELLE light cruisers (1900 - 1904) | język = en | data dostępu = 2024-09-25 | odn = {{odn/id|Gogin|2024}} }} * {{Cytuj książkę | nazwisko = Gozdawa-Gołębiowski | imię = Jan | nazwisko2 = Wywerka Prekurat | imię2 = Tadeusz | autor link = Jan Gozdawa-Gołębiowski | tytuł = Pierwsza wojna światowa na morzu | rok = 1994 | wydawca = Lampart | miejsce = Warszawa | isbn = 83-902554-2-1 | odn = {{odn/id|Gozdawa-Gołębiowski|1994}} }} * {{Cytuj książkę | nazwisko = Gröner | imię = Erich | tytuł = Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote | tom = 1 | wydawca = Bernard & Graefe | miejsce = München | rok = 1982 | isbn = 3-7637-4800-8 | język = de | odn = tak}} * {{Cytuj książkę | nazwisko = Hildebrand | imię = Hans H. | nazwisko2 = Röhr | imię2 = Albert | nazwisko3 = Steinmetz | imię3 = Hans-Otto | tytuł = Die Deutschen Kriegsschiffe: Biographien: ein Spiegel der Marinegeschichte von 1815 bis zur Gegenwart | tom = 6 | rok = 1982 | wydawca = Koehlers Verlagsgesellschaft mbH | miejsce = Herford | isbn = 3-7822-0237-6 | język = de | odn = tak}} * {{Cytuj książkę | tytuł = Jane’s Fighting Ships 1905/6 | inni = Fred T. Jane (red.) | rok = 1970 | wydawca = ARCO Publishing Company | miejsce = New York | język = en | odn = {{odn/id|Jane|1970}} }} * {{Cytuj książkę | nazwisko = Kosiarz | imię = Edmund | autor link = Edmund Kosiarz | tytuł = Pierwsza wojna światowa na Bałtyku | wydawca = [[Wydawnictwo Morskie]] | miejsce = Gdańsk | rok = 1979 | isbn = 83-215-3234-9 | odn = tak}} {{Krążowniki lekkie typu Gazelle}} {{SORTUJ:Undine}} [[Kategoria:Krążowniki lekkie typu Gazelle]] [[Kategoria:Niemieckie krążowniki zatopione podczas I wojny światowej]] [[Kategoria:Niemieckie okręty zatopione przez okręty podwodne]] [[Kategoria:Okręty zbudowane w Howaldtswerke-Deutsche Werft]] [[Kategoria:Statki i okręty zatopione na Morzu Bałtyckim]]