Wikipedia:Wiarygodne źródła (artykuły o tematyce medycznej)

Skocz poniżej nawigacji.

Artykuły medyczne w Wikipedii w żadnym wypadku nie mogą być traktowane jako porada medyczna, dostarczają one natomiast cennych informacji internautom. Z tego powodu niezwykle istotna jest dbałość o zgodność treści haseł medycznych z aktualną wiedzą dostępną w łatwo weryfikowalnych źródłach dobrej jakości.

Staramy się, aby artykuły z dziedziny medycyny oparte były na materiałach możliwie zgodnych z zasadami medycyny opartej na faktach (EBM). Przedstawione tutaj wytyczne stanowią pochodną zasad Wikipedia:Weryfikowalność oraz Wikipedia:Nie przedstawiamy twórczości własnej, z uwzględnieniem specyfiki haseł dotyczących problematyki medycznej. Metody dodawania źródeł są opisane w oddzielnym artykule. Należy wyraźnie zaznaczyć, że zalecenia te odnoszą się wyłącznie do informacji medycznych; odwoływanie się do nich w innym kontekście jest nadużyciem.

Hierarchia źródeł

Hierarchia źródeł zgodnie z zasadami EBM przedstawia się następująco (w kolejności z malejącą wiarygodnością):

1. możliwie najbardziej aktualne podręczniki zgodne z EBM oraz wytyczne towarzystw naukowych. Należy jednak zauważyć, że niektóre podręczniki są reklamowane jako zgodne z zasadami EBM, natomiast stopień zgodności z zasadami EBM może być różny. W wątpliwych przypadkach (np. jeśli istnieje metaanaliza wskazująca na inne wnioski) pierwszeństwo mają inne źródła.
2. metaanaliza badania z randomizacją (metaanalysis) i przegląd systematyczny (systematic review)
3. badanie z randomizacją (randomised controlled trial)
4. badanie eksperymentalne z grupą kontrolną bez randomizacji
5. przegląd systematyczny badań obserwacyjnych (review)
6. badanie kohortowe (cohort study)
7. badanie kliniczno-kontrolne (case-controlled study)
8. badanie przekrojowe (cross-sectional study)
9. opis przypadku (case report) lub serii przypadków (case series report), patofizjologia choroby, opinie ekspertów.

Przy niezgodności informacji w źródłach powinno się wyraźnie zaznaczyć w treści artykułu o mniejszej wiarygodności jednego z nich (według zasad EBM). Przykładowo, jeśli metaanaliza badań z randomizacją na dużej grupie pacjentów wykluczy wzrost incydentów sercowo-naczyniowych podczas stosowania leku A, niedopuszczalne jest pisanie, że ważniejsze lub równorzędne są opinie ekspertów mogące sugerować czytelnikowi istnienie takiej zależności. Podobnie zakazane jest opieranie artykułu na pojedynczym badaniu, jeśli źródła stojące wyżej w hierarchii źródeł podają inne informacje. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy (1) badanie powstało jakiś czas po badaniu o wyższej wiarygodności i próbuje wyjaśnić zaistniałą różnicę wyników lub gdy (2) twórcy analiz o wyższej randze pominęli to badanie ze względu na niedociągnięcia metodologiczne lub z innych powodów. W drugim wypadku trzeba zaznaczyć w tekście o zarzutach względem metodologii badania.

Źródła średniej wagi według powyższej hierarchii często zapewniają wystarczający poziom wiarygodności (jeśli badania kliniczne byłyby nieetyczne lub niemożliwe do wykonania). Przykładowo, stwierdzono negatywny wpływ na zdrowie palenia papierosów właśnie dzięki statystycznym badaniom obserwacyjnym.

Jeśli nie ma żadnej dodatkowej informacji w tekście, czytelnik powinien móc założyć, że cytowane źródło jest wiarygodne. W przypadku powoływania się na źródła o mniejszym lub wątpliwym stopniu wiarygodności trzeba to wyraźnie zaznaczyć.

Książki

Większość książek akademickich, wydawanych przez renomowane wydawnictwa naukowe oraz zalecanych przez szkoły medyczne może być traktowana jako źródła naukowe, nawet jeśli nie są to podręczniki oparte na zasadach EBM. Należy jednak zawsze sprawdzać, czy informacje zawarte w książce są aktualne – przyjmuje się, że średni czas aktualności wytycznych wynosi około 3 lat („Interna Szczeklika” w formie książkowej jest uaktualniana co rok, w wersji elektronicznej na bieżąco). W przypadku wątpliwości trzeba zastosować się do hierarchii źródeł zastosowanej w powyższym akapicie.

Skrypty uczelni

Skrypty uczelni, pisane przez pracowników danego uniwersytetu same w sobie nie są wiarygodnym źródłem informacji. Można się jednak powoływać na źródła, które są zawarte w bibliografii skryptu, jeśli taka istnieje.

Inne książki

Książki, które nie są wydane przez wydawnictwa naukowe, zazwyczaj nie mogą być traktowane jako źródła wiarygodnych informacji. W przypadku powoływania na nie powinno się wyraźnie zaznaczyć, że źródło jest o podejrzanej reputacji, a przy cytowaniu danych statystycznych zaznaczyć, jeśli autor nie przedstawił metody, za pomocą której uzyskał dany efekt statystyczny. Uwagi dotyczą głównie książek o popularnych tematach, takich jak odchudzanie, rzucanie nałogów, orientacja seksualna (ale nie w aspekcie społecznym) czy skuteczność homeopatii.

Innym przykładem materiałów, na które nie należy się powoływać, są encyklopedie popularnonaukowe – przykładowo homoseksualizm jeszcze nie tak dawno w Encyklopedii PWN zdefiniowany był kiedyś jako zaburzenie identyfikacji płciowej, co było i jest niezgodne z aktualną wiedzą medyczną.

Standardy

Wiele międzynarodowych i krajowych towarzystw naukowych, czy innych ciał złożonych z ekspertów ogłasza standardy i wytyczne dotyczące diagnostyki i leczenia chorób. Można je wykorzystywać, ale tylko najnowsze ich wydanie.

Gazety i czasopisma

Media (w tym czasopisma) inne niż medyczne

W kwestiach medycznych nie należy używać mediów jako źródeł ze względu na często nieprofesjonalne, błędne, wybiórcze oraz tendencyjne przedstawienie informacji, przekłamania, nieprawidłowe wnioski oraz błędy merytoryczne. Zastrzeżenie to dotyczy także cytowania wiarygodnych badań klinicznych przez media.

Czasopisma medyczne

Czasopisma medyczne, takie jak Medycyna praktyczna, Medycyna po dyplomie, przeglądy epidemiologiczne itp., zawierające ważniejsze metaanalizy oraz przeglądy systematyczne powstałe w ostatnim czasie, są doskonałym źródłem aktualnych informacji medycznych i mogą być cytowane.

Strony internetowe

Strony internetowe firmowane przez wiarygodne towarzystwa medyczne stanowią wiarygodne źródło informacji. Zakazane jest cytowanie innych portali internetowych lub blogów, nawet jeśli mają profil medyczny.

Oznaczanie artykułów bez wiarygodnych źródeł

Artykuły, które nie posiadają odpowiednich przypisów, należy oznaczać za pomocą szablonu {{Dopracować|źródła medyczne}}. Alternatywnie można użyć parametru {{Dopracować|medref}} lub {{Dopracować|medwer}}. Dla używających wizualnego edytora tekstu: po odnalezieniu szablonu Dopracować w zakładce Wstaw, należy wybrać pole Brak źródeł medycznych.

Szablon stanowi, przede wszystkim, ocenę stanu artykułu, a także ostrzeżenie dla czytelników o potencjalnie niskiej jakości informacji o efektach opisanej metody. W wypadku artykułów o teoriach lub metodach niezgodnych z obecną wiedzą medyczną, należy dodatkowo rozpatrzyć użycie szablonu {{nmed}}, opisanego poniżej.

Oznaczone artykuły trafiają do Kategorii: Artykuły medyczne wymagające dodania wiarygodnych źródeł.

Alternatywny punkt widzenia. Medycyna alternatywna

Zgodnie z duchem neutralnego punktu widzenia wszystkie artykuły mają bezstronnie prezentować różne poglądy bez wskazywania, który z nich jest słuszny. Jest to szczególnie trudne podczas cytowania źródeł niezgodnych z zasadami EBM.

Pojedyncze osoby (także z tytułami naukowymi), niektóre portale internetowe oraz instytucje wysuwają teorie spiskowe – na przykład dotyczące szczepionek – które są niezgodne z aktualną wiedzą medyczną. Twierdzą często przy tym, że celowo odmawia się im prawa do publikacji wyników badań w renomowanych czasopismach. W przypadku powoływania się na takie źródła należy wyraźnie zaznaczyć w tekście artykułu, że cytowane źródło jest niezgodne z zasadami medycyny opartej na faktach. Daje to prawo czytelnikowi do oceny, czy ufa takiemu źródłu informacji. Ważne jest, aby stanowisko alternatywne było przedstawione tym samym, neutralnym językiem, w którym należy unikać przymiotników wartościujących.

Zakazane jest takie cytowanie źródeł, które mogłoby sugerować czytelnikowi, że dany punkt widzenia jest powszechnie obowiązujący w medycynie, jeśli większość źródeł mówi inaczej.

Zasada ta nie zajmuje stanowiska, czy poglądy alternatywnej medycyny są zawsze wystarczająco encyklopedyczne, aby mogły mieć miejsce w artykule. Zakazane jest także kasowanie informacji wyłącznie ze względu na ich nienaukowość.

W przypadku, kiedy cały artykuł jest niezgodny z aktualną wiedzą medyczną, na jego górze powinien znajdować się szablon informacyjny {{nmed}}:

Bez twórczości własnej

W przypadku badań klinicznych zakazane jest wyciąganie własnych wniosków z tych badań. Nie wolno omijać w prezentacji badań o wątpliwej jakości metodologicznej, jeśli brak wiarygodnego źródła wtórnego potwierdzającego te wątpliwości. Dopuszczalne jest jednak zaprezentowanie metodologii badania w tekście lub przypisach, co pozwoli czytelnikowi wyrobić zdanie o jakości badania.

Opisy przypadków lub serii przypadków

Zakazane jest prezentowanie przypadków/serii przypadków jako dowodów istnienia efektów ubocznych stosowania leków, środków czystości, przebywania w określonych warunkach fizycznych lub chemicznych. Należy prezentować wyłącznie wyniki badań klinicznych z randomizacją.

Uwagi dotyczące badań

Badania finansowane przez firmy farmaceutyczne

Należy zachować szczególną ostrożność podczas prezentacji wyników badań, które mogą być finansowane przez firmy farmaceutyczne. Badania takie są przeprowadzane zazwyczaj prawidłowo, dyskusyjne pozostają zaś wnioski oraz sposób prezentacji wyników.

Analiza w podgrupach

Zakazane jest prezentowanie wyników analiz w podgrupach pojedynczego badania, nawet wtedy kiedy dokonali tego jego autorzy. Wyjątkiem od tej reguły jest:

• analiza w podgrupach ze względu na wiek lub płeć
• analiza w podgrupach zgodna z protokołem badania ustalonym na początku badania.

Dawkowanie leków

Opisy dawkowania leków, znajdujące się w hasłach ich dotyczących lub opisujących poszczególne jednostki chorobowe, mogą być poparte następującymi źródłami:

1. materiały źródłowe i druki (np. charakterystyki produktów leczniczych) opracowane przez podmiot odpowiedzialny i zatwierdzone przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
2. charakterystyki produktów leczniczych i wytyczne dostępne na stronach internetowych EMA lub FDA
3. indeksy leków zawierające dane oparte na dwóch powyższych rodzajach źródeł i w miarę możliwości zgodne z EBM
4. możliwie najbardziej aktualne podręczniki zgodne z EBM oraz wytyczne towarzystw naukowych

Zaleca się, by treść materiałów źródłowych i dokumentów była łatwa do odnalezienia i weryfikacji przez czytelnika Wikipedii. Optymalne jest podawanie źródeł dostępnych na niezastrzeżonych stronach internetowych.

Wyniki metaanaliz badań z randomizacją, przeglądów systematycznych oraz pojedynczych badań z randomizacją dotyczących dawkowania leków, zalecane są jako źródła, jedynie w kontekście opisu wyników tych badań, np. na podstawie metaanalizy A stwierdzono, że substancja B w chorobie C jest najbardziej skuteczna w dawkach(...), fakt ten jednak nie znajduje potwierdzenia w ulotkach i charakterystykach produktów leczniczych preparatów zawierających substancję B.

Nie dopuszcza się podawania dawkowania leków na podstawie innych źródeł. Zaleca się, by źródło potwierdzające treść dotyczącą dawkowania było podane w formie przypisu.

Brak źródeł jako źródło

(dla tej sekcji nie uzyskano konsensusu - zobacz przebieg dyskusji)

Brak źródeł może być źródłem tylko w sposób negatywny – trudno uźródłowić brak źródeł na jakiś temat (chociaż czasem jest to możliwe). Przykład: Wikipedysta A dodaje artykuł na temat nowatorskiej metody leczniczej, zapewniającą całkowitą i trwałą likwidację trądziku, podając jako źródło portal medycyny alternatywnej. Wikipedysta B przeszukuje internet i w żadnej bazie medycznej nie odnalazł wzmianki na temat tej metody leczniczej. W tym wypadku "B" może rozważyć napisanie Brak wzmianki na temat metody (xxx) w bazie pubmed, co jest łatwe do sprawdzenia.

Część Wikipedystów ma jednak obiekcje co do takiego postępowania, dlatego należy używać go możliwie najrzadziej.

Lista alternatyw dla evidence based medicine.