U-4 (1935)
.jpg) U-4 (drugi od lewej) wśród okrętów swojego typu, przekazywanych marynarce | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Projekt |
IvS: MVBIIA |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
11 lutego 1935 |
| Wodowanie |
31 lipca 1935 |
 Kriegsmarine
| |
| Wejście do służby |
17 sierpnia 1935 |
| Wycofanie ze służby |
1 sierpnia 1944 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Długość |
40,9 metra |
| Szerokość |
4,08 metra |
| Zanurzenie |
3,83 metra |
| Zanurzenie testowe |
100 metrów |
| Zanurzenie maksymalne |
150 metrów |
| Rodzaj kadłuba |
jednokadłubowy |
| Napęd | |
| 2 silniki Diesla o mocy 700 KM (pow.) 2 silniki elektryczne o mocy 360 KM (zan.) 2 śruby | |
| Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg |
1600 Mm /8 węzłów (pow.) |
| Uzbrojenie | |
| 5 torped G7a, 1 działko kalibru 20 mm | |
| Wyrzutnie torpedowe |
3 × 533 mm (dziób) |
| Załoga |
25 oficerów i marynarzy |
U-4 – niemiecki okręt podwodny typu IIA, służący w Kriegsmarine w dwudziestoleciu międzywojennym i podczas II wojny światowej. Była to niewielka jednostka przybrzeżna o wyporności podwodnej 303 ton i zasięgu na powierzchni 1600 Mm, wyposażona w trzy wyrzutnie torped kalibru 533 mm, zaś jej załogę tworzyło 25 osób.
Zwodowany 31 lipca 1935 roku okręt, po wejściu do służby pełnił funkcje szkolno-treningowe. Po wybuchu wojny przeprowadził cztery patrole, podczas których zatopił cztery jednostki, w tym brytyjski okręt podwodny HMS „Thistle”, uczestnicząc między innymi w kampanii norweskiej. W kwietniu 1940 roku zakończył służbę operacyjną i w lipcu tego roku powrócił do działalności szkolnej na Bałtyku, którą prowadził w ramach 21. Flotylli U-Bootów w Piławie. 1 sierpnia 1944 roku został wycofany ze służby.
Budowa i konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]
U-4 był jednostką typu IIA wybudowaną dla Niemiec w stoczni Deutsche Werke w Kilonii[1]. Jednostka zaprojektowana została pod oznaczeniem typu MVBIIA w tajnym niemieckim biurze projektowym Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw (IvS) w Hadze[1]. Stępkę pod okręt położono 11 lutego 1935 roku w Kilonii, gdzie zwodowano go 31 lipca 1935 roku[2].
U-4 był jednokadłubowym okrętem podwodnym o konstrukcji spawanej i wyporności traktatowej 250 ton[3][a], jednak jego rzeczywista wyporność bojowa na powierzchni wynosiła 254 tony[4]. Pod wodą okręt wypierał 303 tony, przy długości całkowitej 40,9 metra oraz szerokości 4,08 metra[4][5]. W pozycji nawodnej kadłub miał zanurzenie 3,83 metra[4]. Napęd okrętu tworzyły dwa 6-cylindrowe czterosuwowe silniki Diesla Motorenwerke Mannheim MWM RS127S o łącznej mocy 700 KM (2 × 350 KM) przy 1000 obrotach na minutę[6] oraz dwa silniki elektryczne SSW PG W322/26 o mocy 300 kW (2 × 180 KM)[7]. Zastosowana forma kadłuba oraz układ napędowy umożliwiały jednostce osiąganie prędkości maksymalnej na powierzchni wynoszącej 13 węzłów, elektryczny zespół energetyczny zaś umożliwiał rejs podwodny z prędkością nieprzekraczającą 6,9 węzła[4]. Zbiorniki paliwa mieściły łącznie 11,61 ton oleju napędowego, co umożliwiało jednostce rejs o długości 1600 mil morskich z prędkością 8 węzłów. Zasięg podwodny okrętu wynosił 35 mile morskie przy prędkości 4 węzłów[4]. Podobnie jak w przypadku innych jednostek typów II, zanurzenie testowe okrętu wynosiło 100 metrów[8], zanurzenie maksymalne 150 metrów[9][3], zaś czas całkowitego zanurzenia 25 sekund[4].
Podstawowe uzbrojenie okrętu stanowiły torpedy typu G7a, umieszczone w trzech wyrzutniach torpedowych kalibru 533 mm na dziobie oraz dwie torpedy w zapasie[4]. Opcjonalnie możliwe było zabranie przez okręt sześciu torped, przez umieszczenie dodatkowego pocisku w korytarzu między przedziałem torpedowym a centrum bojowym okrętu[10][5]. Możliwość ta nie była jednak często wykorzystywana, gdyż dodatkowy ciężar w tym miejscu zaburzał trym okrętu i powodował jeszcze trudniejsze warunki życia dla 25 członków załogi[10]. Zamiennie z torpedami, U-4 mógł przenosić do 18 min[7]. Uzbrojenie to uzupełnione było pojedynczym działkiem przeciwlotniczym kalibru 20 mm[7].
Służba jednostki
[edytuj | edytuj kod]Po wodowaniu okrętu w lipcu 1935 roku, 17 sierpnia U-4 został przyjęty w skład Kriegsmarine, pod dowództwem Hannesa Weingärtnera[11]. Rozpoczął wtedy działalność szkoleniową w ramach Unterseebootsschulflottille (US-FL) w Neustadt[12][13]. 30 września 1937 roku dowództwo U-4 zostało powierzone kapitanleutnant (kptlt) Hansowi-Wilhelmowi von Dresky’emu, który sprawował je do 28 października 1938 roku[14][13]. Wtedy też dowództwo U-4 objął kptlt Harro von Klot-Heydenfeldt[11].
W chwili wybuchu II wojny światowej U-4 był okrętem szkolnym, jednak z początkiem konfliktu natychmiast uzyskał status operacyjny i 4 września 1939 roku wyszedł z Wilhelmshaven w rejon w Skagerraku na swój pierwszy patrol bojowy, celem zwalczania brytyjskich okrętów podwodnych. Po bezowocnym patrolu 14 września powrócił do Dolnej Saksonii[12]. Już cztery dni później ponownie wyszedł na patrol w Skagerraku, gdzie 22 września na południe od Arendal zatrzymał i zatopił za pomocą założonych ładunków wybuchowych fiński frachtowiec s/s „Martii Ragnar” o pojemności 2262 BRT[12][13], zaś następnego dnia w rejonie Smögen inny fiński statek – s/s „Walma”, o pojemności 1361 BRT[15][16].
Na początku wojny Adolf Hitler żywił nadzieję na wycofanie się Wielkiej Brytanii i Francji z wojny, toteż niemieckie okręty podwodne miały nakaz ścisłego przestrzegania prawa pryzowego[17]. Rosnący jednak przepływ kontrabandy w statkach neutralnych na obszarze Morza Północnego spowodował, że 23 września adm. Erich Raeder spotkał się z Hitlerem w Gdańsku, celem przekonania go do poluźnienia obowiązujących U-Booty zasad. Po podbiciu Polski Hitler snuł już wówczas plany uderzenia na zachód, spodziewając się, że szybkie pokonanie Francji zmusi Wielką Brytanię do wyjścia z wojny i poproszenia o pokój[17]. Poluźnienie zasad prowadzenia wojny podwodnej przez niemieckie okręty podwodne było więc zgodne z planami kanclerza III Rzeszy, który postrzegał to jako element zwiększający presję na Wielką Brytanię[17]. Hitler zaaprobował więc wniosek adm. Raedera, i już 24 września Oberkommando der Marine (OKM) przekazało kommodore Karlowi Dönitzowi informację o poluźnieniu zasad na obszarze Morza Północnego, z jednoczesnym nakazem podejmowania prób ratowania załóg zatopionych jednostek[17]. Jeszcze tego samego dnia – na południe od Risør – U-4 przeprowadził skuteczny atak torpedowy na szwedzki transportowiec s/s „Gertrud Bratt” (1510 BRT)[16][b]. Następnie – 29 września 1939 roku – okręt zawinął do bazy w Kilonii[16].
Operacja Hartmut
[edytuj | edytuj kod]Gdy po objęciu władzy we Francji przez Paula Reynauda, Francja wraz z Wielką Brytanią zaczęły planować inwazję na Norwegię celem zatrzymania zimowych transportów szwedzkiej rudy żelaza z niezamarzającego portu w Narwiku, oraz z zamiarem uzyskania baz lotniczych i morskich w Norwegii, Niemcy zdawały sobie sprawę z przygotowywanej operacji alianckiej[18][16]. Chcąc uprzedzić aliantów, Niemcy zaczęły przygotowywać własną operacje zajęcia Norwegii, zaś będący już w tym czasie w randze kontradmirała Karl Dönitz wysłał na wody norweskie 32 ze swoich 48 okrętów podwodnych, w tym 18 jednostek wszystkich typów II[19]. Jednym z niech był U-4, który 16 marca 1940 roku wyszedł na swój trzeci patrol, który miał początkowo odbywać się w Skagerraku i mieć na celu zwalczanie brytyjskich jednostek podwodnych[16]. Jednak już po kilku dniach, podobnie jak inne U-Booty, U-4 otrzymał rozkaz udania się w rejon Lindesnes, gdzie według raportów zauważono duże zgrupowanie okrętów brytyjskich[16]. W nowym rejonie patrolu zauważono brytyjski krążownik bez eskorty, jednak z uwagi na chęć utrzymania w tajemnicy własnych zamiarów zbliżającego się desantu, niemiecki okręt nie podjął ataku[16][c]. U-4 otrzymał następnie rozkaz powrotu do bazy, gdzie zawinął 29 marca 1940 roku[16].
4 kwietnia 1940 roku U-4 ponownie wyszedł z Wilhelmshaven, z umieszczonym w zalakowanej kopercie rozkazem wzięcia udziału w operacji Hartmut. Po otwarciu rozkazów 6 kwietnia, dowódcy wszystkich uczestniczących w niej U-Bootów zostali poinstruowani o przydzielonych im rejonach patroli wzdłuż wybrzeża Norwegii, gdzie od 9 kwietnia miały wspierać niemieckie lądowo-morskie siły inwazyjne, celem zapobieżenia jakiemukolwiek przeciwdziałaniu ze strony okrętów brytyjskich[16]. U-4 został przydzielony do 4. Grupy U-Bootów, mającej operować w pobliżu Stavanger[16]. Dowodzony w tym czasie przez oberleutnanta zur see (Oblt.) Hansa-Petera Hinscha U-4 zajął wyznaczoną pozycję 9 kwietnia[16]. Zgodnie z doniesieniami wywiadu, Brytyjczycy zaplanowali operację zaminowania wód w pobliżu Skudenes, toteż U-Booty z Wilhelmshaven – w tym U-4 – rozpoczęły patrole w tym rejonie[16].
| Dowódcy okrętu | ||
|---|---|---|
| Kptlt. Hannes Weingaertner | 17 sierpnia 1935 | 29 września 1937 |
| Kptlt. Hans-Wilhelm von Dresky | 30 września 1937 | 28 października 1938 |
| Kptlt Harro von Klot-Heydenfeldt | 29 października 1938 | 16 stycznia 1940 |
| Oblt. Hans-Peter Hinsch | 17 stycznia 1940 | 7 czerwca 1940 |
| Oblt.. Heinz-Otto Schultze | 8 czerwca 1940 | 28 lipca 1940 |
| Oblt. Hans-Jürgen Zetzsche | 29 lipca 1940 | 2 lutego 1941 |
| Oblt. Hinrich-Oscar Bernbeck | 3 lutego 1941 | 8 grudnia 1941 |
| Oblt. Wolfgang Leimkühler | 9 grudnia 1941 | 15 czerwca 1942 |
| Oblt. Friedrich-Wilhelm Marienfeld | 16 czerwca 1942 | 23 stycznia 1943 |
| Oblt. Joachim Düppe | 24 stycznia 1943 | 31 maja 1943 |
| Oblt. Paul Sander | 1 czerwca 1943 | 22 sierpnia 1943 |
| Oblt. Herbert Mumm | 23 sierpnia 1943 | maj 1944 |
| Oblt. Hubert Rieger | maj 1944 | 9 lipca 1944 |
9 kwietnia 1940 roku brytyjski okręt podwodny HMS „Thistle” typu T zaatakował znajdujący się na powierzchni U-4 za pomocą sześciu torped, żadna z nich jednak nie trafiła. Niemiecki okręt wykonał awaryjne zanurzenie[21]. Po północy Oblt Hinsch dostrzegł brytyjski okręt, stojący w bezruchu na powierzchni we fiordzie w pobliżu Stavanger, którego dowódca był prawdopodobnie nieświadomy obecności jednostki niemieckiej[21]. Pierwsza wystrzelona przez U-4 torpeda chybiła celu, „Thistle” został jednak zatopiony drugą torpedą, która eksplodowała w jego śródokręciu[21]. HMS „Thistle” stał się pierwszym alianckim okrętem podwodnym, którego zatopienie przez U-Boota zostało potwierdzone i jedynym okrętem wojennym zatopionym przez U-Booty podczas kampanii norweskiej[22].
W połowie kwietnia wszystkie okręty szkolne zostały odwołane z patroli na wodach norweskich i wraz z U-4 skierowane do wznowienia działalności szkolno-treningowej. Okręt dowodzony przez Oblt. Hinscha zawinął do bazy 14 kwietnia 1940 roku[16].
Późniejsze losy okrętu
[edytuj | edytuj kod]Do końca wojny U-4 nie prowadził już działalności operacyjnej i nie wyszedł na żaden patrol bojowy[16]. Od lipca 1940 roku jednostka pełniła rolę treningową w ramach 21. Flotylli Szkolnej w Piławie[16][15]. 1 sierpnia 1944 roku U-4 został wycofany z czynnej służby[16] w Piławie[15], bądź – według innych źródeł – w Gdyni[2].
Na przełomie 1944 i 1945 roku okręt został złomowany, zaś części jego wyposażenia wykorzystano jako pomoce naukowe lub części zamienne dla innych jednostek[15]. Według niektórych źródeł 29 marca 1945 roku okręt został zajęty przez wkraczające do Piławy wojska radzieckie, po czym został pocięty na złom[15]. Inne zaś podają, że wrak U-4 został zajęty przez wojska radzieckie po opanowaniu Gdyni, po czym został odholowany do Ustki, gdzie został zatopiony przez Rosjan, a w roku 1950 został wydobyty przez polski zarząd portu i złomowany w 1951 roku[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dla celów zgodności z traktatem niemiecko-brytyjskim z 1935 roku.
- ↑ W efekcie protestów ze strony państw neutralnych po atakach na jednostki norweskie, szwedzkie, duńskie i fińskie, 30 września Adolf Hitler przywrócił ograniczenia w zakresie ataków na statki państw neutralnych na obszarze Morza Północnego[17].
- ↑ Według niektórych źródeł, krążownik znajdował się w eskorcie niszczycieli[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Eberhard Rőssler: The U-Boat, s. 97–100.
- ↑ a b c U-4. uboat.net. [dostęp 2019-10-23].
- ↑ a b Clay Blair: Hitler’s U-Boat War, T. 1, s. 42.
- ↑ a b c d e f g E. Möller, W. Brack: 'The Encyclopedia of U-Boats, s. 124.
- ↑ a b Eberhard Rőssler: The U-Boat, s. 334.
- ↑ E. Möller, W. Brack: The Encyclopedia of U-Boats, s. 159.
- ↑ a b c E. Möller, W. Brack: The Encyclopedia of U-Boats, s. 65.
- ↑ Ulrich Gabler: Submarine design, s. 162.
- ↑ J.M. Showell: The U-Boat Century, s. 70.
- ↑ a b J.M. Showell: The U-Boat Century, s. 75.
- ↑ a b R. Busch, H-J. Roll: German U-Boat Commanders, s. 283.
- ↑ a b c Kenneth Wynn: U-Boat Operations, s. 4.
- ↑ a b c Grzegorz Bukała: Historia operacyjna, s. 36.
- ↑ R. Busch, H-J. Roll: German U-Boat Commanders, s. 56.
- ↑ a b c d e f Grzegorz Bukała: Historia operacyjna, s. 37.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Kenneth Wynn: U-Boat Operations, s. 5.
- ↑ a b c d e Clay Blair: Hitler’s U-Boat War T. 1, s. 95–97.
- ↑ Clay Blair: Hitler’s U-Boat War T. 1, s. 145.
- ↑ Clay Blair: Hitler’s U-Boat War T. 1, s. 147–148.
- ↑ R. Busch, H-J. Roll: German U-Boat Commanders, s. 283.
- ↑ a b c Robert Stern: The Hunter Hunted, s. 62–65.
- ↑ Clay Blair: Hitler’s U-Boat War T. 1, s. 157.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Clay Blair: Hitler’s U-Boat War. T. 1: The Hunters, 1939-1942. Nowy Jork: Random House, 1996. ISBN 0-394-58839-8.
- Grzegorz Bukała. Historia operacyjna niemieckich okrętów podwodnych w II w. ś. Typ II A. „Okręty Wojenne”. XII (53), 2002. Tarnowskie Góry: Wyd. „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X.
- Rainer Busch, Hans-Joachim Roll: German U-Boat Commanders of World War II. A Biographical Dictionary. Annapolis: Naval Institute Press, 1 kwietnia 1999, s. 32. ISBN 1-55750-186-6.
- Ulrich Gabler: Submarine design. With an updating chapter by Fritz Abels and Jürgen Ritterhoff. Bonn: Bernard und Graefe, 2000. ISBN 3-7637-6202-7.
- Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats From 1904 to the Present Day. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3.
- Eberhard Rőssler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9.
- Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century. Annapolis: Naval Institute Press, 2006. ISBN 1-59114-892-8.
- Robert Cecil Stern: The Hunter Hunted: Submarine Versus Submarine: Encounters From World War I To The Present. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2007. ISBN 1-59114-379-9.
- Kenneth Wynn: U-Boat Operations of the Second World War. T. Volume 1: Career Histories, U1-U510. Annapolis: Naval Institute Press, March 1998. ISBN 1-55750-860-7.
- U-4. www.uboat.net. [dostęp 2019-10-23]. (ang.).