Przejdź do zawartości

Trzeci Świat

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Świat podczas zimnej wojny: niebieskim kolorem oznaczony został Pierwszy Świat, czerwonym Drugi Świat, a zielonym Trzeci Świat

Trzeci Świat – powstałe w okresie zimnej wojny określenie grupy państw nienależących ani do bloku zachodniego – w którym dominował kapitalizm, ani do bloku wschodniego – gdzie dominował ustrój socjalistyczny.

Popularyzacja tego pojęcia nastąpiła po konferencji w Bandungu w 1955 r.[1] Od tej konferencji też zaczęto łączyć pojęcie Trzeciego Świata z ruchem dekolonizacji.

Trzeci świat jest współcześnie pojęciem stygmatyzującym poprzez związane z nim negatywne skojarzenia i stereotypy. Kojarzony jest z biedą, głodem, zacofaniem, konfliktami i niestabilnością[2]. Obecnie instytucje zajmujące się problematyką globalną używają określeń Globalna Północ, dawniej Pierwszy Świat i Drugi Świat, i Globalne Południe (eng. Global South(inne języki))[3], dawniej Trzeci Świat i Czwarty Świat.[4][5] Za twórcę terminu "Globalne Południe" uznaje się amerykańskiego autora i aktywistę ruchu politycznego Nowej Lewicy (New Left) wyrosłego pod wpływem Szkoły Frankfurckiej[6][7], Carla Ogelsby'ego(inne języki), w latach 1965–1966 przewodniczący lewicowej organizacji studenckiej Students for a Democratic Society (SDS), który użył tego sformułowania po raz pierwszy w 1969 r. w swoim artykule (autor nazywa go 'listem') pt. "Notes on a Decade: Ready for the Dustbin" (Notatki o dekadzie: gotowe na śmietnik), opublikowanym w podwójnym wydaniu z sierpnia/grudnia 1969 r. neolewicowego pisma Liberation(inne języki)[8]

Geneza pojęcia

[edytuj | edytuj kod]

Jako twórcę pojęcia wskazuje się najczęściej francuskiego demografa i socjologa Alfreda Sauvy’ego, który miał go użyć po raz pierwszy w 1952 r. Nawiązywał on do pamfletu z okresu rewolucji francuskiej, autorstwa księdza Emmanuela-Josepha Sieyèsa, "Czym jest stan trzeci?". Pamflet wskazywał na dysproporcje między faktyczną rolą stanu trzeciego w społeczeństwie francuskim, a jego miejscem we francuskim ustroju[9]. Zdaniem Alfreda Sauvy’ego, tak jak stan trzeci domagał się równych praw w okresie rewolucji francuskiej, tak samo teraz państwa trzeciego świata domagają się równej pozycji na arenie międzynarodowej[10]. Pierwszeństwo Sauvy’ego jest jednak niepewne i niekiedy autorstwo terminu przypisywane jest Frantzowi Fanonowi, Georges’owi Balandierowi, a także (mylnie) Claude'owi Bourdetowi(inne języki), reprezentantowi Nowej Lewicy we Francji[11][12].

Zwrot ma pochodzenie francuskie (Tiers monde). W świecie anglosaskim używano początkowo określeń „Świat Pośredni” czy „Międzyświat”, które jednak nie zyskały popularności[13].

Państwa Trzeciego Świata

[edytuj | edytuj kod]

Nie ma zgody co do tego, jakie państwa można było przypisać do Trzeciego Świata. Częściowo wynika to z nieostrości pojęcia, a częściowo ze zmian społeczno-gospodarczych w niektórych krajach.

Do krajów Trzeciego Świata zaliczano ponad 130 państw, przede wszystkim afrykańskich, azjatyckich i należących do Ameryki Łacińskiej. Państwa te charakteryzowały się słabym uprzemysłowieniem i dominacją form społeczeństwa tradycyjnego. Z czasem też termin Trzeci Świat oznaczać zaczął grupę ubogich państw niezachodnich, o tradycji postkolonialnej.

Do krajów Trzeciego Świata zaliczano najczęściej kraje afrykańskie (wyłączając niekiedy Republikę Południowej Afryki), kraje azjatyckie (wyłączając obszar byłego ZSRR, Japonię, Izrael, Cypr, Chiny i Turcję), oraz państwa obu Ameryk, położone na południe od granicy Stanów Zjednoczonych i Meksyku. Do krajów Trzeciego Świata zaliczane były również kraje Oceanii, bez Australii i Nowej Zelandii[14].

W niektórych ujęciach za kraje Trzeciego Świata uznawano również niektóre kraje europejskie, takie jak Grecja, Portugalia, Rumunia czy Jugosławia[15].

Te wyróżnienia opierają się najczęściej na ujęciu Trzeciego Świata jako grupy państw słabo rozwiniętych. Autorzy, którzy rozumieją Trzeci Świat jako grupę państw pozostających w okresie zimnej wojny poza blokami wschodnim i zachodnim, wyłączają z trzeciego świata kraje socjalistyczne (Kubę, ChRL, Mongolię, Wietnam Północny i Koreę Północną[16]).

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Od samego początku Trzeci Świat używany był w dwóch podstawowych znaczeniach: krajów niebędących w blokach wschodnim i zachodnim, oraz krajów słabo rozwiniętych. Znaczenia te tylko częściowo się pokrywały, co skutkowało nieostrością pojęcia.

Trzeci Świat – sens polityczny

[edytuj | edytuj kod]

W tym znaczeniu Trzeci Świat utożsamiony był z państwami niezaangażowanymi w rywalizację zimnowojenną. Zgodnie z tym rozumieniem do Pierwszego Świata zaliczano zachodnie państwa kapitalistyczne, a do Drugiego Świata kraje komunistyczne. Oprócz Trzeciego Świata jako pojęcia zamienne używano również trzeciej siły, trzeciej drogi oraz państwa niezaangażowane[17].

Jednocześnie wskazywano, że państwa określane tym pojęciem są bardzo zróżnicowane, znacznie bardziej niż państwa Pierwszego i Drugiego Świata. W szczególności nie jest prawdą, jakoby kraje Trzeciego Świata były jednolitym blokiem politycznym, odpowiadającym blokom kapitalistycznemu i komunistycznemu. Część z państw trzecioświatowych skłaniała się ku związkom z Zachodem, część ku ZSRR, a część próbowała prowadzić samodzielną politykę zagraniczną[18].

Wraz z rozpadem systemu dwubiegunowego polityczny sens Trzeciego Świata stracił na znaczeniu.

Trzeci Świat – sens społeczno-gospodarczy

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie osoby używające pojęcia Trzeci Świat najczęściej nazywają tak kraje o niskim poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego. Źródła tego znaczenia znajdują się w pierwszym eseju Alfreda Sauvy z 1952 r., który łączył Trzeci Świat z oenzetowskim pojęciem krajów niedorozwiniętych[19]. Inni autorzy utożsamiali Trzeci Świat z takimi pojęciami jak kraje słabo rozwinięte, kraje rozwijające się, Południe[20].

Charakterystyka państw

[edytuj | edytuj kod]

Jako cechy charakterystyczne tych państw wymienia się:

  1. przeszłość kolonialną – dużym problemem pozostaje utrzymująca się zależność postkolonialna od metropolii;
  2. niski stopień rozwoju gospodarczego – bieda i zacofanie gospodarcze pozostaje głównym problemem krajów Trzeciego Świata. Od czasu powstania pojęcia część państw tej grupy odnotowała znaczący wzrost gospodarczy (szczególnie azjatyckie tygrysy), dzięki czemu dołączyły do grupy krajów rozwiniętych.
  3. mocno zróżnicowaną strukturę społeczną i etniczną, prowadzącą do licznych konfliktów o charakterze etnicznym, religijnym i społecznym; w większości państw nie wykształciła się też jednolita tożsamość narodowa;
  4. słabość instytucji politycznych – systemy polityczne krajów Trzeciego Świata są często niestabilne, przechodząc między rządami demokratycznymi i autorytarnymi. W niektórych krajach (obecnie w Somalii) nastąpił też całkowity rozpad instytucji politycznych.

Krytyka pojęcia

[edytuj | edytuj kod]

Pojęcie Trzeciego Świata było celem wielu krytyk. Wskazywano, że kraje Trzeciego Świata są zbyt zróżnicowane, aby wrzucać je do jednej kategorii. Pojęcie to sugeruje, że kraje tak różne jak np. Niger, Argentyna, Korea Południowa czy Kuwejt mają wspólne problemy czy interesy polityczne. Koniec zimnej wojny spowodował, że straciło aktualność polityczne znaczenie Trzeciego Świata. Dynamiczny rozwój ekonomiczny wielu „trzecioświatowych” krajów podważył z kolei zasadność znaczenia społeczno-gospodarczego. W konsekwencji Trzeci Świat jest pojęciem bardzo upraszczającym rzeczywistość międzynarodową i ukrywającym jej faktyczne zróżnicowanie[21].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 76. ISBN 978-83-235-0470-2.
  2. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 112-117. ISBN 978-83-235-0470-2.
  3. ↑ Sebastian Hauga, Jacqueline Braveboy-Wagnerc and Günther Maihold ."The ‘Global South’ in the study of world politics: examining a meta category". Third World Quarterly. 2021, Vol. 42, No. 9, 1923–1944. https://doi.org/10.1080/01436597.2021.1948831
  4. ↑ globalna.edu.pl. [dostęp 2019-11-06]. (pol.).
  5. ↑ globalnepoludnie.pl. [dostęp 2019-11-06]. (pol.).
  6. ↑ Adorno (by L. Proyect) [online], columbia.edu [dostęp 2024-04-26].
  7. ↑ David Held, Introduction to critical theory : Horkheimer to Habermas. 1980, Berkeley : University of California Press. s. 13.
  8. ↑ Subhendu Mund, Re-Reimagi(ni)ng Identities: Contextualising Global South and Carl Oglesby. Editorial. Indian Association for Commonwealth Literature and Language Studies E-Newsletter, Issue 9: 2020. s. 5.
  9. ↑ Rozdział XVI. Wielka rewolucja we Francji 1789–1799. W: Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard: Wiek XVI-XVII w źródłach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 484. ISBN 83-01-12438-5.
  10. ↑ W.Malendowski: Stosunki międzynarodowe. Wrocław: Atla2, 2000.
  11. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 17. ISBN 978-83-235-0470-2.
  12. ↑ Micaud, Charles A. “The ‘New Left’ in France.” World Politics 10, no. 4 (1958): 537–59. https://doi.org/10.2307/2009276.
  13. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 97. ISBN 978-83-235-0470-2.
  14. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 19-31. ISBN 978-83-235-0470-2.
  15. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 23. ISBN 978-83-235-0470-2.
  16. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 22. ISBN 978-83-235-0470-2.
  17. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 34-35. ISBN 978-83-235-0470-2.
  18. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 46-56. ISBN 978-83-235-0470-2.
  19. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 57. ISBN 978-83-235-0470-2.
  20. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 74=75. ISBN 978-83-235-0470-2.
  21. ↑ Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009, s. 97-111. ISBN 978-83-235-0470-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trzeci_Świat&oldid=75029861”