Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego

Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – jedna z najstarszych instytucji ludowego Wojska Polskiego.

Od chwili swego powstania do końca stycznia 1945 stacjonował w Lublinie. Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 26 z 31 stycznia 1945 został przeniesiony w rejon Warszawy, do Włoch, gdzie pozostawał do czasu przeformowania go na nowy etat – Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Formowanie

8 sierpnia 1944 roku został wydany w Lublinie pierwszy rozkaz organizacyjny Naczelnego Dowództwa WP (rozkaz nr 3), powołujący do życia m.in. Sztab Główny^[1].

W części dotyczącej Sztabu Głównego rozkaz nakazywał: „W celu bezpośredniego dowodzenia i kierowania polskimi siłami zbrojnymi zostaje zorganizowany Sztab Główny Wojska Polskiego, w którego skład wchodzą: oddział operacyjny, oddział informacyjny, oddział organizacyjny, oddział zaopatrzenia, oddział personalny, oddział bezpieczeństwa, oddział komunikacji, oddział łączności, oddział łączności specjalnej (szyfrów), adiutantura i kancelaria.”^[1]

Formowanie jednostki powierzono płk. inż. Marianowi Spychalskiemu, który na podstawie ogólnych ram strukturalnych, podanych w rozkazie nr 3, miał opracować i przedstawić do zatwierdzenia szczegółowe etaty Sztabu Głównego, a następnie przystąpić do ich obsadzenia. Konkretnych prac organizacyjnych jednak nie rozpoczęto.

13 sierpnia 1944 Naczelne Dowództwo WP otrzymało dyrektywę Sztabu Generalnego Armii Czerwonej zalecającą formowanie jednostki nowych sztabów, dowództw, jednostek i instytucji.

Na podstawie powyższej dyrektywy Naczelny Dowódca WP wydał 20 sierpnia 1944 roku rozkaz nr 8, w którym to polecał płk. Marianowi Spychalskiemu, aby w porozumieniu z szefem Sztabu Mobilizacji i Formowania zorganizował w terminie do 15 września 1944 roku w Lublinie Sztab Główny Naczelnego Dowództwa WP według etatu nr 02/401 (etat dowództwa Frontu) o stanie osobowym 269 ludzi^[1].

Obsada personalna

Szef sztabu

płk Marian Spychalski (22 lipca – 1 września 1944)
gen. bryg. Władysław Korczyc (1 września – 4 października 1944 i 1 stycznia – 9 maja 1945)
gen. bryg. Bronisław Półturzycki (4 października – 7 października 1944)
gen. bryg. Bolesław Zarako-Zarakowski (7 października – 31 grudnia 1944)
gen. bryg. Jan Jośkiewicz

Zastępca szefa sztabu

gen. bryg. Bolesław Zarako-Zarakowski (1 stycznia – 19 kwietnia 1945)
gen. bryg. Jan Rotkiewicz

Zastępca szefa sztabu do spraw polityczno-wychowawczych

płk Jan Korniluk (30 listopada 1944 – 9 maja 1945)

Zastępca szefa sztabu do spraw operacyjnych

płk Franciszek Andrzejewski (22 listopada 1944 – 9 maja 1945)

Zastępca szefa sztabu do spraw rozpoznawczych

płk Nikonor Gołośnicki (28 listopada 1944 – 9 maja 1945)^[2];

Główny cenzor Wojska Polskiego

ppłk Roman Jarzębkiewicz (9 stycznia – 9 maja 1945)

Struktura

Struktura organizacyjna Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa WP, formowanego na podstawie rozkazu nr 8, przedstawiała się następująco^[1]:

Kierownictwo i sekretariat Sztabu Głównego
- szef Sztabu Głównego, jednocześnie zastępca Naczelnego Dowódcy
- zastępcy szefa Sztabu Głównego do spraw operacyjnych, rozpoznawczych i polityczno-wychowawczych
- główny cenzor wojskowy
- adiutanci szefa sztabu i jego zastępców
- oficerowie do specjalnych zleceń
Zarząd operacyjny Sztabu Głównego – 42 osoby
- szef zarządu, jednocześnie zastępca szefa Sztabu Głównego do spraw operacyjnych
  - 2 zastępców szefa zarządu.
- oddział operacyjny – 21 osób:
  - szef oddziału i jego zastępca
    - 8 starszych pomocników (jednocześnie szefów kierunków)
      - 7 pomocników szefa oddziału (jednocześnie pomocników szefów kierunków)
    - starszy pomocnik szefa oddziału do spraw obrony przeciwlotniczej
    - starszy pomocnik szefa oddziału do spraw tyłów
    - starszy pomocnik szefa oddziału do spraw rejonów umocnionych
- oddział przewozów – 3 osoby,
- oddział informacyjny – 2 osoby
- oddział studiowania doświadczeń wojennych – 6 osób
- wydział służby hydrometeorologicznej – 2 osoby
- kancelaria ogólna i tajna – 5 osób
Oddział Rozpoznawczo-Wywiadowczy Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – 87 osób.
Oddział topograficzny – 11 osób:
- wydział topograficzny
- wydział zaopatrzenia w mapy
- wydział zaopatrzenia specjalistycznego
- składnica map

Rozkazem Naczelnego Dowódcy WP nr 141/0rg. oddział topograficzny został rozformowany. W jego miejsce utworzono Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG) – (etat nr 29/1) o składzie osobowym 332 ludzi. WIG podlegał szefowi Sztabu Głównego.

Oddział organizacyjno-etatowy i uzupełnień – 29 osób
- wydział organizacyjny
- wydział uzupełnień podoficerów i szeregowców
- wydział etatowy
- wydział służby wojskowej
- wydział uzupełnień koni
- wydział dyslokacji wojsk
- kancelaria.

Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 69 z 24 października 1944 oddział organizacyjno-etatowy i uzupełnień został przeniesiony na nowy etat nr OSzG/20 – oddziału organizacyjno-etatowego. Zmiany w strukturze organizacyjnej oddziału były związane z rozszerzeniem kompetencji Sztabu Głównego w zakresie formowania, co pozostawało w ścisłym związku z reorganizacją Szefostwa Mobilizacji i Formowania na Szefostwo Mobilizacji i Uzupełnień.

Oddział wyszkolenia bojowego i fizycznego – 7 osób (struktura bezwydziałowa)

Został rozformowany rozkazem Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 140/Org., a jego stan osobowy wcielony do Departamentu Piechoty i Kawalerii.

Oddział łączności specjalnej (oddział VIII) – 24 osoby (struktura bezwydziałowa)

Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 73/0rg. z 22 listopada 1944 r. przy oddziale VIII został utworzony ośrodek szkolenia oficerów szyfrowych.

Kancelaria główna – 7 osób
- ekspedycja
- drukarnia
Komenda ochrony sztabu – 4 osoby
Sekcja finansów – 3 osoby
Oddział administracyjno-gospodarczy
- ambulatorium – 6 osób
- pluton gospodarczy – 45 osób
  - drużyna specjalnej ochrony
  - dwie drużyny agregatów AEST

Na podstawie dodatkowych rozkazów Naczelnego Dowództwa poza etatem 02/401 sformowano jeszcze kilka innych komórek organizacyjnych:

Oddział cenzury wojskowej

Zgodnie z rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z 30 listopada 1944 nr 78 główny cenzor WP (ppłk Sergiusz Orzewski) otrzymał zadanie zorganizować przy Sztabie Głównym Naczelnego Dowództwa WP oddział cenzury wojskowej (według etatu nr D1/l4) o ogólnym stanie 18 ludzi. Orżewski wskutek przeniesienia najprawdopodobniej nie objął funkcji cenzora, a jego miejsce wkrótce zajął ppłk Anatol Bogatyrow, zaś funkcję zastępcy powierzono ppłk. Romanowi Jarzębkiewiczowi^[3]. Oddział ten istniał jedynie do 3 marca 1945 r., a kontrolę prasy przyjęło Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Przy Sztabie Głównym pozostała jedynie dwuosobowa komórka głównego cenzora.

Oddział ewidencji strat podoficerów i szeregowców

powstał na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 95/0rg. z 18 kwietnia 1945. Po kilku miesiącach został rozformowany, a jego skład wcielony do Departamentu Poboru i Uzupełnień MON

Wydział do spraw partyzanckich (powołany rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 10 z 24 sierpnia 1944)
- sekcja materiałowo-technicznego zaopatrzenia
- sekcja administracyjno-gospodarcza
- baza zaopatrzenia
- sekcja sanitarna

Przeformowanie

Zakończenie wojny zapoczątkowało nowy etap w dziejach Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa WP. Musiał on skupić się na innych działaniach charakterystycznych dla tego okresu. Problemem stał się przede wszystkim udział wojska w walce ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym, oraz przejście wojska na stopę pokojową, a w tym opracowanie nowych etatów, demobilizacja, zmiana rejonów dyslokacji wojsk, szkolenie, rozminowywanie, odbudowa zniszczeń wojennych itp.^[1]

Nowe zadania wymagały również przystosowania instytucji centralnych WP do nowych realiów. Zaistniała więc obiektywna konieczność przeformowania sztabu na nowe etaty.

Rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowództwa WP nr 177/Org, nakazano szefowi Sztabu Głównego gen. broni Władysławowi Korczycowi przeformować Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego na Sztab Generalny Wojska Polskiego.

Osobny artykuł: Sztab Generalny Wojska Polskiego.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Józef Margules (red.): Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego. s. 46–52.
↑ M. Aleksiejew, A. Kołpakidi, W Koczik, Энциклопедия военной разведки. 1918-1945 гг. Moskwa, 2012, s. 239.
↑ Mariusz Patelski, Cenzura wojskowa w komunistycznej Polsce i jej wpływ na powstanie i funkcjonowanie GUKPPiW, „Bibliotekarz Podlaski” 2020, nr1 https://bibliotekarzpodlaski.pl/index.php/bp

Bibliografia

Józef Margules (red.): Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958
Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I

[zarys-1] Józef Margules (red.): Z zagadnień rozwoju ludowego Wojska Polskiego. s. 46–52.

[2] M. Aleksiejew, A. Kołpakidi, W Koczik, Энциклопедия военной разведки. 1918-1945 гг. Moskwa, 2012, s. 239.

[3] Mariusz Patelski, Cenzura wojskowa w komunistycznej Polsce i jej wpływ na powstanie i funkcjonowanie GUKPPiW, „Bibliotekarz Podlaski” 2020, nr1 https://bibliotekarzpodlaski.pl/index.php/bp

[1]

[2]

[3]

Rodowód	Związek Patriotów Polskich PSZ w ZSRR (1943–1944) Armia Ludowa
Instytucje centralne	Naczelne Dowództwo (1944) Sztab Główny ND Główny Sztab Formowania Szefostwo Mobilizacji i Uzupełnień Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy Główne Kwatermistrzostwo
Formacje	1 AWP 2 AWP piechota na froncie wsch. broń pancerna na froncie wsch. artyleria na froncie wsch. Wojska Ochrony Pogranicza Wojskowa Służba Wewnętrzna
Struktura organizacyjna	OdB 1 Korpusu PSZ w ZSRR OdB WP w 1949 OdB WP w okresie stalinizmu OdB WP na przełomie lat 50/60 XX w. WP w latach 80.
Działania wojsk	bitwa pod Lenino przyczółki pod Dęblinem i Puławami przyczółek warecko-magnuszewski przyczółki warszawskie Praga Warszawa przełamanie Wału Pomorskiego operacja pomorska bitwa o Kołobrzeg forsowanie Nysy operacja łużycka forsowanie Odry operacja berlińska GO Rzeszów akcja „Wisła” GO Wisła Poznański Czerwiec Operacja „Dunaj” Grudzień 1970 wzgórza Golan stan wojenny w Polsce
Stalinizm w wojsku	Główny Zarząd Informacji obława augustowska walka z partyzantką niepodległościową i antykomunistyczną proces Tatar-Utnik-Nowicki proces generałów Uroczysko Baran Wojskowy Korpus Górniczy Kwatera na Łączce
Szkolnictwo wojskowe	ASG WAP WAT WAM WSOWOP WSOWZ SOR TOSWLot COS WSW