Stoewer

Stoewer
Stettiner Eisenwerk Bernhard Stoewer sen.
	; Logo z 1939
Państwo	III Rzesza
Siedziba	Szczecin
Data założenia	1858
Data likwidacji	1945
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Stoewer – niemieckie przedsiębiorstwo przemysłu maszynowego i motoryzacyjnego działające w Szczecinie w latach 1858–1945, produkujące m.in. samochody^[1].

Historia

Historia przedsiębiorstwa sięga roku 1857, kiedy to młody mechanik Bernhard Stoewer (1834–1908) założył w Gryfinie niewielki warsztat mechaniczny^[1]. W następnym roku przeniósł się do Szczecina, na Breite Straße 11 (obecnie ul. Wyszyńskiego) i zaczął specjalizować się w naprawie, a następnie produkcji maszyn do szycia^[1]. Przedsiębiorstwo sukcesywnie się rozwijało (w 1858 Stoewer zatrudniał 3 mechaników i wyprodukował 3 maszyny do szycia, w 1860 r. zatrudnienie wzrosło do 11 osób, a produkcja do 30 szt.)^[1]. W 1872 Bernhard Stoewer rozpoczął budowę nowego zakładu w rejonie obecnych ulic: Niemcewicza i Krasińskiego^[1]. Po zakończeniu inwestycji zatrudnienie wzrosło do 250 osób, a asortyment powiększył się o pralki i wyżymaczki. W 1893 rozpoczęto produkcję rowerów^[1]. Pieczę nad tą gałęzią produkcji Bernhard Stoewer powierzył swoim synom: Bernhardowi juniorowi (1875–1937) i Emilowi (1873–1942). Ponieważ synowie doskonale wywiązywali się z powierzonych im zadań, Bernhard Stoewer (senior) w 1899 roku przekazał im nowo wybudowaną fabrykę przy obecnej al. Wojska Polskiego, w której uruchomiono produkcję samochodów^[1]. Produkcja ta stale się rozwijała i wzbogacała o nowe modele pojazdów (patrz tabela poniżej).

Okres początkowych lat XX w. (do wybuchu I wojny światowej) był dla Stoewerów bardzo korzystny: w 1903 w zakładach przy ul Krasińskiego rozpoczęto produkcję maszyn do pisania, a produkowane w fabryce przy al. Wojska Polskiego samochody eksportowano nawet do Australii i Ameryki Południowej^[1]. Koniunkturę przerwał wybuch I wojny światowej, a następnie wielki kryzys z lat 1929–1933. W jego wyniku, w 1931, zamknięta została fabryka przy ul. Krasińskiego^[1]. Ogółem, podczas całego okresu jej istnienia, wyprodukowano w niej ok. 2 mln maszyn do szycia, 250 tys. rowerów i 134 tys. maszyn do pisania^[1].

Z kryzysem musiały zmagać się także zakłady przy al. Wojska Polskiego. Nastąpiły w nich daleko idące zmiany w zarządzie fabryki, w którym zaczęli dominować działacze związani z NSDAP (m.in. gauleiter Franz Schwede-Coburg), a bracia Stoewerowie zrezygnowali z kierowniczych stanowisk w firmie (w 1932 i 1934 r.) i wyjechali ze Szczecina^[1]. Sytuacja fabryki poprawiła się w połowie lat trzydziestych dzięki zwiększającym się zamówieniom na pojazdy wojskowe. Przedsiębiorstwo stało się głównym producentem lekkich standardowych samochodów terenowych (Leichter geländegängiger PKW). Od 1942 produkowano już tylko pojazdy wojskowe, zatrudniając wielu robotników przymusowych i jeńców wojennych^[1]. W 1944 zakłady zostały zbombardowane przez alianckie lotnictwo, co spowodowało zawieszenie produkcji^[1]. Ogółem, w latach 1897–1945, w zakładach zbudowano 39,6 tys. różnych pojazdów^[2].

Po II wojnie światowej na terenie dawnych zakładów Stoewera przy al. Wojska Polskiego uruchomiono Szczecińską Fabrykę Motocykli słynącą z produkcji Junaków (w późniejszym okresie nazwę przedsiębiorstwa zmieniono na: Fabryka Mechanizmów Samochodowych „Polmo”).

Po wojnie prywatne muzeum Stoewera, liczące 1022 eksponatów, znajdowało się w Niemczech w Wald-Michelbach. Jego kolekcja została sprzedana w 2019 roku i trafiła do Muzeum Techniki i Komunikacji w Szczecinie^[3].

W czasie swego istnienia firma Stoewer kilkakrotnie zmieniała nazwę:


Od	Nazwa oryginalna^[1]	Nazwa przetłumaczona^[1]
1872 r.	Nähmaschinen-Fabrik und Eisengießerei von Bernhard Stoewer, Stettin Grünhof	Maszyny do szycia – fabryka i odlewnia żelaza Bernharda Stoewera, Szczecin Grünhof
1896 r.	Nähmaschinen und Fahrräder – Fabrik Bernhard Stoewer Actiengessellschaft	Fabryka maszyn do szycia i rowerów Bernharda Stoewera. Spółka akcyjna
1899 r.	Gebrüder Stoewer. Fabrik für Motorfahrzeuge und Fahrradbstandendteile Stettin	Bracia Stoewer. Fabryka rowerów i pojazdów silnikowych
1916 r.	Auto-Stoewer-Werke-AG

Stoewer S8

Stoewer V5

Stoewer V5 Sport

Stoewer Sedina

Stoewer Arkona

Modele samochodów osobowych

Model	Lata produkcji	Cylindry	Pojemność	Moc (HP)	V max
10 PS	1901–1902	2	1527 cm³	18 (13,2 kW)	50 km/h
8/14 PS	1902–1905	2	1527 cm³	14 (10,3 kW)	50 km/h
20 PS	1904–1905	4	7946 cm³	45 (33 kW)	85 km/h
P4 (11/22 PS)	1905–1910	4	3054 cm³	22 (16,2 kW)	70 km/h
P2 (9/12 PS)	1906–1907	2	2281 cm³	16 (11,8 kW)	55 km/h
P4-1 (24/36 PS)	1906–1910	4	5880 cm³	40 (29 kW)	80 km/h
P6 (34/60 PS)	1906–1911	6	8820 cm³	60 (44 kW)	95 km/h
G4 (6/12 PS)	1907–1911	4	1500 cm³	12 (8,8 kW)	60 km/h
PK4 (11/20 PS)	1909–1912	4	2544 cm³	20 (14,7 kW)	70 km/h
C1 (6/18 PS)	1909–1915	4	1546 cm³	18 (13,2 kW)	70 km/h
B1 (6/16 PS)	1910–1912	4	1556 cm³	16 (11,8 kW)	65 km/h
B6 (9/22 PS)	1912–1914	4	4900 cm³	45 (33 kW)	95 km/h
C2 (10/28 PS)	1913–1914	4	2412 cm³	28 (20,6 kW)	75 km/h
C5 (6/18 PS)	1915–1919	4	1546 cm³	15 (11 kW)	70 km/h
D2 (6/18 PS)	1919–1920	4	1593 cm³	18 (13,2 kW)	70 km/h
D6 (19/55 PS)	1919–1921	6	4960 cm³	55 (40 kW)	100 km/h
D7 (42/120 PS)	1919–1921	6	11 160 cm³	120 (88 kW)	160 km/h
D3 (8/24 PS)	1920–1923	4	2120 cm³	24 (17,6 kW)	70 km/h
D5 (12/36 PS)	1920–1923	6	3107 cm³	36 (26,5 kW)	80 km/h
D9 (8/32 PS)	1923–1924	4	2290 cm³	32 (23,5 kW)	90 km/h
D12 (12/45 PS)	1923–1924	6	3107 cm³	45 (33 kW)	100 km/h
D10 (10/50 PS)	1924–1925	4	2580 cm³	50 (37 kW)	120 km/h
D9V (9/32 PS)	1925–1927	4	2290 cm³	32 (23,5 kW)	90 km/h
D12V (13/55 PS)	1925–1928	6	3386 cm³	55 (40 kW)	100 km/h
F6 (6/30 PS)	1927–1928	4	1570 cm³	30 (22 kW)	70 km/h
8 Typ S 8 (8/45 PS)	1928	8	1999 cm³	45 (33 kW)	85 km/h
8 Typ G 14 (14/70 PS)	1928	8	3633 cm³	70 (51 kW)	100 km/h
8 Typ S 10 (10/50 PS)	1928–1930	8	2464 cm³	50 (37 kW)	90 km/h
Gigant G 15 K (15/80 PS)	1928–1933	8	3974 cm³	80 (59 kW)	110 km/h
Gigant G 15 (15/80 PS)	1928–1933	8	3974 cm³	80 (59 kW)	100 km/h
Repräsentant P 20 (20/100 PS)	1930–1933	8	4906 cm³	100 (74 kW)	120 km/h
Marschall M 12 (12/60 PS)	1930–1934	8	2963 cm³	60 (44 kW)	90 km/h
V 5	1931–1932	4 V	1168 cm³	25 (18,4 kW)	80 km/h
V 5 Sport	1931–1932	4 V	1168 cm³	30 (22 kW)	100 km/h
R 140	1932–1933	4	1355 cm³	30 (22 kW)	85–105 km/h
R 140	1933–1934	4	1466 cm³	30 (22 kW)	85–105 km/h
R 150	1934–1935	4	1466 cm³	35 (25,7 kW)	90–110 km/h
Greif V8	1934–1937	8 V	2489 cm³	55 (40 kW)	110 km/h
R 180	1935	4	1769 cm³	45 (33 kW)	105 km/h
Greif V8 Sport	1935–1937	8 V	2489 cm³	57 (42 kW)	120 km/h
Greif Junior	1936–1939	4	1484 cm³	34 (25 kW)	100 km/h
Sedina	1937–1940	4	2406 cm³	55 (40 kW)	110 km/h
Arkona	1937–1940	6	3610 cm³	80 (59 kW)	120–140 km/h

Galeria

Maszyna do pisania Stoewer
Rower Stoewer Greif
Pojazd wojskowy Stoewer R 200

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Andrzej W.A.W. Feliński Andrzej W.A.W., AndrzejA. Kraśnicki AndrzejA., jr., Auta, rowery, lokomotywy – z czego słynął szczeciński przemysł maszynowy do roku 1945, Szczecin: Publisher's, 2001, ISBN 83-912185-7-0 .
↑ TadeuszT. Białecki TadeuszT., Encyklopedia Szczecina, wyd. I, t. II, Szczecin 2000, s. 408, ISBN 83-7241-089-5 .
↑ Przyjechał pierwszy transport stoewerów – tylko w ten weekend pokażemy aż trzy auta z kolekcji [online], muzeumtechniki.eu [dostęp 2019-10-23] .

Bibliografia

Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Wydawnictwo Księży Młyn 2008 ISBN 978-83-61253-31-0 s. 48–51
Grochowiak R., Molewicz M.: Autobusy komunikacji miejskiej w Szczecinie 1928–2008. Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki w Szczecinie, Szczecin 2008 ISBN 978-83-927576-0-3 s. 9

Literatura dodatkowa

Migdalski P.: Udział samochodów z fabryki Stoewera w zawodach sportowych. Przyczynek do historii sportu samochodowego na Pomorzu w latach 1919–1939, „Przegląd Zachodniopomorski” 17, 2002, z. 2, s. 39–60

Linki zewnętrzne

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Andrzej W.A.W. Feliński Andrzej W.A.W., AndrzejA. Kraśnicki AndrzejA., jr., Auta, rowery, lokomotywy – z czego słynął szczeciński przemysł maszynowy do roku 1945, Szczecin: Publisher's, 2001, ISBN 83-912185-7-0 .

[2] TadeuszT. Białecki TadeuszT., Encyklopedia Szczecina, wyd. I, t. II, Szczecin 2000, s. 408, ISBN 83-7241-089-5 .

[3] Przyjechał pierwszy transport stoewerów – tylko w ten weekend pokażemy aż trzy auta z kolekcji [online], muzeumtechniki.eu [dostęp 2019-10-23] .

[1]

[2]

[3]