Rozbiał
 Mesua ferrea | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
rozbiał | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Mesua L. Sp. Pl. 515. 1 Mai 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
M. ferrea L.[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Rozbiał[5] (Mesua L.) – rodzaj roślin z rodziny gumiakowatych (Calophyllaceae). Obejmuje 5[6]–7[7] gatunków. Cztery z nich są endemitami Ghatów Zachodnich w Indiach, a zasięg całego rodzaju obejmuje poza Półwyspem Indyjskim Sri Lankę, Półwysep Indochiński i Archipelag Malajski[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony gatunek – Mesua ferrea – jako introdukowany rośnie także w Chinach[8].
Drzewa z gatunku Mesua ferrea traktowane są jako święte w Indiach i w Wietnamie, gdzie sadzone są przy świątyniach[6]. Jest to jedno z tzw. drzew żelaznych – jest tak twarde i ciężkie, że nie nadaje się do obróbki siekierami, lecz wyłącznie maszynowej[9]. Wykorzystywane jest do wyrobu słupów, podkładów kolejowych i na fornir[9], dawniej wykonywano z niego włócznie[6]. Pachnące kwiaty wykorzystywane są w lecznictwie, kosmetyce (w tym w przemyśle perfumeryjnym[9]) oraz do aromatyzowania wypełnienia poduszek[6]. Nasiona zawierają 79% oleju i stanowią główne źródło tego surowca dla ludu Dai[6]. Ze względu na znaczenie użytkowe i ozdobne kwiaty gatunek M. ferrea jest popularnie uprawiany, zwłaszcza w Indiach i na Jawie[10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Drzewa. Jeszcze na etapie siewki szczytowy pąk obumiera i pęd kontynuuje wzrost z pąków bocznych. Rośliny nagie lub z jednokomórkowymi włoskami[10].
- Liście
- Naprzeciwległe, ogonkowe, pojedyncze, całobrzegie i skórzaste. Blaszka liściowa z licznymi cienkimi żyłkami drugiego rzędu. Przejrzyste gruczołki w blaszce zwykle bardzo drobne[8].
- Kwiaty
- Obupłciowe, wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach liczących po 2–6 kwiatów w kątach liści. Działki kielicha i płatki korony zwykle w liczbie czterech, rzadziej pięciu[8][10]. Pręciki bardzo liczne (do tysiąca[6]), do 4 mm długości[10], mają wolne nitki i tworzą pierścień wokół słupka. Ten utworzony jest z dwóch owocolistków – zalążnia jest dwukomorowa, w każdej komorze znajdują się dwa zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, na końcu z palczasto podzielonym znamieniem[8].
- Owoce
- Drewniejące torebki, z trwałą, także drewniejącą przegrodą. Zawierają od jednego do czterech nasion[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z rodziny gumiakowatych Calophyllaceae. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzaj zaliczany był do szeroko ujmowanej rodziny kluzjowatych Clusiacaceae/Guttiferae[4].
Do rodzaju bywają włączane w niektórych ujęciach rośliny z rodzaju Kayea (ok. 75 gatunków z Azji Południowo-Wschodniej)[6].
- Wykaz gatunków według The Plant List[7]
- Mesua acuminatissima (Merr.) Kosterm.
- Mesua assamica (King & Prain) Kosterm.
- Mesua beccariana (Baill.) Kosterm.
- Mesua ferrea L.
- Mesua hexapetala (Hook. f.) P.S. Ashton
- Mesua macrophylla (Kaneh. & Hatus.) Kosterm.
- Mesua pustulata (Ridl.) P.S. Ashton
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-26] (ang.).
- ↑ a b c Mesua Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b Genus: Mesua L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 1052. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 249, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Mesua. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c d e Xi-wen Li, Jie Li, Peter Stevens: Mesua Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 29. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b c d K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer, 2007, s. 59. ISBN 978-3-540-32214-6.