Przejdź do zawartości

Rafał Lemkin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rafał Lemkin
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1900
Bezwodne, gubernia grodzieńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

28 sierpnia 1959
Nowy Jork, Nowy Jork, USA

Przyczyna śmierci

zawał mięśnia sercowego

Zawód, zajęcie

prawnik

Narodowość

polska, żydowska

Tytuł naukowy

doktor

Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Uczelnia

Uniwersytet Yale

Rodzice

Józef Lemkin,
Bela z d. Pomeranz

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Carlosa Manuela de Céspedesa (Kuba) Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RFN
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica pamiątkowa przy ulicy Kredytowej 6 w Warszawie
Rafał Lemkin przedstawia genezę pojęcia „ludobójstwo”

Rafał Lemkin (ur. 11 czerwca?/24 czerwca 1900 w Bezwodnem, zm. 28 sierpnia 1959 w Nowym Jorku) – polski i amerykański prawnik karnista pochodzenia żydowskiego, twórca pojęcia „ludobójstwo” i projektu konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, podpisanej 9 grudnia 1948, nazywanej „Konwencją Lemkina”.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Syn Józefa Lemkina i Beli z d. Pomeranz. Jego ojciec prowadził wydzierżawione gospodarstwo rolne. Miał dwóch braci. Młodość spędził w Oziorsku, gdzie ojciec administrował niewielki majątek, a potem w Wołkowysku, gdzie przeniosła się cała rodzina. W 1919 ukończył gimnazjum w Białymstoku. W latach 1919–1920 służył w jednostkach sanitarnych przy Armii Polskiej w okolicach Wołkowyska.

W 1919 zapisał się na Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego[1]. Został uchwałą Senatu Akademickiego z 8 VII 1921 relegowany z Uniwersytetu Jagiellońskiego z powodu przedłożenia dziekanowi nieprawdziwego i nielegalnego poświadczenia[1] i przeniósł się na Wydział Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Słuchał m.in. wykładów profesorów: Oswalda Balzera, Leona Pinińskiego, Przemysława Dąbkowskiego, Marcelego Chlamtacza, Kamila Stefki, Ludwika Ehrlicha, Stanisława Starzyńskiego, Juliusza Makarewicza, Romana Longchampsa de Bérier, Aleksandra Dolińskiego, Maurycego Allerhanda, Ignacego Weinfelda, Zbigniewa Pazdry, Leopolda Caro, Jana Piekałkiewicza[2]. Uczestniczył w seminariach z procesu cywilnego (K. Stefko), prawa cywilnego (R. Longchamps de Berier) oraz – najdłużej – przez kilka lat z prawa karnego (J. Makarewicz). Na seminarium prof. Makarewicza napisał pierwsze prace naukowe. Wspólnie z Tadeuszem Kochanowiczem przetłumaczył też na język polski kodeks karny republik sowieckich z 1922, do którego przedmowę napisał prof. Makarewicz[2].

W połowie lat dwudziestych wiele podróżował, studiując na uczelniach w Heidelbergu, Berlinie, a później także i na Sorbonie[3]. Po zdaniu trzech egzaminów ścisłych (rygorozów) w lipcu 1926 uzyskał stopień doktora praw Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Około 1927 opuścił Lwów zaproszony do współpracy przez docenta prawa karnego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie Emila Rappaporta oraz prof. Wacława Makowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował jako pomocnik E. Rappaporta w Komisji Kodyfikacyjnej RP jako referendarz Sekretariatu Generalnego Komisji Kodyfikacyjnej (Emil Rappaport od 1924 był sekretarzem generalnym Komisji). Jednocześnie odbywał aplikację sądową. Po jej ukończeniu, w 1929 lub 1930, został mianowany podprokuratorem w Sądzie Okręgowym w Brzeżanach (woj. tarnopolskie), ale po niedługim czasie objął funkcję prokuratora Sądu Okręgowego w Warszawie. W 1934 zrezygnował z pracy w prokuraturze i – po wpisaniu na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Warszawie – rozpoczął wykonywanie zawodu adwokata w Warszawie, w kancelarii przy ul. Kredytowej 6, gdzie też mieszkał.

W 1933 roku Lemkin został wykładowcą Wolnej Wszechnicy Polskiej[4]. Także dzięki Rapapportowi, z którym się przyjaźnił, Lemkin trafił do Międzynarodowego Biura Unifikacji Prawa Karnego[4] i brał udział w licznych konferencjach międzynarodowych, podczas których poznał i nawiązał relacje ze znaczącymi ekspertami prawa i ważnymi intelektualistami Europy Zachodniej[5].

Po apelu pułkownika Romana Umiastowskiego, pod koniec pierwszego tygodnia września 1939, Lemkin opuścił Warszawę i przedostał się na tereny, które wkrótce zajął Związek Sowiecki[5]. Został zatrzymany, ale nie rozpoznano go i zwolniono na drugi dzień[5]. W październiku przedostał się do Wilna[5], a stamtąd do Kowna, gdzie po trzech miesiącach otrzymał szwedzką wizę dzięki znajomościom z międzynarodowych konferencji[6]. W 1940 roku wyjechał przez Rygę do Sztokholmu[6]. W Szwecji rozpoczął zbieranie materiałów do swej późniejszej pracy o rządach państw Osi w krajach okupowanych[6], a także wykładał na Uniwersytecie Sztokholmskim[7].

Wiosną 1941 zamieszkał w Stanach Zjednoczonych[8], dokąd dotarł po jeździe jednym z ostatnich kursów kolei transsyberyjskiej, we Władywostoku przesiadając się na łódź płynącą do Japonii, z której w końcu wypłynął do Stanów[9]. Pomoc w znalezieniu źródła utrzymania w Stanach otrzymał od Malcolma McDermotta z Uniwersytetu Duke’a[8]. Pomimo starań McDermotta, posada, którą Lemkin otrzymał na Uniwersytecie Duke’a, musiała zostać sfinansowana z prywatnych źródeł, przy wsparciu dalekiej rodziny Lemkina mieszkającej w Stanach[8]. Następnie Lemkin przez dwa lata pracował jako doradca Board of Economic Warfare w Waszyngtonie, po czym na nowo musiał poszukiwać pracy[10]. Ubiegał się o stanowisko wykładowcy ekonomii[10] i ukończył podstawowe kursy z prawa amerykańskiego[11]. W maju 1945 rozpoczął pracę w War Crimes Office Departamentu Wojny[12].

W latach 1942–1943 napisał swoją najważniejszą książkę The Axis Rule in Occupied Europe[10] (wyd. 1944), poświęconą pojęciu ludobójstwa[11]. Tłumaczenie na język polski Rządy państw Osi w okupowanej Europie. Prawa okupacyjne, analiza rządzenia, propozycje zadośćuczynienia zostało wydane przez Instytut Pileckiego w 2023[13]. Wkrótce po ukazaniu się publikacji, gazeta „The Washington Post” zamieściła sprzyjający pracy Lemkina artykuł wstępny zatytułowany Genocide, w którym prawdopodobnie po raz pierwszy pojęcie ludobójstwa pojawiło się w powszechnych mediach[9]. Wkrótce praca Lemkina została także doceniona na łamach „The New York Times”, a nowe pojęcie powoli weszło do powszechnego użytku[14].

W procesie norymberskim Lemkin został doradcą Roberta H. Jacksona, głównego oskarżyciela z ramienia USA[15]. Od 1946 był konsultantem Komitetu Prawnego ONZ i razem z prof. Henrim Donnedieu de Vabresem(inne języki) napisał wstępny projekt Konwencji w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa podpisanej 9 grudnia 1948 (Dz.U. z 1952 r. nr 2, poz. 9). W latach 1948–1951 wykładał prawo międzynarodowe na Uniwersytecie Yale.

Był dziesięciokrotnie[16] nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla – w 1950, 1951, 1955, 1956, 1958 i 1959 r.[17] W 1950 został odznaczony kubańskim Krzyżem Wielkim Orderu Carlosa Manuela de Céspedes(inne języki), a w 1955 Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec[18].

Po sukcesie, jakim było dla Lemkina uchwalenie konwencji o zbrodni ludobójstwa, znalazł się w trudnej sytuacji życiowej[19]. Po ukończeniu kontraktu jako visiting professor na Uniwersytecie Yale w 1951 roku nie udało mu się otrzymać stałej posady uniwersyteckiej[20]. Przez większą część lat 50., pomimo znacznych starań, pozostawał bez stałej pracy i popadł w nędzę[20]. Zmarł na atak serca w 1959 roku[21]. W jego pogrzebie na cmentarzu żydowskim Mount Hebron w Nowym Jorku uczestniczyło siedem osób[21][22].

Obecnie jego imię nosi Warszawska Wyższa Szkoła Nauk Społecznych im. Rafała Lemkina w Warszawie[23][24].

Działalność naukowa

[edytuj | edytuj kod]

Od 1927, czyli od pierwszej konferencji (w Warszawie), dzięki E. Rappaportowi i W. Makowskiemu, współpracował z Międzynarodowym Biurem Unifikacji Prawa Karnego. Uczestniczył w polskich delegacjach na Konferencje dla unifikacji prawa karnego w Paryżu w 1931 i Kopenhadze w 1935. Uczestniczył też w licznych międzynarodowych zjazdach i kongresach z zakresu prawa karnego.

W 1931 opublikował Opinie o projekcie Kodeksu Karnego, następnie był współautorem komentarza do Kodeksu karnego z 11 lipca 1932 (razem z Jerzym Jamonttem i Emilem Rappaportem, wyd. 1932), przygotował też jego przekład na język angielski (wspólnie z Malcolmem MacDermottem, wyd. 1939).

W 1933 miał uczestniczyć w Konferencji Biura Unifikacji Prawa Karnego w Madrycie, ale w ostatniej chwili – prawdopodobnie z powodu sytuacji międzynarodowej (politycznej) rząd cofnął jego delegację. Mimo to referat, który przygotował na konferencję (wydrukowany po francusku, a potem także po polsku i niemiecku) został przekazany jej uczestnikom. W referacie tym postulował uregulowanie na forum międzynarodowym zbrodni:

  1. barbarzyństwa,
  2. wandalizmu,
  3. spowodowania katastrofy morskiej, lądowej, powietrznej,
  4. spowodowania przerwy w łączności telekomunikacyjnej,
  5. świadome szerzenie zarazy ludzkiej.

Koncepcja barbarzyństwa zakładała, że „Kto z nienawiści do zbiorowości rasowej, wyznaniowej lub społecznej, albo też w celu wyniszczenia (eksterminacji) tejże przedsiębierze czyn karalny przeciwko życiu, nietykalności cielesnej, wolności, godności lub podstawom bytu gospodarczego człowieka, należącego do takiej zbiorowości, za to przestępstwo barbarzyństwa ulegnie karze…, o ile czyn jego nie jest zagrożony surowszą karą w odnośnej ustawie karnej. Sprawca podlega tej samej karze, jeśli jego czyn skierowany został przeciwko osobie, która oświadczyła swoją solidarność lub ujęła się za jedną z wyżej wymienionych zbiorowości”. Ten typ zbrodni w 1944 – po doświadczeniu Holocaustu – Lemkin nazwał genocydem (ludobójstwem). Wandalizm zakładał z kolei – z tych samych pobudek co barbarzyństwo – niszczenie dzieł kultury lub sztuki, będących wytworem ducha zbiorowości rasowej, wyznaniowej lub społecznej[25].

Od czasów studenckich zajmował się ustawodawstwem karnym państw totalitarnych, przede wszystkim Włoch Mussoliniego i Związku Radzieckiego, opisując w swoich pracach funkcję prawa karnego w systemach prawnych i społecznych tych państw. Przetłumaczył na język polski sowieckie ustawy karne z 1922 (wspólnie z Tadeuszem Kochanowiczem, wyd. pol. 1926) z 1927 (wyd. pol. 1928) oraz fragment włoskiego kodeksu karnego poświęcony przestępstwom przeciwko państwu. W latach trzydziestych wydał dwa tomy opracowań w serii Jidisze juridisze Bibljotek.

W 1933 opublikował książkę Sędzia w obliczu nowoczesnego prawa karnego i kryminologii. Zajmował się także problemami terroryzmu. W 1935 zaproponował uregulowanie na forum międzynarodowym terroryzmu, przedstawiając własny projekt oraz koncepcje definiowania terroryzmu. Opracował ponadto komentarze do przepisów amnestyjnych z 1932 i 1936, komentarz do ustawy karnoskarbowej z 1932 oraz opracowania Prawo karne skarbowe (1938) i La reglementation des paiments internationaux (1939).

Pojęcie ludobójstwa

[edytuj | edytuj kod]
Płyta upamiętniająca Rafała Lemkina w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie

W 1933 wyodrębnił w referacie wygłoszonym na Międzynarodowej Konferencji dla Unifikacji Prawa Karnego w Madrycie oraz w artykule na łamach „Internationales Anwaltsblatt” tzw. przestępstwa nowego typu, godzące w interesy całej ludzkości, wśród nich „akty barbarzyństwa” zdefiniowane jako działanie przeciwko życiu ludzkiemu, podjęte w zamiarze zniszczenia określonej grupy rasowej, religijnej lub społecznej oraz „akty wandalizmu” rozumiane jako czyny przeciwko dziedzictwu kulturowemu grup narodowych. W wydanej w 1944 książce The Axis Rule in Occupied Europe przedstawił swoje poglądy na nowy typ zbrodni przeciwko ludzkości, tworząc termin genocidium (ludobójstwo), które rozumiał jako zorganizowane działania, mające na celu zniszczenie narodu lub grupy etnicznej poprzez dezintegrację instytucji, kultury, języka, świadomości narodowej i religijnej, gospodarczych podstaw egzystencji, a następnie pozbawienie ludzi bezpieczeństwa, wolności, zdrowia, godności i ostatecznie życia. Poruszył także kwestię odpowiedzialności narodu niemieckiego[26]. Proponował też przyjęcie międzynarodowej konwencji dotyczącej zapobiegania ludobójstwu (zob. Konwencja ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa).

W wykładzie Sowieckie ludobójstwo na Ukrainie, wygłoszonym w nowojorskim Manhattan Centre w dwudziestą rocznicę Hołodomoru (1953), uznał sztucznie wywołany przez władze sowieckie głód na Ukrainie w latach 1932–1933 (Hołodomor) za klasyczny przykład tej zbrodni[27].

Centrum Lemkina

[edytuj | edytuj kod]

W związku z inwazją Rosji na Ukrainę Instytut Pileckiego powołał do życia Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina.

Misją jednostki jest zbieranie świadectw ludności cywilnej w celu utrwalenia dowodów zbrodni popełnionych przez wojska rosyjskie, do których dochodzi podczas wojny toczącej się na terytorium Ukrainy. Relacje zbierane są w dwóch formach: ankiet wypełnianych przez świadków w języku ukraińskim oraz filmowych relacji świadków[28]. Partnerami strategicznymi przedsięwzięcia są Ośrodek Karta, Ośrodek Studiów Wschodnich i Centrum Mieroszewskiego[29].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b P. Żukowski: Krakowskie czasy studiów Rafała Lemkina.
  2. ↑ a b Redzik 2018 ↓, z.1.
  3. ↑ Kornat 2010 ↓, s. 62.
  4. ↑ a b Kornat 2010 ↓, s. 63.
  5. ↑ a b c d Szawłowski 2010 ↓, s. 40.
  6. ↑ a b c Szawłowski 2010 ↓, s. 41.
  7. ↑ Korey 2010 ↓, s. 80.
  8. ↑ a b c Szawłowski 2010 ↓, s. 42.
  9. ↑ a b Korey 2010 ↓, s. 81.
  10. ↑ a b c Szawłowski 2010 ↓, s. 43.
  11. ↑ a b Szawłowski 2010 ↓, s. 44.
  12. ↑ Szawłowski 2010 ↓, s. 45.
  13. ↑ Rafał Lemkin, Rządy państw Osi w okupowanej Europie. Prawa okupacyjne, analiza rządzenia, propozycje zadośćuczynienia, Instytut Pileckiego, Warszawa 2023, s. 750, ISBN 978-83-67326-09-4 [dostęp 2024-09-07] (pol.).
  14. ↑ Korey 2010 ↓, s. 82.
  15. ↑ Szawłowski 2010 ↓, s. 47.
  16. ↑ Adam Reichardt, Raphael Lemkin: the ambassador of our conscience [online], New Eastern Europe - A bimonthly news magazine dedicated to Central and Eastern European affairs, 25 kwietnia 2022 [dostęp 2023-03-06] (ang.).
  17. ↑ Nomination%20archive%20-%20%20%20 [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2023-03-06] (ang.).
  18. ↑ Ryszard Szawłowski, Rafał Lemkin, warszawski adwokat (1934–1939), twórca pojęcia „genocyd” i główny architekt konwencji z 9 grudnia 1948 r. („Konwencji Lemkina). W 55-lecie śmierci, Warszawa 2015.
  19. ↑ Szawłowski 2010 ↓, s. 50–51.
  20. ↑ a b Szawłowski 2010 ↓, s. 51–52.
  21. ↑ a b Szawłowski 2010 ↓, s. 54.
  22. ↑ Obrońca ojca Pawła Wawrzeckiego z afery mięsnej, prawnik mordercy prezydenta, proces brzeski, rozwody cywilne. Niezapomniani. [online], www.se.pl [dostęp 2023-06-08].
  23. ↑ Warszawska Wyższa Szkoła Nauk Społecznych im. Rafała Lemkina w bazie radon.nauka.gov.pl
  24. ↑ Oficjalna strona Uczelni
  25. ↑ A. Redzik, Wkład Rafała Lemkina w obrady V Konferencji Międzynarodowego Biura Unifikacji Prawa Karnego w Madrycie w 1933 roku, [w:] Polska-Hiszpania. Wczoraj i dziś. Studia poświęcone wybranym zagadnieniom z historii i współczesności, red. J. Kudełko, Ce. Taracha, Lublin 2012, s. 219–227.
  26. ↑ Patryk Palka, Rafał LEMKIN: Wszystkie warstwy narodu niemieckiego miały udział w zyskach z łupienia okupowanej Europy [online], Wszystko co najważniejsze, 26 sierpnia 2024 [dostęp 2024-09-07] (pol.).
  27. ↑ The third prong of the Soviet plan was aimed at the farmers, the large mass of independent peasants who are the repository of the tradition, folklore and music, the national language and literature, the national spirit, of Ukraine. The weapon used against this body is perhaps the most terrible of all – starvation. Between 1932 and 1933, 5,000,000 Ukrainians starved to death, an inhumanity which the 73rd Congress decried on 28 May 1934.(…) Between 1920 and 1939, the population of Ukraine changed from 80% Ukrainian to only 63%. In the face of famine and deportation, the Ukrainian population had declined absolutely from 23.2 million to 19.6 million, while the non-Ukrainian population had increased by 5.6 million. When we consider that Ukraine once had the highest rate of population increase in Europe, around 800,000 per year, it is easy to see that the Russian policy has been accomplished. (...) This is not simply a case of mass murder. It is a case of genocide, of the destruction, not of individuals only, but of a culture and a nation. Raphael Lemkin Papers, The New York Public Library, Manuscripts and Archives Division, Astor, Lenox and Tilden Foundation, Raphael Lemkin ZL-273. Reel 3. Published in: Lubomyr Luciuk (ed), Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932-1933 in Soviet Ukraine, Kingston 2008, The Kashtan Press, ISBN 978-1-896354-33-0 Raphael Lemkin, Soviet Genocide in the Ukraine – wersja elektroniczna.
  28. ↑ Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina. Urząd Miasta Chełm. [dostęp 2023-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-29)]. (pol.).
  29. ↑ Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina. Instytut Pileckiego. [dostęp 2023-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-29)]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Agnieszka Bieńczyk-Missala, Sławomir Dębski (red.), Rafał Lemkin: A Hero of Humankind, Polish Institute of International Affairs, Warsaw 2010.
  • Agnieszka Bieńczyk-Missala (red.), Civilians in contemporary armed conflicts: Rafał Lemkin’s heritage, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2017
  • Agnieszka Bieńczyk-Missala, Raphael Lemkin’s Legacy in International Law (in:), M. Odello, P. Łubiński, The Concept of Genocide in International Criminal Law. Developments After Lemkin, Routledge 2020.
  • William Korey: Lemkin’s Passion: Origin and Fulfillment. W: Rafał Lemkin: a Hero of Humankind. Agnieszka Bieńczyk-Missala, Sławomir Dębski (red.). Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2010. ISBN 978-83-89607-85-0.
  • Marek Kornat: Rafal Lemkin’s Formative Years and the Beginning of International Career in Inter-war Poland (1918–1939). W: Rafał Lemkin: a Hero of Humankind. Agnieszka Bieńczyk-Missala, Sławomir Dębski (red.). Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2010. ISBN 978-83-89607-85-0.
  • Marek Kornat. Rafał Lemkin (1900-1959) • Studium biograficzne. „Zeszyty Historyczne”. 147, s. 107–157, 2004. 
  • Adam Redzik: Rafał Lemkin (1900-1959). W: Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich. T. III. Warszawa: 2018.
  • Adam Redzik, Rafał Lemkin (1900-1959) co-creator of international criminal law. Short biography, Warsaw 2017. https://www.academia.edu/36250027/Redzik_2017_Raphael_Lemkin_co-creator_of_international_criminal_law.pdf
  • Adam Redzik, Ihor Zeman, Masters of Rafał Lemkin: Lwów school of law, [w:] Civilians in contemporary armed conflicts: Rafał Lemkin’s heritage, red. nauk. Agnieszka Bieńczyk-Missala, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2017, s. 235–240.
  • Adam Redzik, Wkład Rafała Lemkina w obrady V Konferencji Międzynarodowego Biura Unifikacji Prawa Karnego w Madrycie w 1933 roku, [w:] Polska-Hiszpania. Wczoraj i dziś. Studia poświęcone wybranym zagadnieniom z historii i współczesności, red. J. Kudełko, Ce. Taracha, Lublin 2012, s. 219–227
  • Philippe Sands, East West Street: On the Origins of Genocide and Crimes Against Humanity, London 2016.* Ryszard Szawłowski: Raphael Lemkin’s Life Journey: From Creative Legal Scholar and Well-to-do Lawyer in Warsaw until 1939 to Pinnacle of International Achievements during the 1940s in the States, Ending Penniless Crusader in New York in the 1950s. W: Rafał Lemkin: a Hero of Humankind. Agnieszka Bieńczyk-Missala, Sławomir Dębski (red.). Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2010. ISBN 978-83-89607-85-0.
  • Ryszard Szawłowski, Rafał Lemkin – twórca pojęcia „ludobójstwo” i główny architekt Konwencji z 9 XII 1948 (w czterdziestolecie śmierci), „Państwo i Prawo” 1999, zeszyt 10, s. 74–86
  • Ryszard Szawłowski, Rafał Lemkin (1900-1959) • Polski prawnik twórcą pojęcia „ludobójstwo”, „Sprawy Międzynarodowe” 2005, nr 2, s. 103–138
  • Ryszard Szawłowski, Raphael Lemkin (1900–1959) • The Polish Lawyer Who Created the Concept of „Genocide”, „The Polish Quarterly of International Affairs” 2005, nr 2, s. 98–133
  • Ryszard Szawłowski, Rafał Lemkin (1900–1959) – polski prawnik twórcą pojęcia „ludobójstwo”, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008
  • Ryszard Szawłowski, Rafał Lemkin, warszawski adwokat (1934–1939), twórca pojęcia „genocyd” i główny architekt konwencji z 9 grudnia 1948 r. („Konwencji Lemkina). W 55-lecie śmierci, Warszawa 2015, s. III-IV.
  • Janina Wojciechowska, Rafał Lemkin – autor pojęcia „ludobójstwo”, [w:] Hominum causa omne ius constitutum est. Księga jubileuszowa ku czci Profesor Alicji Grześkowiak, red. i wstęp: A. Dębiński, M. Gałązka, R.G. Hałas, K. Wiak, Lublin 2006, s. 141–147
  • Sebastian Ziembicki, Kilka uwag o Rafale Lemkinie – twórcy pojęcia „genocyd”, [w:] Wybitni prawnicy na przestrzeni wieków. Materiały konferencyjne (Kudowa Zdrój, 19–21 kwietnia 2006 r.), red. i wstęp: M. Marszał, J. Przygodzki, Wrocław 2006, s. 250–259
  • Przemysław Marcin Żukowski, Krakowskie czasy studiów Rafała Lemkina, „Dzieje Najnowsze”, Warszawa, R. XLIII-2011, zeszyt 1, s. 139–158 (wersja elektroniczna)
  • Stanisław Mikke, Adwokat Rafał Lemkin – wybitny nieznany, „Palestra” 2006, nr 1-2
  • Olivier Beauvallet, Lemkin face au génocide (z francuskim tłum. The Legal Case Against Hitler, wyd. 1945), Michalon, 2011, ISBN 978-2-84186-560-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rafał_Lemkin&oldid=74717632”