Przygoda człowieka poczciwego
| Gatunek |
film eksperymentalny |
|---|---|
| Rok produkcji |
1937 |
| Data premiery |
marzec 1938 |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
10 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia |
Przygoda człowieka poczciwego – polski film eksperymentalny z 1937 w reżyserii Franciszki i Stefana Themersonów, długo uznawany za jedyne zachowane dzieło filmowe tych artystów z okresu międzywojennego[1][2][a].
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Film rozpoczyna się napisami: „Człowiek poczciwy prosi P.T. publiczność by jego lirycznego odskoku od rzeczywistości nie brała za bezsensowną ekstrawagancję”[4].
Tytułowy człowiek poczciwy to zwykły urzędnik, który przypadkiem dodzwania się do zakładu stolarskiego. Kierownik tego zakładu przez słuchawkę oznajmia: „Nie będzie dziury w niebie, jeżeli pójdziesz tyłem”. Urzędnik, wysłuchawszy ostrzeżenia, wstaje od biurka i zaczyna iść tyłem. Wkrótce wpada na dwóch ludzi dźwigających szafę zabraną z owego zakładu stolarskiego. W trakcie zderzenia urzędnik omyłkowo zamienia się miejscami z jednym z tragarzy i niesie dalej szafę. Dwaj mężczyźni trafiają z szafą do lasu. Wówczas księgowy unosi się i odlatuje, po czym ląduje i przysiada na kominie domu. Zagrawszy na flecie, kieruje swoje słowa w stronę widowni: „Bo trzeba się znać na przenośni, proszę Państwa!” Swą postawą urzędnik wywołuje protest społeczny, wskutek czego formuje się manifestacja idąca śladem ludzi z szafą, niosąca transparenty z napisami: „Na pewno będzie dziura w niebie!” lub „Precz z chodzeniem tyłem!” Dotarłszy do lasu, protestujący odnajdują jedynie pustą szafę bez tylnej ściany i przechodzą przez nią na drugą stronę[5].
Produkcja
[edytuj | edytuj kod]
Themersonowie wzorowali się na technikach wziętych z fotografii oraz filmu animowanego, osiągając nierealistyczne filmowe odwzorowanie przestrzeni za pomocą „oryginalnych punktów widzenia, ruchu inscenizacji, pracy kamery oraz kompozycji kadru”[5]. Do formalnych zabiegów, które zastosowali twórcy, należą: zamontowanie lustra na drzwiach szafy, filmowanie kadrów z zachowaniem perspektywy płaskiej, zakrzywienie obiektywu tudzież burzenie czwartej ściany przez bezpośredni zwrot bohaterów w stronę kamery[6]. Celem tego typu zabiegów było ustawiczne zaburzanie iluzji przezroczystości języka filmu[7].
Stefan Themerson twierdził, że Przygoda człowieka poczciwego może być oglądana także do tyłu, co również ma znaczenie. W odwrotnej kolejności puszczania filmu to tłum idzie „tyłem do przodu”, trzymając jednocześnie transparenty na znak protestu[8].
Odbiór i znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Po premierze w marcu 1938 roku film spotkał się z bardzo negatywną reakcją widowni i został rychło zdjęty z afisza. Krytycznie ustosunkowała się do niego również prasa[4]. Po latach był jednak rehabilitowany, zyskując opinię najbardziej znanego dzieła filmowego Themersonów, a jednocześnie najbardziej surrealistycznego ze wszystkich polskich filmów awangardowych dwudziestolecia międzywojennego[9]. Marcin Giżycki stwierdził, że „jeśli chodzi o bogactwo użytych środków”, Przygoda człowieka poczciwego była „niewątpliwie najbardziej zaawansowanym filmem w całym dorobku artystów [Themersonów]”[10]. Alina Taszycka pisała, iż film „po pierwsze kontynuuje poszukiwania awangardy filmowej z lat 20. XX wieku, a po drugie zapowiada (i w pewien sposób wyprzedza) późniejsze poszukiwania filmu eksperymentalnego”[11].
W 1958 roku Roman Polański nakręcił etiudę studencką Dwaj ludzie z szafą, zapożyczając pomysł na akcję filmu od dzieła Themersonów[12].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jakub Majmurek, Themersonowie. Pies wykłada historię sztuki [online], Krytyka Polityczna, 22 sierpnia 2015 [dostęp 2020-03-10] (pol.).
- ↑ Jędrzej Słodkowski, Niezwykli Themersonowie. Gigantyczne archiwum po artystach jest już w Polsce [online], Gazeta Wyborcza, 29 stycznia 2015 [dostęp 2020-03-10].
- ↑ Mengham 2021 ↓, s. 14.
- ↑ a b Kozłowski 2017 ↓, s. 105.
- ↑ a b Kozłowski 2017 ↓, s. 106.
- ↑ Kozłowski 2017 ↓, s. 107–114.
- ↑ Taszycka 2007 ↓, s. 14.
- ↑ Morris 2016 ↓, s. 109.
- ↑ Rees 2014 ↓, s. 20–21.
- ↑ Taszycka 2010 ↓, s. 15.
- ↑ Taszycka 2010 ↓, s. 18.
- ↑ Joanna Pawluśkiewicz, „Dwaj ludzie z szafą”, reż. Roman Polański [online], Culture.pl, 2018 [dostęp 2022-10-21] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maciej Kozłowski, Wizualna narracja poetycka w filmie „Przygoda człowieka poczciwego” Franciszki i Stefana Themersonów, [w:] Robert Boroch, Yelena Karetina (red.), Artyści sceny i ekranu dwudziestolecia międzywojennego Europy Środkowo-Wschodniej w ujęciu semiotyki antropologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej, Uniwersytet Warszawski, 2017, s. 105–122.
- Rod Mengham, Fragments shored: A missing masterpiece of the avant-garde, rediscovered, „Times Literary Supplement”, 5 listopada 2021.
- David Morris, Themerson & Themerson, „Afterall: A Journal of Art, Context and Enquiry”, 41, 2016, s. 98–109, DOI: 10.2307/26558043, JSTOR: 26558043 [dostęp 2022-10-21].
- A.L. Rees, The Thermesons and the Polish Avant-Garde, [w:] Kamila Kuc, Michael O’Pray (red.), The Struggle for Form: Perspectives on Polish Avant-Garde Film, 1916–1989, New York – Chichester: California University Press, 2014, s. 7–30.
- Alina Taszycka, Surfikcja „Przygody człowieka poczciwego” Franciszki i Stefana Themersonów, „Kwartalnik Filmowy” (57–58), 2007, s. 14–22.
- Alina Taszycka, Świat na wspak. „Przygoda człowieka poczciwego” Franciszki i Stefana Themersonów jako film-walizka, „Kwartalnik Filmowy” (70), 2010, s. 15–25.