Próba Hinsberga
Próba Hinsberga – reakcja chemiczna, używana do określania rzędowości aminy. Polega na wytrząsaniu badanego związku z chlorkiem kwasowym aromatycznego kwasu sulfonowego, np. chlorkiem tosylu lub chlorkiem benzenosulfonylu, w obecności wodnego roztworu zasady potasowej[1].
Nazwa reakcji pochodzi od niemieckiego chemika Oscara Hinsberga, który jako pierwszy opisał ją w 1890 roku. Dzięki odmiennemu przebiegowi reakcji możliwe jest jednoznaczne określenie rzędowości badanej aminy.
Przebieg reakcji dla amin pierwszorzędowych
[edytuj | edytuj kod]Aminy pierwszorzędowe przekształcają się podczas reakcji w N-jednopodstawione sulfonamidy, zgodnie ze schematem:[1]
- RNH
2 + ArSO
2Cl → ArSO
2NRH + HCl
Na przykład:
Powstały N-jednopodstawiony sulfonamid posiada kwasowy atom wodoru przyłączony do atomu azotu. Pod wpływem KOH zostaje on zastąpiony kationem potasu. Dzięki temu sulfonamid rozpuszcza się w wodzie i tworzy się przezroczysty roztwór:[1]
Późniejsze zakwaszenie środowiska reakcji powoduje odtworzenie sulfonamidu, który wytrąca się z roztworu w postaci nierozpuszczalnego osadu[1].
Przebieg reakcji dla amin drugorzędowych
[edytuj | edytuj kod]Aminy drugorzędowe, podobnie jak pierwszorzędowe, przekształcają się w podstawione sulfonamidy:[1]
- RR'NH + ArSO
2Cl → ArSO
2NRR' + HCl
Na przykład:
Z uwagi na brak atomów wodoru przyłączonych bezpośrednio do atomu azotu (a tym samym kwasowych atomów wodoru), powstający N,N-dwupodstawiony sulfonamid nie reaguje z wodorotlenkiem potasu i tworzy nierozpuszczalny osad. Ponadto związek ten nie ulega przemianom pod wpływem kwasów[1].
Przebieg reakcji dla amin trzeciorzędowych
[edytuj | edytuj kod]W przypadku amin trzeciorzędowych nie obserwuje się widocznych zmian w środowisku reakcji. Nie oznacza to jednak, że nie zachodzą żadne zmiany - powstający przejściowo trójpodstawiony sulfonamid jest związkiem nietrwałym i ulega rozpadowi z powrotem na trzeciorzędową aminę, kwas sulfonowy i kwas chlorowodorowy:[1]
- RR'R"N + ArSO
2Cl → ArSO
2NRR'R"+
Cl− - ArSO
2NRR'R"+
Cl−
+ OH−
→ RR'R"N + ArSO−
3 + HCl
Nierozpuszczalna amina trzeciorzędowa pod wpływem kwasu (np. chlorowodorowego) przechodzi w rozpuszczalną sól amoniową, zgodnie z równaniem reakcji:[1]
- R
3N + HCl → R
3NHCl−
Mechanizm reakcji
[edytuj | edytuj kod]Mechanizm reakcji Hinsberga jest taki sam niezależnie od rzędowości aminy biorącej w niej udział. Jest to reakcja substytucji nukleofilowej, zachodzącej zgodnie z mechanizmem SN2, w której podstawieniu ulega atom chloru w chlorku kwasowym. Reagentem nukleofilowym jest amina, będąca silną zasadą Lewisa ze względu na wolną parę elektronową. Atom azotu w aminie atakuje atom siarki[2].
Po odłączeniu atomu chloru od chlorku kwasowego powstały związek posiada czterowiązalny atom azotu. W przypadku amin pierwszo- i drugorzędowych do tego atomu przyłączony jest atom wodoru, który zostaje oderwany. Amina trzeciorzędowa takiego atomu wodoru nie posiada, dlatego powstający produkt jest nietrwały i ulega natychmiast hydrolizie[2].