Powiat staszowski
| powiat | |||||||
 Zespół klasztorny kamedułów, Rytwiany | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| TERC |
2612 | ||||||
| Siedziba | |||||||
| Starosta |
Romuald Zgrzywa | ||||||
| Powierzchnia |
924,8 km² | ||||||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
77,6 os./km² | ||||||
| Urbanizacja |
34,65% | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
TSZ | ||||||
Adres urzędu: ul. Piłsudskiego 728-200 Staszów | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||
Powiat staszowski – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Staszów.
Powiat istniał także w latach 1809–1844 oraz 1954–1975.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 71 776 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 71 574 osoby[3].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejsko-wiejskie: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów
- gminy wiejskie: Łubnice, Rytwiany
- miasta: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów
Powiat staszowski graniczy z czterema powiatami województwa świętokrzyskiego: buskim, kieleckim, opatowskim i sandomierskim, z dwoma powiatami województwa podkarpackiego: tarnobrzeskim i mieleckim oraz z jednym powiatem województwa małopolskiego: dąbrowskim.
Gminy
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności i powierzchnia gmin wg stanu na 31 grudnia 2010 r. w przełożeniu na stan administracyjny z 1 stycznia 2019[4]
| Gmina | Ludność | Powierzchnia |
|---|---|---|
 Staszów(w tym miasto) |
26 077 (15 108) |
227,52 km² (26,88 km²) |
 Połaniec(w tym miasto) |
11 848 (8 227) |
75,01 km² (17,41 km²) |
 Osiek(w tym miasto) |
7 904 (2 001) |
129,30 km² (17,43 km²) |
 Szydłów(w tym miasto) |
4 800 (1106) |
107,90 km² (16,21 km²) |
_COA.svg){kind=small} Oleśnica(w tym miasto) |
3 891 (1 853) |
53,38 km² (10,0439 km²) |
 Bogoria(w tym miasto) |
7 923 (1 076) |
122,89 km² (5,5396 km²) |
 Rytwiany |
6 240 | 124,66 km² |
_COA.svg){kind=small} Łubnice |
4 382 | 84,14 km² |
| Razem | 73 125 | 924,80 km² |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Powiat staszowski istniał już w I połowie XIX wieku, w latach 1809–1844.
W czasach powojennych został reaktywowany dnia 1 października 1954 roku w województwie kieleckim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat staszowski złożyły się 1 miasto i 20 gromad, które wyłączono z trzech powiatów w województwie kieleckim (w praktyce gromady te należały do tych powiatów przez zaledwie dwa dni)[5]:
- Z powiatu sandomierskiego:
- miasto Staszów
- gromady Bogoria, Czajków, Matiaszów, Mostki, Niedziałki, Pliskowola, Połaniec, Ruszcza, Rytwiany, Strużki, Strzegomek, Tursko Wielkie i Wiśniowa
- Z powiatu buskiego:
- gromady Koniemłoty, Kurozwęki, Sichów, Sielec i Wilkowa
- Z powiatu opatowskiego:
- gromady Miłoszowice (podano błędnie Przyborowice) (od 1961 roku Przyborowice) i Wola Malkowska
1 stycznia 1956 do powiatu staszowskiego przyłączono gromady[6]:
31 grudnia 1961 do powiatu staszowskiego przyłączono ze zniesionego powiatu chmielnickiego gromady: Grabki (równocześnie zniesioną), Korzenno, Potok i Szydłów[7].
1 stycznia 1969 do powiatu staszowskiego przyłączono Z powiatu buskiego gromadę Tuczępy[8].
Po zniesieniu gromad i reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat staszowski podzielono na 1 miasto i 9 gmin[9][10]:
- miasto Staszów
- gminy Bogoria, Osiek, Połaniec, Raków[11], Rytwiany, Staszów, Szydłów, Tuczępy[12] i Wiśniowa[13]
Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu staszowskiego zostało włączono głównie do nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego, oprócz gmin Raków, Szydłów i Tuczępy, które pozostały w województwie kieleckim (mocno zmniejszonym)[14]. Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w województwie świętokrzyskim powiat staszowski o kształcie przybliżonym do granic z 1975 roku; gminę Raków przyłączono do powiatu kieleckiego, gminę Oleśnica do staszowskiego, natomiast gminy Tuczępy i Łubnice zmieniły przynależność powiatową (w latach 1973–1975 gmina Łubnice należała do powiatu buskiego, a gmina Tuczępy do staszowskiego; od 1999 odwrotnie)[15].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2010[16]):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 72 765 | 100 | 36 912 | 50,73 | 35 853 | 49,27 |
| Miasto | 25 336 | 34,82 | 12 964 | 17,82 | 12 372 | 17,00 |
| Wieś | 47 429 | 65,18 | 23 948 | 32,91 | 23 481 | 32,27 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu staszowskiego w 2014 roku[17].
Rzeźba terenu
[edytuj | edytuj kod]W części środkowej powiatu znajdują się tereny równinne poprzecinane formami krasowymi (lejki, doliny, parowy, werteby, niewysokie garby). Wysokości bezwzględne wahają się od 156,8 m w okolicach Osieka do 385 w Paśmie Wygiełzowskim.
Powiat znajduje się w obrębie jednej geologicznej jednostki strukturalnej – Zapadliska Podkarpackiego.
Świat roślinny i zwierzęcy
[edytuj | edytuj kod]Powiat staszowski leży w Krainie Małopolskiej na Wyżynie Środkowomałopolskiej w Niecce Połanieckiej.
Flora
[edytuj | edytuj kod]Lesistość terenu wynosi ok. 32%. Sosna zwyczajna stanowi ok. 72% drzewostanu, tworzy czystogatunkowe lasy iglaste lub lasy mieszane. Dąb szypułkowy i bezszypułkowy stanowią 13% drzewostanu, tworząc na żyznych glebach samodzielne stanowiska, na mniej żyznych lasy mieszane. Gatunki mniej liczne: jodła pospolita, cis pospolity, olsza czarna, brzoza, buk zwyczajny, wiąz, grab, topola, osika, świerk, jesion, modrzew, klon, lipa drobnolistna.
Na terenie powiatu znajduje się wiele typów siedliskowych lasów: bór świeży i mieszany, las świeży i mieszany (także wilgotny), las łęgowy, bór i las mieszany bagienny, ols jesionowy, las wyżynny (także mieszany), buczyny storczykowe i niżowe. Ponadto łozowiska, łąki owsicowe, trzęślicowe, zbiorowiska pastwiskowe oraz na obszarach północno-zachodnich step kwietny (oman wąskolistny, czosnek siatkowaty, tojad mołdawski, ciemiężyca zielona, groszek wschodniokarpacki). Na południu i południowym wschodzie dominuje krajobraz dolinny w postaci terasów zalewowych.
W lasach lub na łąkach można znaleźć stanowiska roślin: pierwiosnek wyniosły, zawilec gajowy, zawilec żółty, zawilec wielkokwiatowy, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, sasanka, żarnowiec, pełnik europejski.
Fauna
[edytuj | edytuj kod]Tereny powiatu zamieszkuje ok. 30 gatunków ryb, ponad 150 gatunków ptaków i ponad 50 gatunków ssaków. W kompleksach leśnych z niewielkimi zbiornikami wodnymi panują dogodne warunki dla ich rozwoju.
Przedstawiciele fauny: sarna, dzik, bocian czarny, bocian biały, jarząbek, cietrzew, żmija zygzakowata, zaskroniec, gniewosz, jaszczurka zwinka, kumak nizinny, traszka, rzekotka drzewna.
Obszary chronione
[edytuj | edytuj kod]- Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu – rozciąga się na obszarach gmin Bogoria, Staszów i Rytwiany.
- Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje część gminy Oleśnica.
- Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje większą część gminy Szydłów.
- Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie – w gminie Połaniec
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Stolica powiatu stanowi dobrą bazę wypadową do zwiedzania okolicznych miejscowości, kielecczyzny i Wyżyny Sandomierskiej. Oprócz zabytków Staszowa na terenie ziemi staszowskiej warto zobaczyć:
- Dworek szlachecki w Ruszczy z przełomu XVIII/XIX w.
- Klasztor pokamedulski "Pustelnia Złotego Lasu" w Rytwianach z XVII w.
- Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Staszowie z XV w.
- Kościół parafialny pw. św. Marcina w Połańcu z XVIII w.
- Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy w Bogorii z XVIII w.
- Kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Niekrasowie z XVII w.
- Kościół parafialny pw. św. Stanisława w Osieku z XVII/XVIII w.
- Pałacyk w Wiązownicy (odnawiany)
- Pałacyk w Sichowie (odbudowany z ruin)
- Pałac w Grabkach Dużych
- Pałac w Kurozwękach
- Pałac w Łubnicach (szczątki fundamentów)
- Pałac w Wiśniowej
- Ratusz w Staszowie z XVIII w.
- Zamek (szczątki) i Pałac (odrestaurowany) w Rytwianach
- Zamek w Szydłowie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-06-11].
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
- ↑ GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 146. ISSN 1505-5507.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 235
- ↑ Dz.U. 1955 nr 44 poz. 288
- ↑ Dz.U. 1961 nr 49 poz. 263
- ↑ Dz.U. 1968 nr 48 poz. 340
- ↑ Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.
- ↑ Wykaz powierzchni jednostek podziału terytorialnego dla potrzeb statystycznych, stan w dniu 1 I 1974. GUS, 1974.
- ↑ Obszary, z których 1 stycznia 1973 roku utworzono gminę Raków przeniesiono tego samego dnia z powiatu opatowskiego do powiatu staszowskiego – Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324
- ↑ Tuczępy przeniesiono z powiatu buskiego do powiatu staszowskiego 1 stycznia 1969 – Dz.U. z 1968 r. nr 48, poz. 340
- ↑ Gmina Wiśniowa została zniesiona 1 września 1977 roku przez połączenie z dotychczasową gminą Staszów w nową gminę Staszów – Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
- ↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. GUS, 2011-06-10, s. 44. ISSN 1734-6118.
- ↑ Powiat staszowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
