Pashko Vasa

Pashko Vasa
Albanus Albano
Data i miejsce urodzenia	30 czerwca 1825 ; Szkodra
Data i miejsce śmierci	29 czerwca 1892 ; Bejrut
Narodowość	albańska
Język	albański
Dziedzina sztuki	poezja
	Ważne dzieła
	poemat O moj Shqypni
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pashko Vasa znany też jako Wassa Efendi, Vaso pasza, Vaso pasza Shkodrani, Albanus Albano (ur. 30 czerwca 1825 w Szkodrze, zm. 29 czerwca 1892 w Bejrucie^[1]) – albański prozaik, poeta i działacz narodowy.

Życiorys

Był synem Mhilla (Hilë) Gjokë Vasy i Drande^[2]. W latach 1842–1847 pracował jako sekretarz w brytyjskim konsulacie w Szkodrze^[3]. Tam też nauczył się kilku obcych języków: angielskiego, włoskiego, francuskiego, tureckiego i greckiego. W późniejszej swojej działalności posługiwał się także arabskim. W 1847 wyjechał do Włoch i brał udział w wydarzeniach Wiosny Ludów, rozgrywających się w Bolonii^[3]. Z tego okresu zachowały się listy Vasy, w których wyrażał swoje republikańskie i antyklerykalne poglądy. 4 maja 1849 wziął udział w powstaniu weneckim przeciwko Austrii, walcząc w bitwie pod Margherą. Po stłumieniu powstania udał się do Ankony, gdzie został aresztowany i deportowany jako poddany osmański do Stambułu^[4]. O swoich przeżyciach w okresie włoskiej Wiosny Ludów pisał w dziele La mia prigionia, episodio storico dell’assedio di Venezia, wydanej w Stambule w języku włoskim w 1850 r^[1]. Tytuł nawiązywał do wspomnień Silvio Pellico, wydanych w 1832 r.

Z nędzy, której doświadczał w początkowym okresie pobytu w Stambule, udało mu się wydobyć, kiedy otrzymał stanowisko urzędnicze w ministerstwie spraw zagranicznych. Brał udział w misjach dyplomatycznych do Londynu, zanim w 1863 r. zaangażował się sprawy osmańsko-serbskie, służąc jako sekretarz i tłumacz Ahmeda Xhevdeta paszy, przedstawiciela dyplomatycznego w Bośni i Hercegowinie^[1]. Echa wyprawy do Bośni znalazły oddźwięk w kolejnym dziele Pashko Vasy – La Bosnie et l’Herzégovine pendant la mission de Djevdet Efendi, wydanym w 1865^[4]. W 1867 Pashko Vasa pojawił się jako urzędnik osmański w Aleppo.

Prawdopodobnie w latach 70. XIX w. Pashko Vasa przyłączył się do albańskiego ruchu narodowego, stając się jedną z kluczowych postaci albańskiego Odrodzenia Narodowego (Rilindja Kombetare). W 1877 r. był jednym z założycieli powstałego w Stambule – Komitetu centralnego obrony praw narodu albańskiego (Komitet qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare), powstałego w obliczu zagrożenia podziałem ziem zamieszkanych przez Albańczyków. Vasa uczestniczył także w organizowaniu Ligi Prizreńskiej w 1878, przygotowując memorandum dotyczące kształtu autonomii albańskiej, przedstawionego ambasadzie brytyjskiej w Stambule. W tym samym roku należał do grupy przygotowującej projekt zapisu języka albańskiego w alfabecie łacińskim. W roku 1879 zaczął działać w Towarzystwie na rzecz wydawania druków albańskich (Shoqëri e të shtypuri shkronja shqip), powstałym w stolicy Imperium Osmańskiego. Poświęcone Albańczykom dzieła Vasy, publikowane w latach 70. XIX w. broniły tezy o pochodzeniu Albańczyków od Pelazgów i Ilirów, jednocześnie uzasadniając konieczność stworzenia terytorium autonomicznego z ziem zamieszkanych przez ludność albańskojęzyczną.

W 1879 Pashko Vasa pracował w Warnie, w administracji wilajetu Edirne, razem z Ismailem Qemalim. Obejmując stanowisko mutessarifa Libanu w 1883 otrzymał tytuł paszy^[2]. Tam też spędził ostatnie lata swojego życia, będąc świadkiem śmierci czworga dzieci (spośród pięciu), a także żony Catheriny Bonatti, która zmarła w 1884 na gruźlicę. Pashko Vasa zmarł w Bejrucie, po długiej chorobie. Jego szczątki przewieziono do Albanii w 1978 i umieszczono na cmentarzu w Szkodrze.

Oprócz dzieł politycznych i pamiętników pisał także utwory poetyckie, utrzymane w duchu europejskiego romantyzmu. Jego poezję porównywano do dzieł Giacomo Leopardiego i Alfreda de Musseta. Większość jego dzieł powstała w językach francuskim i włoskim, ale najbardziej znany tekst Pashko Vasy ukazał się w języku albańskim. Poemat O Albanio, biedna Albanio (O moj Shqypni) powstał w 1878 i był wezwaniem do przebudzenia narodowego. Pisał także pod pseudonimami: Albanus Albano, P.V. i Vasa Efendi.

Imię Vasy noszą ulice w Tiranie, Prisztinie, Szkodrze, Kamzie i w Pogradcu.

Dzieła

La mia prigionia, episodio storico dell’assedio di Venezia (Moje uwięzienie, historyczne epizody z bitwy o Wenecję), Stambuł 1850.
La Bosnie et l’Herzégovine pendant la mission de Djevdet Efendi, (Bośnia i Hercegowina w czasach misji Xhevdeta Efendiego), Stambuł 1865.
Esquisse historique sur le Monténégro d’après les traditions de l’Albanie (Szkice historyczne o Czarnogórze w tradycji albańskiej), Constantinople 1872.
Rose e spine, (Róże i rogi, poezja), Stambuł 1873.
L'alphabet Latin appliqué à la langue albanaise, Stambuł 1878.
La vérité sur l’Albanie et les Albanais. Etude historique et critique (Prawda o Albanii i Albańczykach. Studia historyczno-krytyczne), Paris 1879.
Grammaire albanaise à l’usage de ceux qui désirent apprendre cette langue sans l’aide d’un maître, (Gramatyka albańska dla tych, którzy chcą się uczyć tego języka bez pomocy nauczyciela), Ludgate Hill 1887.
Bardha de Témal, scènes de la vie albanaise, (Bardha z Temal, sceny z życia Albańczyków), Paris 1890.
L' Albania e gli albanesi, 1916

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press: 2010, s. 465-466. ISBN 978-0-8108-6188-6.
↑ ^a ^b Dušan Fundić. ПАШКО ВАСА И ИДЕОЛОГИЈА АЛБАНСКОГ НАЦИОНАЛИЗМА. „ИСТОРИЈСКИ ЧАСОПИС”. LXX, s. 363–380, 2021.
↑ ^a ^b On September 17, 1825, Pashko Vasa was born. alfapress.al.
↑ ^a ^b Robert Elsie: Zarys historii literatury albańskiej. Narodziny literatury albańskiej, XVIII-XIX wiek, z.3. Toruń: 2004, s. 85-96. ISBN 978-1-78076-431-3. (pol.).

Bibliografia

Vehbi Bala: Pashko Vasa: portret-monografi. Tirana: 1979. (alb.).
Sejdin Cekani: Gazetare dhe publiciste shqiptare. Fjalor Enciklopedik. Tirana: 2005. ISBN 99943-678-5-4. (alb.).
Kiti Toska: Pashko Vasa mes historisë dhe letërsisë. Lezhë: 2010, s. 109. ISBN 978-99956-45-32-8. (alb.).
Strona poświęcona literaturze albańskiej. albanianliterature.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-15)].

[elsie-1] Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press: 2010, s. 465-466. ISBN 978-0-8108-6188-6.

[fundic-2] Dušan Fundić. ПАШКО ВАСА И ИДЕОЛОГИЈА АЛБАНСКОГ НАЦИОНАЛИЗМА. „ИСТОРИЈСКИ ЧАСОПИС”. LXX, s. 363–380, 2021.

[alfa-3] On September 17, 1825, Pashko Vasa was born. alfapress.al.

[elsie2-4] Robert Elsie: Zarys historii literatury albańskiej. Narodziny literatury albańskiej, XVIII-XIX wiek, z.3. Toruń: 2004, s. 85-96. ISBN 978-1-78076-431-3. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]