Przejdź do zawartości

Pancernik dziewięciopaskowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pancernik dziewięciopaskowy
Dasypus novemcinctus
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

pancernikowce

Rodzina

pancernikowate

Rodzaj

pancernik

Podrodzaj

Dasypus

Gatunek

pancernik dziewięciopaskowy

Podgatunki
  • D. n. novemcinctus Linnaeus, 1758
  • D. n. aequatorialis Lönnberg, 1913[34]
  • D. n. davisi Russell, 1953[35]
  • D. n. fenestratus W. Peters, 1864
  • D. n. mexianae (Hagmann, 1908)
  • D. n. mexicanus W. Peters, 1864[22]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[36]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Pancernik dziewięciopaskowy[37], pancernik długoogonowy[38], peba[38], tatusja[38] (Dasypus novemcinctus) – gatunek ssaka lądowego z rodziny pancernikowatych (Dasypodidae). Prowadzi nocny tryb życia. Występuje na obszarze obu Ameryk. Zamieszkuje nory różnorodnych terenów.

Jest jednym z trzymaczy herbu Grenady.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Dasypus novemcinctus[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Ameryka Południowa” (w oryg. łac. habitat in America meridionali)[1], ograniczone w 1958 roku do Pernambuco w Brazylii[39][40][41][42]. W 2018 roku na okaz typowy (lektotyp) wyznaczono rycinę Georga Marggrafa, którego cytował Linneusz w swoim oryginalnym opisie[43].

Istnieją sprzeczne doniesienia dotyczące liczby podgatunków; tylko cztery z sześciu podgatunków zostały poparte analizami przeprowadzonymi w XXI wieku[42]. Dane molekularne sugerują, że D. novemcinctus prawdopodobnie reprezentuje wiele ukrytych gatunków, ponieważ nie jest monofiletyczny i utworzył trzy główne klady z Gujany, Ameryki Północnej i Środkowej oraz Ameryki Południowej (który jest parafiletyczny w odniesieniu do D. mazzai i D. sabanicola)[43][44]. Potrzebna jest kompleksowa rewizja taksonomiczna w obrębie gatunku[42].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają sześć podgatunków[42]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
D. n. aequatorialis Dasypus novemcinctus aequatorialis Lönnberg, 1913 Peruchu, na wysokości 7000 ft (2134 m) – 9000 ft (2743 m), Pichincha, Ekwador[44]. Dorosły samiec[34].
D. n. davisi Dasypus novemcinctus davisi Russell, 1953 Huitzilac, na wysokości 8500 ft (2591 m), Morelos, Meksyk[35]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura TCWC 4952) ze zbiorów Biodiversity Research and Teaching Collections; okaz zebrany 3 sierpnia 1949 roku przez Williama Davisa[35][45].
D. n. fenestratus Dasypus fenestratus W. Peters, 1864 „Kostaryka”; ograniczone do San José, Kostaryka[46].
D. n. mexianae Tatusia novemcincta var. mexianae Hagmann, 1908 „Mexiana”[30], tj. Pará, Brazylia[44][46]. 6 czaszek (2 należące do osobników dorosłych, 4 osobników młodocianych)[30].
D. n. mexicanus Dasypus novemcinctus var. mexicanus W. Peters, 1864 „Meksyk”[22]; ograniczone do Colima, Meksyk[29].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dasypus: gr. δασυπους dasupous „włochato-nogi”, od δασυς dasus „włochaty, kudłaty”; πους pous, ποδος podos „stopa”[47].
  • novemcinctus: łac. novem „dziewięć”[48]; cinctus „opasany, paskowany”, od cingere „otaczać”[49].
  • aequatorialis: późnołac. aequatorialis „równikowy”, od aequator „równik”, od łac. aequare „zrównać się”, od aequus „równy”[50].
  • davisi: William Bennoni Davis (1902–1995), amerykański zoolog[51].
  • fenestratus: łac. fenestratus „okienny”, od fenestra „okno”[52].
  • mexianae: Ilha Mexiana, ujście Amazonki, Pará, Brazylia[53].
  • mexicanus: Meksyk[54].

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Pancernik dziewięciopaskowy występuje w Ameryce, zamieszkując w zależności od podgatunku[42]:

Występuje również w Salwadorze, lecz nie wiadomo, do którego podgatunku należy[42].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 360–570 mm, długość ogona (~70% długości ciała) 260–450 mm, długość ucha 25–57 mm, długość tylnej stopy 80–110 mm; masa ciała 3–6 kg[55][56].

Status zagrożenia

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[36].

  1. Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus novemcinctus Linnaeus, 1758.
  2. Nazwa zajęta przez Dasypus longicaudatus Kerr, 1792.
  3. a b Nomen nudum.
  4. a b Nazwa zajęta przez Loricatus niger Desmarest, 1804.
  5. Nazwa nieważna.
  6. Nomen oblitum.
  7. Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus uroceras Lund, 1839.
  8. Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus peba Desmarest, 1822.
  9. Niepoprawna późniejsza pisownia Dasypus longicaudus Wied-Neuwied, 1826.
  10. Nazwa zajęta przez Dasypus novemcinctus var. mexicanus W. Peters, 1864.
  11. Niepoprawna późniejsza pisownia Tatusia leptorhynchus J.E. Gray, 1873.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 51. (łac.).
  2. P. Fermin: Histoire naturelle de la Hollande equinoxiale: ou Déscription des animaux, plantes, fruits, et autres curiosités naturelles, qui se trouvent dans la colonie de Surinam; avec leurs noms différents, tant François, que Latins, Hollandois, Indiens & Négre-Anglois. Amsterdam: M. Magérus, 1765, s. 3. (fr.).
  3. P. Fermin: Description générale, historique, géographique et physique de la colonie de Surinam, contenant ce qu’il y a de plus curieux & de plus remarquable, touchant sa situation, ses rivieres, ses forteresses; son gouvernement & sa police; avec les moeurs & les usages des habitants naturels du païs, & des Européens qui y sont établis; ainsi que des eclaircissements sur l’oeconomie générale des esclaves negres, sur les plantations & leurs produits, les arbres fruitiers, les plantes médécinales, & toutes les diverses especes d’animaux qu’on y trouve, &c. Amsterdam: E. van Harrevelt, 1769, s. 110. (fr.).
  4. J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1778, s. ryc. lxxiii. (niem.).
  5. R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. Class I. Mammalia: containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young; being a translation of that part of the Systema Naturæ, as lately published, with great improvements, By Professor Gmelin of Goettingen. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 112. (ang.).
  6. A.M.F.J. Palisot de Beauvois: Catalogue raisonné du museum, de Mr. C.W. Peale, membre de la société philosophique de Pensylvanie. Philadelphia: De l’imprimerie de Parent, 1796, s. 18. (fr.).
  7. F.M. Daudin: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammiferes, Par le Cen Lacépède; Avec Pindication de toutes les especes decrites par Buffon, et leur distribution dans chacun des genres. W: Histoire naturelle par Buffon. Paris: P. Didot et Firmin Didot, 1802, s. 173. (fr.).
  8. A.G. Desmarest. Tableau Méthodique des Mammifères. „Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs”. 24, s. 28, 1804. (fr.). 
  9. J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 128. (łac.).
  10. J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugethiere nach ihrer Verbreitung über die Welth. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. 1804–1811, s. 108, 1815. (niem.). 
  11. von Olfers 1818 ↓, s. 219.
  12. von Olfers 1818 ↓, s. 220.
  13. M.H.C. Lichtenstein: Das zoologische Museum der Universität zu Berlin. Berlin: Berlin Universität, zoologische Museum, 1818, s. 20. (niem.).
  14. A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 368, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  15. H.R. Schinz: Naturgeschichte und Abbildungen der Säugethiere: nach den neuesten Systemen zum gemeinnützigen Gebrauche entworfen, und mit Berücksichtigung für den Unterricht der Jugend bearbeitet. Zürich: in Brodtmanns lithographischer Kunstanstalt, 1824, s. 253. (niem.).
  16. M. zu Wied-Neuwied: Beiträge zur Naturgeschichte von Brasilien. Weimar: Im Verlage des Landes-Industrie-Comptoirs, 1825, s. 531. (niem.).
  17. M.C.H. Lichtenstein. Erläuterungen der nachrichten des Franc. Hernandez von den vierfüfsigen thieren Neuspaniens. „Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1827, s. 100, 1830. (niem.). 
  18. P.W. Lund. Blik paa Brasiliens Dyreverden for sidste Jordomvæltning. Anden Afhandling: Pattedyrene. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter. Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. 2, s. 67, 1839. 
  19. H. Burmeister. Ueber Dasypus novemcinctus. „Zeitschrift für Zoologie”. 1, s. 199, 1848. (niem.). 
  20. F. Krauss. Ueber ein neues Gürtelthier aus Surinam. „Archiv für Naturgeschichte”. 28 (1), s. 19, 1862. (niem.). 
  21. Peters 1865 ↓, s. 179.
  22. a b c Peters 1865 ↓, s. 180.
  23. L.J.F.J. Fitzinger. Die Natürliche Familie der Gürtheliere (Dasypodes). II. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 64, s. 340, 1871. (niem.). 
  24. R.F. Hensel. Beiträge zue Kenntniss der Säugethiere Süd-Brasiliens. „Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1872, s. 105, 1873. (niem.). 
  25. a b Gray 1873 ↓, s. 14.
  26. a b Gray 1873 ↓, s. 15.
  27. a b Gray 1873 ↓, s. 16.
  28. J.E. Gray. On the Short-tailed Armadillo (Muletia septemcincta). „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1874, s. 246, 1874. (ang.). 
  29. a b V.O. Bailey. Biological survey of Texas. „North American Fauna”. 25, s. 52, 1905. (ang.). 
  30. a b c G. Hagmann. Die Landsäugetiere der Insel Mexiana. „Archiv für Rassen- und Gesellschafts-Biologie”. 5, s. 29, 1908. (niem.). 
  31. G.M. Allen. Mammals of the West Indies. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 54, s. 195, 1911. (ang.). 
  32. D.A. Larrañaga: Escritos de Don Dámaso Antonio Larrañaga. Montevideo: Instituto Histórico y Geográfico del Uruguay, 1923, s. 343. (hiszp.).
  33. J. Yepes. Una especia nueva de “mulita” (Dasipodinae) para el Norte Argentino. „Physis”. 11, s. 226, 1933. (hiszp.). 
  34. a b A.J.E. Lönnberg. Mammals from Ecuador and related forms. „Arkiv för zoologi”. 8, s. 34, 1913. (ang.). 
  35. a b c R.J. Russell. Description of a new armadillo (Dasypus novemcinctus) from Mexico with remarks on geographic variation of the species. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 66, s. 21, 1953. (ang.). 
  36. a b Dasypus novemcinctus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  37. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 24. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  38. a b c K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 258, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  39. Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 1–307, 1958. (hiszp.). 
  40. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dasypus novemcinctus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-30].
  41. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dasypus septemcinctus Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
  42. a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  43. a b A. Feijó, B.D. Patterson & P. Cordeiro-Estrela. Taxonomic revision of the long-nosed armadillos, Genus Dasypus Linnaeus, 1758 (Mammalia, Cingulata). „PLoS ONE”. 13 (4), s. e0195084, 2018. DOI: 10.1371/journal.pone.0195084. (ang.). 
  44. a b c A. Feijó, J.F. Vilela, J. Cheng, M.A.A. Schetino, R.T.F. Coimbra, C.R. Bonvicino, F.R. Santos, B.D. Patterson & P. Cordeiro-Estrela. Phylogeny and molecular species delimitation of long-nosed armadillos (Dasypus: Cingulata) supports morphology-based taxonomy. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 186 (3), s. 813–825, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zly091. (ang.). 
  45. D.J. Schmidly & J.K. Jones Jr.. Holotypes of Recent mammals in Texas natural history collections. „Occasional Papers, Museum of Texas Tech University”. 92, s. 8, 1984. (ang.). 
  46. a b R.M. Wetzel & E. Mondolfi: The subgenera and species of long-nosed armadillos, genus Dasypus. W: J.F. Eisenberg (red.): Vertebrate Ecology in the Northern Neotropics. Washington D.C.: Smithsonian Institution Press, 1979, s. 50. ISBN 0-87474-410-5. (ang.).
  47. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 217, 1904. (ang.). 
  48. Brown 1954 ↓, s. 563.
  49. Brown 1954 ↓, s. 204.
  50. The Key to Scientific Names, aequatorialis [dostęp 2023-08-26].
  51. B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 102. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  52. The Key to Scientific Names, fenestratus [dostęp 2023-08-26].
  53. The Key to Scientific Names, mexianae [dostęp 2023-08-26].
  54. The Key to Scientific Names, mexicanus [dostęp 2023-08-26].
  55. C. McDonough & J. Loughry: Family Dasypodidae (Long-nosed Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 44–45. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  56. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 79. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]