Okowiel

Okowiel

Trisopterus esmarkii
(Nilsson, 1855)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Nadrząd	pseudokolcopłetwe
Rząd	dorszokształtne
Rodzina	dorszowate
Podrodzina	Gadinae
Rodzaj	Trisopterus
Gatunek	okowiel
Synonimy
Gadus esmarkii Nillson, 1855 Boreogadus esmarki (Nilsson, 1855) Trisopterus esmarki (Nilsson, 1855)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Okowiel (Trisopterus esmarkii) – gatunek morskiej ryby dorszokształtnej z rodziny dorszowatych (Gadidae).

Taksonomia

Sven Nilsson (1787–1883) jako pierwszy opisał naukowo gatunek

Gatunek po raz pierwszy opisał naukowo jako Gadus esmarkii szwedzki zoolog Sven Nilsson w 1855 w swojej pracy zatytułowanej Skandinavisk fauna. Do rodzaju Trisopterus przeniósł go radziecki ichtiolog Anatolij Nikołajewicz Swietowidow w 1973. W 1976 Pieter Gaemers umieścił Gadus esmarkii w utworzonym przez siebie rodzaju Neocolliolus, uważanym przez większość ichtiologów za synonim Trisopterus, i wskazał go jako gatunek typowy. Nazwa rodzajowa Trisopterus pochodzi od połączenia greckich słów „tris” (τρις) – oznaczającego „mający trzy części”, „trójdzielny”, i „pterón” (πτερον) – „skrzydło”, będącego odniesieniem trzech płetw grzbietowych ryby.

Rozmieszczenie i środowisko

Jest to gatunek strefy borealnej. Występuje w północno-wschodnim Atlantyku, łącznie z Morzem Północnym i zachodnim Bałtykiem, także w południowo-zachodnim Morzu Barentsa (do którego trafił w wyniku ocieplania się wód arktycznych). Zasięg występowania T. esmarkii zamyka się w obszarze 79°N–48°N, 27°W–30°E, obejmując wody Szwecji, Norwegii (w tym Svalbardu, łącznie z Wyspą Niedźwiedzią, i Jan Mayen), Rosji, Islandii, Danii (w tym Wysp Owczych i Grenlandii), Wielkiej Brytanii, Irlandii, Wyspy Man, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec; południowa granica gatunku opiera się na kanale La Manche, rzadko obserwowany w Zatoce Biskajskiej. Stwierdzony w polskiej strefie Morza Bałtyckiego, pojawia się w niej jednak sporadycznie. W podziale na regiony rybołówstwa FAO (ang. FAO Major Fishing Areas) gatunek notowany wyłącznie w regionie północno-wschodniego Atlantyku (nr regionu 27).

Ryba morska, oceanodromiczna, bentopelagiczna, pelagiczna. Bytuje na głębokości od 50 do 300 m, zazwyczaj od 100 do 200 m. Preferuje strefy przydenne z mulistym dnem. W porównaniu z innymi gatunkami dorszowatych prowadzi dość osiadły tryb życia.

Morfologia

Długość maksymalna – 35 cm TL, przeciętna 15–20 cm. Wymiary przykładowego osobnika (17 cm TL) w odniesieniu do długości całkowitej: długość standardowa – 89,6%, długość ogonowa – 100,0%, długość przedanalna – 37,0%, długość przedgrzbietowa – 25,2%, długość przedbrzuszna – 20,5%, długość przedpiersiowa – 23,6%, głębokość ciała – 20,3%, długość głowy – 20,1%, średnica oka – 35,1% długości głowy. Ma duże oczy, o średnicy ⅓ długości głowy; na końcu pyszczka wąsik. Trzy płetwy grzbietowe: pierwsza – trójkątnego kształtu, z 14–15 promieniami miękkimi, druga z 23–26, trzecia z 23–26. Dwie płetwy odbytowe, pierwsza z 29–31 promieniami miękkimi, druga z 25–27. Płetwy piersiowe zbudowane z 18–19 promieni miękkich, brzuszne z 6; od 52 do 53 kręgów. Obrzeże drugiej i trzeciej płetwy grzbietowej, a także płetw odbytowych lekko wklęsłe. Grzbiet szarobrązowy, boki srebrzyste, brzuch biały.

Rozmnażanie

Szczyt tarła przypada z reguły na marzec–kwiecień; u populacji żyjących bardziej na północ, tj. m.in. u wybrzeża Norwegii – od końca marca do czerwca. Dojrzałość płciową osiąga około drugiego roku życia. Trze się zazwyczaj mając około trzech lat i 15–20 cm długości. Tarło odbywa tylko raz w życiu, głównie w wodach otaczających północno-zachodnią Szkocję, Norwegię, Wyspy Owcze i Islandię. Ikra jest pelagiczna, okrągła, gładka i nielepka. Maksymalny notowany wiek tej ryby to 5 lat.

Odżywianie

Acartia clausii – jeden ze składników diety okowiela

Okowiel żywi się zooplanktonem, w tym widłonogami (Acartia clausii, Pseudocalanus elongatus, Calanus spp., Oithona sp.), dziesięcionogami w stadium larwalnym, torborakami z rzędu Mysida, wioślarkami (Evadne sp.), szczętkami, a także mniejszymi rybami i ich larwami. Sam zaś ma duże znaczenie jako składnik diety innych ryb dorszowatych, takich jak: dorsz atlantycki Gadus morhua, plamiak Melanogrammus aeglefinus, witlinek Merlangius merlangus, rdzawiec Pollachius pollachius, czarniak Pollachius virens i bielmik Trisopterus luscus, Molva dypterygia, molwa pospolita Molva molva. Żywią się również nim inne od dorszowatych ryby. Są wśród nich przedstawiciele żabnicowatych – Himantolophus groenlandicus, żabnica Lophius piscatorius, kongerowatych – konger Conger conger, morszczukowatych – morszczuk zwyczajny Merluccius merluccius, rajowatych – raja dwuplama Leucoraja naevus, kurkowatych – kurek szary Eutrigla gurnardus, kurek czerwony Chelidonichthys lucerna, i śledziowatych – śledź oceaniczny Clupea harengus. Ryba ta pada również ofiarą ssaków morskich, m.in. butlonosa zwyczajnego Tursiops truncatus i lodofoki grenlandzkiej Pagophilus groenlandicus.

Znaczenie gospodarcze

Gatunek istotny dla połowów komercyjnych, przemysłowych. Wykorzystywany do produkcji mączki rybnej i oleju rybnego. Poławiany głównie przy pomocy włoków dennych i niewodów duńskich. W 1999 całkowity połów okowiela według raportów zgłoszonych do FAO wyniósł 112 556 ton, z czego najwięcej, bo 57 441 t połowiły jednostki duńskie, a 51 067 t jednostki norweskie.

Status

Od 2003 IUCN uznaje go za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Trend populacji rosnący