Nowe Brusno
50°14′46″N 23°18′38″E/50,246111 23,310556| wieś | |
.jpg) Cerkiew św. Paraskewy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
385[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-620[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLU |
| SIMC |
0602851 |
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego  | |
| 50°14′46″N 23°18′38″E/50,246111 23,310556[1]
| |
.jpg)
Nowe Brusno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój[4][5]. Leży nad Brusienką.
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą gromady Brusno Nowe. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawiła się w 1444 roku w akcie nadania wsi Horyniec Piotrowi Pieczykurowi, przez księcia Mazowieckiego Władysława, gdzie wymienione są granice nadanego majątku[6].
Pochodzenie nazwy i dawne losy wsi są identyczne, jak w przypadku Starego Brusna, które później powiększyło się o Wolę Bruśnieńską, położoną w odległości ok. 5 km w dół doliny Brusienki. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły Brusno na dwie części: Brusno Stare i Brusno Nowe (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając między nimi w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach. Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod wzgórzem 385 m. w Starym Bruśnie. W XVII w. w zachodniej części wsi działał niewielki zakład metalurgiczny, wokół którego powstała samodzielna osada Rudka Bruśnieńska (później Rudka). Nazwę tę nosi do dzisiaj jeden z przysiółków (pozostało jedno gospodarstwo) i fragment lasu, jednakże leży teraz w granicach sąsiedniej wsi Chotylub. Przy wsi, po zniesieniu pańszczyzny w 1848 przez cesarza Ferdynanda I Habsburga mieszkańcy ufundowali pomnik w kształcie krzyża związany z tym wydarzeniem. Na pomniku wyryto napis TEN KRZYŻ POSTAWIŁA GROMADA RUDNIASKA NA PAMIĄTKĘ DANIA NAM WOLNOŚCI ZA PANOWANIA CES. FERDINANDA I. DNIA 15 MAJA 1848[7].
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie lubaczowskim województwa lwowskiego[8]. Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach – Niemcy a Brusno Nowe – Polacy. W latach 1943–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 61 Polaków, tym 14 funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, którzy zginęli 27 kwietnia 1945 roku w czasie ataku sotni UPA na posterunek we wsi[9]. Ku ich czci w 1975 roku usypano mogiłę oraz wmurowano w ścianę budynku szkoły podstawowej tablicę pamiątkową[10]. Nielicznych mieszkańców ukraińskich wysiedlono, a w ich miejsce przybyli osadnicy z okolic Rzeszowa i Łańcuta.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Drewniana cerkiew pw. św. Paraskewy z 1713, jest jedną z najstarszych w regionie. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami. Każda z części nakryta jest dużą kopułą z latarnią. Ośmioboczne kopuły i bębny pokryte są blachą. Pierwotnie nad babińcem znajdowała się kaplica z galerią arkadową od zewnątrz. Budowla otoczona była wokół zadaszeniami i sobotami. W 1873 r. do sanktuarium dostawiono zakrystię, a w 1903 r. przekształcono bryłę budowli (wzniesiono nowy babiniec, zmieniono profile kopuł i zlikwidowano zadaszenie). Była to filialna cerkiew greckokatolickiej parafii w Bruśnie Starym, po wojnie nieużytkowana i zdewastowana. W latach 2014–2019 wykonano remont obejmujący pełną konserwację świątyni.
- W pobliżu cerkwi znajduje się stary cmentarz z licznymi nagrobkami, pochodzącymi z miejscowych warsztatów kamieniarskich, w tym także powojenne prace ostatnich kamieniarzy z Polanki Horynieckiej. Na cmentarzu zachowały się także nagrobki w formie prymitywnych steli, kalwińskich osadników niemieckich z DeutschBach.[11]
- Cmentarz wojenny z I wojny światowej, znajdujący się na prawym brzegu Brusienki, na wschód od drogi do Łówczy, na którym w czerwcu 1915 pochowano żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W jego pobliżu niewielki cmentarz choleryczny z początku XX w.
- Parafialny kościół rzymskokatolicki pw. Nawiedzenia NMP z 1912 r., wewnątrz uznawany za cudowny obraz Matki Bożej, przywieziony w 1945 r. z Buska na Ukrainie.
- W pobliżu kościoła znajduje się cmentarz rzymskokatolicki z licznymi nagrobkami, pochodzącymi z miejscowych warsztatów kamieniarskich, w tym także powojenne prace ostatnich tutejszych kamieniarzy.
- 14 krzyży przydrożnych, pochodzących z bruśnieńskich warsztatów kamieniarskich.[12]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 88671
- ↑ Wieś Nowe Brusno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 833 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akt nadania wsi Horyniec z 1444 roku, 1994.
- ↑ Zwierzyniecki 2024 ↓, s. 310,311.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 478-479, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 471-472, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 593
- ↑ Zespół Cerkiewny w Nowym Bruśnie – Muzeum Kresów w Lubaczowie [online] [dostęp 2023-03-14] (pol.).
- ↑ Brusno Nowe | Odkrywamy Kamienne Krzyże [online] [dostęp 2023-03-14] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Lew - Ludowy ośrodek kamieniarski w Bruśnie, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
- P.Wład M.Wiśniewski - Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
- Grzegorz Rąkowski - Polska egzotyczna, część II, wyd. "Rewasz" 2004.
- Robert Zwierzyniecki: Polska w obiektywie Polaka 2008–2023. Kraków: 2024. ISBN 978-83-8369-834-2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Brusno Nowe i Stare, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391.
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Przysiółek | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi | |
| Dawna wieś |
