Przejdź do zawartości

Niemcy sudeccy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tereny zamieszkałe do 1945 roku w większości przez Niemców na tle mapy dzisiejszych Czech
Procentowy udział Niemców wśród mieszkańców w powiatach sądowych według spisu z 1930 na terenie dzisiejszych Czech
Języki używane na terenie Czech, Moraw, Śląska i terytoriów ościennych na mapie z 1880 roku. Zasięg języka niemieckiego zaznaczony jest na różowo

Niemcy sudeccy lub Sudetoniemcy (niem. Sudetendeutsche, cz. sudetští Němci, Sudetoněmci, Sudeťáci) – mniejszość narodowa zamieszkała na terytorium Czech, Moraw i Śląska Czeskiego, które pod koniec okresu międzywojennego przekształcono w Kraj Sudetów, po II wojnie światowej (lata 1945–1950) przesiedlona do Niemiec i Austrii. Liczebność grupy wynosiła 3,2 mln w 1930 (22,3% mieszkańców Czechosłowacji). Termin Niemcy sudeccy wprowadził niemiecki działacz polityczny Franz Jesser w początku XX wieku[1].

Kolonizacja średniowieczna

[edytuj | edytuj kod]

Kolonizację pogranicznych, górskich ziem rozpoczęli Przemyślidzi, przede wszystkim Przemysł Ottokar I na pocz. XII w. Ponieważ ludność czeska niechętnie się tam osiedlała, sprowadzano osadników z krajów niemieckich, zwłaszcza alpejskich. Początkowo byli to głównie poszukiwacze rud i drogich kamieni, górnicy, drwale, węglarze, szklarze (m.in. z Wenecji), później pasterze, na końcu rolnicy.

Kolejne fale kolonizacji następowały za Karola IV, po wojnach husyckich, po wojnie trzydziestoletniej.

Początkowo kolonizacja miała przyczyny głównie ekonomiczne, dopiero później doszedł pierwiastek ideologiczny – narodowościowy i religijny.

Kolonizacja niemiecka w Czechach w XVII wieku

[edytuj | edytuj kod]

W 1620 roku, po wygranej przez Unię katolicką bitwie na Białej Górze nastąpiła kolejna fala kolonizacji niemieckiej. Zwycięscy Habsburgowie postanowili rozprawić się z nielojalną szlachtą czeską: jej przywódców ścięto na praskim rynku, a większa część dóbr szlacheckich została skonfiskowana i przekazana osobom zasłużonym dla dynastii. Wielkie nadania ziemskie objęły popleczników Habsburgów pochodzących z Włoch, Hiszpanii i krajów niemieckich. Na skutek prześladowań oraz działań wojennych Królestwo Czeskie wyludniło się, a wielu Czechów zbiegło na Śląsk oraz do Polski tworząc wspólnoty Braci czeskich.

Niemcy sudeccy po 1918 roku

[edytuj | edytuj kod]

Po oderwaniu się Czechosłowacji od Austrii 28 października 1918 i proklamowaniu przez nią niepodległości, czescy, morawscy i śląscy Niemcy postanowili również korzystać z prawa narodów do samookreślenia. W tym celu proklamowano powstanie prowincji Deutsch Böhmen, Sudetenland (dawny zachodni Śląsk Austriacki, Morawy północne i wschodnie Czechy), Böhmerwaldgau (przylegający do Górnej Austrii i mający być do niej przyłączony Okręg Szumawski) oraz Deutschsüdmähren (Niemieckie Morawy Południowe, które miały być przyłączone do prowincji Dolna Austria)[2], które jako pierwsze złożyły akces do proklamowanej 12 listopada w Wiedniu Republiki Austrii Niemieckiej. Rozwiązanie takie miałoby geograficzny sens jedynie w wypadku późniejszego połączenia Austrii z Niemcami, jednakże państwa Ententy, obawiając się wzmocnienia pokonanych Niemiec, wykluczyły taki scenariusz. Przez pewien czas rozważano możliwości wyłączenia z historycznych granic państwa czeskiego zamieszkałych przez ludność niemiecką i sąsiadujących z Austrią terytoriów południowych Moraw i południowych Czech, ponadto wrzynających się w terytorium niemieckie tzw. worków w rejonie miejscowości , Frydlant i Rumburk, a także rejonu Chebu[3], jednakże w obliczu powstania Węgierskiej Republiki Rad, mocarstwa zachodnie postanowiły nie zmieniać granic historycznych (będących w większości naturalnymi granicami górskimi) i w podpisanym 10 września 1919 traktacie w Saint-Germain-en-Laye zadecydowały o pozostaniu spornych rejonów w granicach Czechosłowacji. Państwo to kontrolowało zresztą sporne obszary już od końca listopada 1918 r., kiedy wojska czechosłowackie zaczęły wkraczać na obszar zbuntowanych prowincji. Niemcy nie pogodzili się z tą sytuacją i wielokrotnie demonstrowali chęć oddzielenia się od Czechosłowacji, np. 4 marca 1919 roku, tj. w dniu wyborów parlamentarnych w Austrii, których przeprowadzenia na terenach spornych zabronił rząd czechosłowacki, w czasie demonstracji w 11 miejscowościach Czech i Moraw doszło do starć z armią czechosłowacką[4], w których zginęło lub zmarło z ran 58 zabitych[5].

Wrogość między Czechami i Niemcami sudeckimi datowała się od bardzo dawna, już od XIV wieku, a nasiliła się w wiekach następnych, gdy Habsburgowie faworyzowali Niemców jako grupę rządzącą w Czechach i prowadzili politykę przymusowej germanizacji. Antagonizm narodowościowy zwiększały także podziały wyznaniowe i polityczne: Czesi byli na ogół niechętni katolicyzmowi i monarchii austro-węgierskiej, podczas gdy Niemcy zaliczali się do gorliwych zwolenników tej religii i państwa[6]. Pogłębiały się też różnice ekonomiczne między Krajem Sudetów, którego gospodarka oparta na przemyśle szklarskim i włókienniczym podupadała, a pozostałym terenem Czech, gdzie szybko rozwijały się nowe gałęzie przemysłu m.in. samochodowego i zbrojeniowego. Chociaż Czechosłowacja gwarantowała Niemcom sudeckim szeroki katalog praw obywatelskich, to nie czuli się oni obywatelami tego państwa o zdecydowanym charakterze słowiańskim. Na terenie Kraju Sudetów, szczególnie od 1935, działały pro-nazistowskie i pro-faszystowskie organizacje (m.in. Partia Sudeckoniemiecka), które popierały rozbiór Czechosłowacji i przyłączenie części jej terytorium do Niemiec.

Niemcy sudeccy witają wkraczający Wehrmacht, 1938

Na konferencji w Monachium Adolf Hitler zażądał przyłączenia Kraju Sudetów do Rzeszy, co stało się zaraz po Konferencji. Ziemie sudeckoniemieckie zostały zajęte przez Niemcy w październiku 1938. Z ich północnej części utworzono Okręg Rzeszy Kraj Sudetów, zaś tereny południa Czech przyłączono do Bawarii (okręg Bawarska Marchia Wschodnia) i do okręgów utworzonych w miejscu zaanektowanej Austrii Marchii Wschodniej (okręg Górny Dunaj i okręg Dolny Dunaj). Kraik hulczyński wrócił do prowincji śląskiej (od 1941 r. górnośląskiej).

Po II wojnie światowej na mocy tzw. Dekretów Beneša niemal wszystkich Niemców sudeckich wysiedlono do Niemiec i Austrii. Bawaria przejęła nad nimi patronat, rząd bawarski uważa Niemców sudeckich za jedną z czterech grup etnicznych Bawarii[7].

Symbole Niemców sudeckich

[edytuj | edytuj kod]
Flaga Niemców sudeckich
Herb Niemców sudeckich
Herb Okręgu Sudeckiego (1938–1945) z lat 1940–1945

Flaga Niemców sudeckich jest prostokątem podzielonym na trzy poziome pasy (czarny, czerwony i czarny) jednakowej wielkości lub pasy o proporcjach 1:2:1. Na znak żałoby upamiętniając zabitych Niemców sudeckich 4 marca 1919 r. złoty pasek z flagi Związku Niemieckiego został zastąpiony przez kolor czarny. Flaga sudeckoniemiecka istnieje od 1927 roku. Istnieje również wariant flagi sudeckoniemieckiej z herbem sudeckoniemieckim[8][9].

Współczesny herb Niemców sudeckich powstał 30 lipca 1950 r. W polu prawym (heraldycznie) znajduje się czarny orzeł Rzeszy w czerwonym polu jako symbol „wielowiekowej przynależności do Rzeszy” (do 1806 r.), jak i „połączenia z jej losem”. W lewym polu (heraldycznie) znajduje się połowa czerwonego krzyża w czarnym polu, odnosząca się do zakonu niemieckiego, którego największym baliwatem (niem. „Ballei”) był baliwat Czech, Moraw i Śląska Sudeckiego z siedzibą w Chomutowie, jako głównego czynnika kolonizacji niemieckich terenów wschodnich. Na piersiach orła widnieje fragment herbu Wolnego Miasta Rzeszy – Chebu (Eger), srebrna krata na czerwonym tle, nad którą znajduje się czarno-czerwono-czarna flaga sudeckoniemiecka[10][11].

Projektowany w 1919 roku wielki herb Republiki Niemieckiej Austrii zawierał m.in. symbole prowincji Niemieckie Czechy (lew czeski z listkiem dębowym w rękach) i Kraj Sudetów (głowy lwa czeskiego, orła morawskiego i orła śląskiego), a także herby 3 niemieckich wysp językowych na Morawach wewnętrznych (miasta Brno, Igława i Ołomuniec)[2][12].

W latach 1940–1945 funkcjonował herb Okręgu Rzeszy Kraj Sudetów. W polu pierwszym znajdował się na czerwonym tle czarny orzeł przemyślidzki (orzeł świętowacławski – dawny herb Czech aż do połowy XIII wieku), w polu drugim dwudzielnym w słup orzeł morawsko-śląski, z prawej (heraldycznie) na srebrnym tle połowa orła czarnego z białą przepaską w kształcie półksiężyca (herb Śląska Sudeckiego), z lewej na czarnym tle połowa orła w szachownicę srebrno-czerwoną (herb Moraw). W polu dolnym znajdowała się na czerwonym tle krata srebrna – fragment herbu wolnego miasta RzeszyChebu (Eger) jako symbol ziemi chebskiej (Egerlandu)[13].

Stowarzyszenie Genealogów Sudeckoniemieckich założone w 1926 r. ma w herbie głowy orła morawskiego, orła śląskiego i lwa czeskiego[14].

Ziomkostwo Sudeckoniemieckie w Argentynie (niem. Sudetendeutsche Landsmannschaft in Argentinien, hiszp. Asociación de Sudete-Alemanes en la Argentina), ustanowione w kwietniu 1936 roku[15][16], ma w emblemacie stylizowane litery SdL oraz krzyż i emblemat podobne do emblematu nazistowskiej Partii Sudeckoniemieckiej (niem. Sudetendeutsche Partei) ze stylizowanymi literami SdP[17][18].

Hymnem sudeckoniemieckim jest pieśń Roberta Junga Kraj Sudetów, mój kraj ojczysty (niem. Sudetenland, mein Heimatland) z 1997 roku[19][20].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Piotr Majewski „Niemcy sudeccy 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 299.
  2. a b Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců.
  3. Andrzej Kastory Problem granicy czechosłowacko-niemieckiej na konferencji pokojowej w Paryżu 1919 r., Dzieje Najnowsze z. 2, 1973.
  4. Austrians, Czechs, and Sudeten Germans as a Community of Conflict in the Twentieth Century.
  5. Piotr Majewski „Niemcy sudeccy 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007.
  6. www.ue.krakow.pl.
  7. Menschen in Bayern. Bayerische Staatsregierung. [dostęp 2015-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-12)]. (niem.).
  8. Sudetendeutsche Landsmannschaft in Österreich. sudeten.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)]..
  9. Territorial Association of the Sudeten Germans (Germany).
  10. Černočervenočerný znak sudetských Němců.
  11. Die Farben und das Wappen der Sudetendeutschen Landsmannschaft.
  12. Das Große Wappen Deutschösterreichs vom 8. März 1919 und das Gebiet der Böhmischen Krone.
  13. Symboly Sudet jako říšské župy.
  14. Die Vereinigung Sudetendeutscher Familienforscher e.V. (VSFF). genealogienetz.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-06)]..
  15. Anton Erwin Lammel (1896-1943), Gründer und Präsident der Sudetendeutschen Landsmannschaft in Argentinien.
  16. Sudetendeutsche in aller Welt.
  17. Asociación Sudetes Alemanes en la Argentina. sudeten.com.ar. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-10)]..
  18. Braune Kontinuitäten bei den Sudetendeutschen?
  19. Robert Jung – Sudetenland, mein Heimatland (1997).
  20. Romana Horáková (2014): Pod podlahou.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]