Niebielistka trwała

Niebielistka trwała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	niebielistka
Gatunek	niebielistka trwała
	Nazwa systematyczna
	Swertia perennis L.; Sp. pl. 1:226. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Niebielistka trwała, swercja trwała^[3] (Swertia perennis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce głównie w wyższych partiach Karpat i Sudetów i bardzo rzadko na niżu. Status we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta, naga, nierozgałęziona (lub tylko w obrębie kwiatostanu), dość gruba, o wysokości 20–60 cm. Pod ziemią pełzające kłącze.
Liście: Dolne liście o kształcie szerokojajowatym, górne znacznie mniejsze, jajowatoeliptyczne.
Kwiaty: Na szczycie łodygi nieliczne kwiaty w luźnym kwiatostanie. 4 lub 5 działek kielicha o długości ok. 8 mm, lancetowatych lub podługowatych, podzielonych prawie do samej nasady. Korona kółkowa z bardzo krótką rurką. 5 płatków korony o długości 10–18 mm, lancetowatych, ostro zakończonych. Mają bardzo ciemny, fioletowo-stalowy kolor z podłużnymi, jaśniejszymi prążkami. 5 bardzo charakterystycznych pręcików o długich i grubych nitkach, wyrastających naprzemiennie z płatkami korony. U nasady każdego płatka po 2 miseczkowate miodniki, a wokół nich grube rzęsy (o długości co najwyżej 3 razy większej od szerokości).
Owoc: Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września^[4]. Roślina miododajna, zapylana przez muchówki.
Siedlisko: rośnie na brzegach potoków, na wilgotnych skałach, na torfowiskach. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro alpejskie, głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. Roślina miododajna i owadopylna.
Fitosocjologia: gatunek charakterystyczny dla rzędu (O) Caricetalia davallianae i zespołów Bartsio-Caricetum, Caricetum davallianae, Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis. Podgatunek subsp. perennis jest charakterystyczny da zespołu Cratoneuro-Saxifragetum aizoidis^[5].
Liczba chromosomów 2n= 28^[6]

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) podgatunek S. perennis subsp. perennis jest umieszczony w grupie roślin narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)^[7]. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię EN (zagrożony)^[8]. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin także posiada kategorię EN (zagrożony)^[9]. Według Światowej Unii Ochrony Przyrody ma status zagrożenia VU. Zagrożony jest głównie podgatunek niżowy, subsp. perennis. Czynnikami jego zagrożenia są: eksploatacja torfu oraz osuszanie podmokłych torfowisk i łąk. Największa populacja na Zamojszczyźnie liczy 5000-6000 osobników.

Zmienność

Rozróżniane są dwa podgatunki:

Swertia perennis L. subsp. alpestris (Baumg. ex Fuss) Simonk. (niebielistka alpejska^[10]) – występuje w Tatrach, ma łodygę o wysokości do 35 cm o ulistnieniu skrętoległym z 2-4 węzłami poniżej kwiatostanu oraz dłuższe płatki korony i działki kielicha.
Swertia perennis L. subsp. perennis – występuje na niżu, ma łodygę o wysokości do 60 cm, liście zmniejszają się ku górze.

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Aichele / Schwegler: Rośliny alpejskie. Warszawa: Multico, 1997, s. 65. ISBN 83-7073-153-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ František Antonín Novák: Tomik III. Rośliny górskie [Horské rostliny.]. il. Svolinský, Karel; tłum. i uzup. Zofia Radwańska-Paryska. Wyd. trzecie. Praga: 1961, s. 6, seria: Nasza przyroda w obrazach. [dostęp 2017-05-11]. (maszynopis, bez ilustracji)

Bibliografia

Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[aichele-4] Aichele / Schwegler: Rośliny alpejskie. Warszawa: Multico, 1997, s. 65. ISBN 83-7073-153-8.

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[7] Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[9] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[Novak1961-10] František Antonín Novák: Tomik III. Rośliny górskie [Horské rostliny.]. il. Svolinský, Karel; tłum. i uzup. Zofia Radwańska-Paryska. Wyd. trzecie. Praga: 1961, s. 6, seria: Nasza przyroda w obrazach. [dostęp 2017-05-11]. (maszynopis, bez ilustracji)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]