Monacyt

Monacyt

Kryształ monacytu; pochodzenie: Rostadheia, Iveland, Norwegia
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu ((Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)PO4)
Twardość w skali Mohsa	5–5,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	doskonała, wyraźna
Pokrój kryształu	ziarnisty, tabliczkowy-spłaszczony, słupkowy lub klinowaty
Układ krystalograficzny	jednoskośny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	4,6–5,5 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	czerwona, czerwonobrunatna, brunatna, pomarańczowa, żółta, czasem zielonkawa
Rysa	biała, szarobiała
Połysk	tłusty, diamentowy
Inne	przezroczysty

Monacyt – minerał, mieszana sól kwasu fosforowego, ceru i kilku lantanowców. Należy do minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być samotnym; nawiązując do rzadkości występowania.

Właściwości

• Wzór chemiczny: (Ce, La, Nd, Th, Y, Pr)[PO₄] – fosforan ceru, lantanu, neodymu, toru, itru i prazeodymu. Zawartość toru w monacycie sięga do 33% (cheralit), a uranu do 6%.
  • Zwykle zawiera:
    • 21-32% Ce₂O₃
    • 28-35% (La, Nd)₂O₃ oraz
    • 6-11% ThO₂
    • drobne ilości – Ca, Mg, Mn, Fe, Zr, Be, Sn, Pb

Występuje w postaci drobnych ziarn (wrostków w innych minerałach), skupień ziarnistych oraz luźnych ziarn (w aluwiach). Często wykazuje znaczne zawartości innych pierwiastków. Niekiedy tworzy bardzo duże (do 40 kg) i doskonale wykształcone kryształy o pokroju tabliczkowym-spłaszczonym, słupkowym lub klinowatym. Może zawierać uran oraz wszystkie pierwiastki ziem rzadkich; jego częstym składnikiem bywa wapń.

Bywa silnie promieniotwórczy, tym bardziej im większa zawartość uranu lub toru. Jest kruchy, przezroczysty, jest izostrukturalny z krokoitem.

Występowanie

Najczęściej występuje w skałach magmowych, przede wszystkim kwaśnych, głównie pegmatytach. Duże, narosłe kryształy bywają spotykane w druzach i szczelinach skalnych. W postaci drobnych wrostków powszechnie występuje w granitoidach, sjenitach i granodiorytach. Rzadziej w skałach metamorficznych (stanowi ich główny składnik zawierający tor). Gromadzi się również w piaskach monacytowych z powodu odporności na wietrzenie.

Miejsca występowania:

• Na świecie: Madagaskar – Antisirabe, Ampangabe, Rosja – Ural, Tasmania – Mount Bishoff. Eksploatowany z piasków monacytowych w Brazylii – Minas Gerais, Indiach – Travancore i Madras, Ameryce Północnej – Wirginia, Karolina Północna, Kolorado.

• W Polsce: obecność stwierdzono w pegmatytach w rejonie Szklarskiej Poręby.

Zastosowanie

Stanowi ważne źródło uzyskiwania ceru i innych pierwiastków ziem rzadkich oraz toru. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Duże ważące nawet kilka kilogramów kryształy spotykane są w pegmatytach granitowych. Pięknie wykształcone okazy znajdowane są na Madagaskarze, USA i w Norwegii.

Bibliografia

• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne
• Atlas mineralogii
• Leksykon Przyrodniczy – Minerały
• R. Hochleitner – Minerały i kryształy
• W. Heflik, L. Natkaniec-Nowak – Minerały Polski
• J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów
• J. Bauer – Przewodnik Skały i Minerały

Linki zewnętrzne

• artykuł o monacycie na stronie Webmineral.com (ang.)
• artykuł o monacycie na stronie Mindat.org (ang.)