Max Nordau

Max Nordau
מקס נורדאו
Imię i nazwisko urodzenia	Simon Maximilian Südfeld
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1849 ; Peszt
Data i miejsce śmierci	23 stycznia 1923 ; Paryż
Miejsce spoczynku	Tel Awiw
Zawód, zajęcie	pisarz
Małżeństwo	Anna Kaufmann
Dzieci	Anna
	Multimedia w Wikimedia Commons

Max Simon Nordau (ur. 29 lipca 1849 w Peszcie, zm. 23 stycznia 1923 w Paryżu) – węgierski pisarz żydowskiego pochodzenia, filozof i lekarz, jeden z głównych ideologów współczesnego syjonizmu. Urodził się jako Simon Maximilian Südfeld. Był współzałożycielem Światowej Organizacji Syjonistycznej, pełnił funkcję przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na kilku Kongresach Syjonistycznych.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Nordau urodził się w 1849 roku jako Simon Maximilian Südfeld, w mieście Peszt w Królestwie Węgier (współczesne Węgry). Jego rodzice byli bardzo biednymi ortodoksyjnymi Żydami. Ojciec (Gabriel Südfeld) był hebrajskim poetą. Wcześniej był rabinem w Królestwie Prus, przyjechał jednak do Pesztu aby pracować jako prywatny nauczyciel. Młody Maximilian odebrał tradycyjne żydowskie wykształcenie religijne. Dodatkowo ojciec nauczył go łaciny, greki i hebrajskiego. W rodzinnym mieście ukończył żydowską szkołę podstawową, a następnie katolickie gimnazjum. Studiował medycynę na Uniwersytecie w Budapeszcie, który ukończył w 1872 roku.

Nordau był przykładem całkowicie zasymilowanego Żyda. Ożenił się z protestancką chrześcijańską kobietą, i czuł przynależność kulturową do Niemiec. W autobiograficznym szkicu napisał: „Kiedy osiągnąłem wiek piętnastu lat, porzuciłem żydowski sposób życia i studiowanie Tory (...) judaizm pozostał jedynie w pamięci, od tamtej pory zawsze czułem się jako Niemiec”^[1].

Praca zawodowa

Karierę literacką Maximilian rozpoczął jeszcze przed studiami uniwersyteckimi. Początkowo pisał wiersze, eseje i opowiadania, z których kilka zostało opublikowanych w 1863 roku. Od 1865 roku pracował jako krytyk literacki w gazecie „Der Zwischenact”, a następnie awansował na redaktora. Później był korespondentem kilku innych gazet. Po ukończeniu studiów Maximilian wyjechał do Wiednia, aby spełnić swój obowiązek służby wojskowej w armii Monarchii Austro-Węgierskiej – był wojskowym chirurgiem. Następnie przez sześć kolejnych lat podróżował po głównych państwach Europy. Przed wyjazdem do Berlina zmienił nazwisko na Nordau. Potem odwiedził Rosję, Szwecję, Wielką Brytanię, Islandię, Francję, Hiszpanię i Włochy. Podczas swych podróży był korespondentem gazet „Frankfurter Zeitung”, „Vossische Zeitung”, „Pester Lloyd” i „Wiener Medicinische Wochenschrift”. Od maja 1876 do listopada 1878 mieszkał z matką w Paryżu, a następnie powrócił do Budapesztu, gdzie otworzył praktykę lekarską. W tym samym roku wydał dwa tomy zebranych swoich wcześniejszych publikacji – Aus dem Wahren Milliardenlande. Pariser Studien und Bilder. Rok później opublikował dwa tomy pod tytułem Vom Kreml zur Alhambra, oraz później Seifenblasen. Federzeichnungen und Geschichten.

W 1880 roku przeprowadził się do Paryża, w którym spędził większość swojego życia. Pracował jako lekarz ogólny i korespondent gazety Die Neue Freie Presse. W pierwszym roku pobytu w Paryżu wydał Paris Unter der Republik. Dritten Neue Bilder, a w 1881 roku we współpracy z Ferdinandem Gross swoją pierwszą komedię Journalisten Die (zwana później Aus der Zeitungswelt). W 1882 roku Uniwersytet Paryski oficjalnie potwierdził jego stopień naukowy doktora medycyny o specjalności ginekologia.

W 1883 roku Nordau opublikował Conventionelle Lügen der Kulturmenschheit. Była to pierwsza publikacja, która zapewniła mu międzynarodową sławę i rozpoznawalność jego nazwiska. Książka ta wzbudziła duże kontrowersje w Monarchii Austro-Węgierskiej i Imperium rosyjskim, gdzie zabroniono jej sprzedaży, a wszystkie znalezione egzemplarze skonfiskowano. Austriacki dekret państwowy potępił książkę za „znieważanie członków rodziny cesarskiej; za zakłócanie spokoju publicznego, próbę wzbudzenia pogardy i nienawiści do osoby cesarza; za podżeganie do nienawiści wobec wspólnot religijnych”^[2]. W 1885 roku opublikował książkę Paradoxe, będącą kontynuacją jego serii niezwykłych badań nad umysłową i moralną patologią współczesnej cywilizacji. W 1887 roku wydał powieść Die Krankheit des Jahrhunderts, w 1891 roku powieść Gefühlskomödie, w 1892 roku Seelenanalysen, a w 1894 roku dramat w czterech aktach Das Recht zu Lieben. Wydana w 1893 roku książka Entartung wywołała duże literackie kontrowersje. Nordau wykazał w niej, że wielu pisarzy i artystów przejawia dokładnie takie same cechy co chorzy psychicznie przestępcy, wykazując ślady degeneracji, którą on określił jako chorobliwe odchylenie od pierwotnego typu, i zaspokojenie ich niezdrowymi impulsami z długopisem i ołówkiem^[2]. W 1894 roku w Berlinie zaprezentowany został jego dramat Die Kugel, a w 1897 roku opublikowano powieść Drohnenschlacht.

Pod koniec 1894 roku wybuchła afera szpiegowska w armii francuskiej. Oficer pochodzenia żydowskiego, kapitan Alfred Dreyfus został oskarżony o przekazywanie tajnych informacji Niemcom. Podczas procesu atakowały go środowiska prawicowe, a propaganda antyżydowska uzyskiwała coraz większą popularność wśród społeczeństwa francuskiego. Afera Dreyfusa spowodowała u Nordau ponowne zwrócenie uwagi na problem żydowski. Poznał wówczas Theodora Herzla, z którym się zaprzyjaźnił i bardzo szybko został jego doradcą. W dniu 20 stycznia 1898 roku poślubił owdowiałą Dunkę, Annę Kaufmann (mieli jedną córkę). W tym samym roku ukazał się jego dramat Doktor Kohn. Jego motywem był problem małżeński – młody żydowski uczony z wysoką pozycją w świecie nauki, zakochał się w zamożnej i wykształconej młodej kobiecie chrześcijańskiej. Przeciwko zawarciu przez nich małżeństwa stanęły właśnie różnice religijne. Nordau postawił w ten sposób pytanie, czy mógłby przyjąć chrześcijaństwo, nie wierząc w jego nauki. Poszukując rozwiązania problemu, bohater dramatu doświadczył różnych postaci antysemityzmu.

Działalność syjonistyczna

Gdy Theodor Herzl opublikował w 1896 roku swój słynny artykuł Państwo Żydowskie (niem. Der Judenstaat), Nordau szybko dołączył do ruchu syjonistycznego. Tak gorliwie zaangażował się, że bardzo szybko zaczął być postrzegany jako naturalny przywódca ruchu. W konsekwencji, gdy w 1897 roku w Bazylei odbył się Pierwszy Kongres Syjonistyczny, Nordau został wybrany jego przewodniczącym. Na zakończenie kongresu wygłosił przemówienie, które było potem tłumaczone na liczne języki i przedrukowywane na całym świecie. Nordau odgrywał kluczową rolę w Światowej Organizacji Syjonistycznej, działając na rzecz osadnictwa żydowskiego w Palestynie. Podczas Drugiego Kongresu Syjonistycznego w 1898 roku, Nordau użył terminu „muskularnego judaizmu” (niem. Muskel-Judenthum). Odnosił się on do idei, która starała się nakłonić Żydów by sięgali do ideałów moralnych i kulturowych judaizmu, dzięki czemu poprzez dyscyplinę i wytrwałość będą coraz silniejsi. Wizja sprawnego fizycznie Żyda zastąpiła w ten sposób stereotyp słabego i upośledzonego intelektualnie Żyda^[3].

Po wybuchu I wojny światowej został oskarżony przez francuskie władze o sprzyjanie Niemcom (pochodził z Węgier, które były częścią Austro-Węgier). Zaprzeczył temu, musiał jednak opuścić Francję i zamieszkać w Madrycie. Po wojnie powrócił do Paryża, gdzie zmarł 23 stycznia 1923 roku. W 1926 roku jego szczątki przewieziono do Tel Awiwu w Brytyjskim Mandacie Palestyny.

Poglądy

Nordau był wielkim krytykiem cywilizacji europejskiej. Równocześnie był zwolennikiem ewolucji we wszystkich rzeczach i popierał francuski racjonalizm światopoglądowy, który na podstawie czystej logiki żądał, aby wszyscy ludzie byli jednakowo traktowani. Wychodząc z tych filozoficznych koncepcji, Nordau bardzo szybko przeszedł do ruchu syjonistycznego. Emancypację Żydów postrzegał on jako naturalną konsekwencję logiki:

Każdy człowiek rodzi się z pewnymi prawami; Żydzi są ludźmi, w konsekwencji rodzący się Żydzi posiadają ludzkie prawa^[4].

W licznych swoich publikacjach Nordau starał się wyjaśnić pozorną sprzeczność między równością wobec praw a istnieniem antysemityzmu, który we współczesnej formie różnił się od starego antysemityzmu religijnego. Nordau odróżniał sytuację panującą w Wielkiej Brytanii od sytuacji będącej na kontynencie. „W Anglii emancypacja jest prawdą (...) Została zakończona w sercach i potwierdzona wyraźnie przez prawodawstwo”^[5]. Podkreślał, że emancypacja Żydów będzie rzeczywistą dopiero wówczas, gdy dokona prawdziwych zmian w społeczeństwie. W przeciwnym razie pozostanie abstrakcyjną ideą powtarzaną przez pisarzy i dziennikarzy, nigdy nie stając się rzeczywistością w codziennym życiu społeczeństwa.

Dzieła

Aus dem wahren Milliardenlande. Pariser Studien und Bilder. Lipsk: 1878.
Seifenblasen, Federzeichnungen und Geschichten. Lipsk: 1879.
Vom Kreml zur Alhambra. Lipsk: 1880.
Die neuen Journalisten. Bremen: 1880.
Paris unter der dritten Republik, neue Bilder. Lipsk: 1880.
Der Krieg der Millionen. Bremen: 1881.
De la castration de la femme. 1882.
Die conventionellen Lügen der Kulturmenschheit. 1883.
Paradoxe. 1885.
Ausgewählte Pariser Briefe. 1887.
Die Krankheit des Jahrhunderts. 1889.
Gefühlskomödie. Breslau: 1891.
Entartung. 1892-1893.
Seelenanalysen. 1892.
Das Recht zu lieben. Berlin: 1892.
Entartung und Genie. 1894.
Die Kugel. Berlin: 1895.
Drohnenschlacht. Berlin: 1898.
Doctor Kohn. Bürgerliches Trauerspiel aus der Gegenwart. 1898.
Zeitgenössische Franzosen. 1901.
Was bedeutet das Turnen für uns Juden?. 1902.
Morganatisch. Berlin: 1904.
Von Kunst und Künstlern. 1905.
Mahá Rôg. Berlin: 1905.
Der Sinn der Geschichte. 1909.
Zionistische Schriften. 1909.
Die Biologie der Ethik. 1916.
Rahab. 1922.

Przypisy

↑ Melanie A. Murphy: Max Nordau’s fin-de-siècle romance of race. New York: 2007. ISBN 978-0-8204-4185-6.
↑ ^a ^b Nordau, Max (Simon). [w:] The Jewish Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2012-08-27]. (ang.).
↑ Todd Samuel Presner: Muscular Judaism: the Jewish body and the politics of regeneration. Routledge, 2007. ISBN 0-203-96186-2. [dostęp 2012-08-27]. (ang.).
↑ Christoph Schulte: Psychopathologie des Fin de Siècle. Der Kulturkritiker, Arzt und Zionist Max Nordau. Frankfurt am Main: Fischer, 1997. ISBN 3-596-13611-3.
↑ Michael Stanislawski: Zionism and the Fin de Siècle: Cosmopolitanism and Nationalism from Nordau to Jabotinsky. University of California Press, 2001.

Bibliografia

Melanie A. Murphy: Max Nordau’s fin-de-siècle romance of race. New York: 2007. ISBN 978-0-8204-4185-6.
Anna Nordau: Max Nordau. Biografia. New York: 1943.
Christoph Schulte: Psychopathologie des Fin de Siècle. Der Kulturkritiker, Arzt und Zionist Max Nordau. Frankfurt am Main: Fischer, 1997. ISBN 3-596-13611-3.

Linki zewnętrzne

[1] Melanie A. Murphy: Max Nordau’s fin-de-siècle romance of race. New York: 2007. ISBN 978-0-8204-4185-6.

[encykl-2] Nordau, Max (Simon). [w:] The Jewish Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2012-08-27]. (ang.).

[3] Todd Samuel Presner: Muscular Judaism: the Jewish body and the politics of regeneration. Routledge, 2007. ISBN 0-203-96186-2. [dostęp 2012-08-27]. (ang.).

[4] Christoph Schulte: Psychopathologie des Fin de Siècle. Der Kulturkritiker, Arzt und Zionist Max Nordau. Frankfurt am Main: Fischer, 1997. ISBN 3-596-13611-3.

[5] Michael Stanislawski: Zionism and the Fin de Siècle: Cosmopolitanism and Nationalism from Nordau to Jabotinsky. University of California Press, 2001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Podstawowe pojęcia	Ruch syjonistyczny Hymn Izraela Ziemia Izraela Auto-Emacypacja Program bazylejski Plan ugandyjski Plan Biltmore Państwo żydowskie Altneuland Alija Alija Bet Prawo powrotu Kibuc Osadnictwo żydowskie w Palestynie Antysemityzm Deklaracja Balfoura Biała księga Churchilla Rezolucja ZO ONZ nr 181 Deklaracja niepodległości Izraela Izrael I wojna izraelsko-arabska Flaga Izraela Postsyjonizm Antysyjonizm
Nurty syjonizmu	Syjonizm polityczny Syjonizm socjalistyczny Syjonizm religijny Syjonizm rewizjonistyczny Chrześcijański syjonizm
Organizacje syjonistyczne	Światowa Organizacja Syjonistyczna Kongres Syjonistyczny Komitet Wykonawczy Organizacji Syjonistycznej Nowa Organizacja Syjonistyczna Agencja Żydowska Żydowski Fundusz Narodowy Żydowskie Towarzystwo Kolonizacyjne Żydowski Trust Kolonialny Legion Żydowski Histadrut Centralne Archiwum Syjonistyczne Betar Brit he-Chajal Irgun Lechi Ha-Szomer Ha-Cair He-Chaluc
Ruchy syjonistyczne	Bilu Chowewej Syjon Poalej Syjon Ruch Kibucowy Mizrachi
Syjoniści	Cwi Hirsz Kaliszer Moses Hess Leon Pinsker Samuel Mohylewer Aszer Ginsberg Natan Birnbaum Theodor Herzl Max Nordau Leo Motzkin Dow Ber Borochow Naftali Herc Imber Dawid Wolffsohn Chaim Weizman Mosze Lejb Lilienblum Nachum Sokołow Nachman Syrkin Max Bodenheimer Edmond James de Rothschild Icchak Jakob Reines Otto Warburg Nachum Goldmann Eliezer ben Jehuda
Inni działacze i członkowie	Aharon Dawid Gordon Martin Buber Rachel Bluwstein Hugo Bergmann Henrietta Szold Ze’ew Żabotyński Meir Bar-Ilan Chaim Arlosoroff Zalman Szazar Awraham Kuk Arthur Ruppin Dawid Ben Gurion Menachem Usyszkin Abba Achimeir Chajjim Boger Berl Katznelson Alexander Zaïd Josef Sprinzak Izrael Szochat Josef Trumpeldor Gershom Scholem Jicchak Ben Cewi Menachem Begin