Mageripen

Mageripen (Mageripe, Mahrime – rom. „skalanie”) – jedno z najważniejszych pojęć w ramach romskiej tradycji, dotyczące idei rytualnej „czystości-nieczystości”. Status bycia „skalanym” czyli rytualnie nieczystym jest sankcją za przekroczenie zasad romanipen, co wiąże się z różnym stopniem i formą wykluczenia danej osoby z życia społecznego.

Istnieje wiele rodzajów skalań, przez cyganologię grupowanych zasadniczo w dwie kategorie tzw. wielkich (rom. bare mageripena) oraz małych skalań (rom. tikne mageripena). Najważniejsze sfery życia, które mogą powodować status skalania, to dotyczące:

kontaktu między kobietą a mężczyzną,
kontaktu z członkami własnej społeczności,
kontaktu z gadziami,
kontaktu z przedmiotami lub substancjami uznawanymi za nieczyste (np. wydzielinami ciała, dolnymi częściami ciała innej osoby),
kontaktu ze zmarłymi bądź chorymi ludźmi i zwierzętami.

Prawidłowe postępowanie w tych sferach jest szczegółowo regulowane przez romską tradycję. Warto też tu zauważyć istotną paralelę z ideą rytualnej czystości w tradycyjnej kulturze hinduistycznej.

Wśród społeczności Polska Roma oprócz skalań dużych i małych wyróżnia się jeszcze dodatkowo specjalną kategorię zachowań, których sprawcy zwani famuso (nikczemnicy) skazywani są na szczególne potępienie, polegające na dożywotnim i całkowitym wyłączeniu ze społeczności romskiej. Taką karę otrzymują ci którzy donosili na swych współbraci, okradli ich, ciężko pobili lub zabili.

Do kategorii wielkich skalań należy szereg zachowań związanych z kobietami. Na skalanie naraża się ten (nawet mąż), kto nieodpowiednio z nimi obcuje (np. całuje w zbyt intymne miejsca), komu zarzuci ona spódnice na głowę lub uderzy pantoflem. Cyganie wystrzegają się także przebywania pod Cygankami (np. w pomieszczeniu na niższej kondygnacji). Uważają także, że skalaniu (zepsuciu) ulega żywność znajdująca się pod Cyganką (dlatego też unikają np. trzymania ziemniaków w piwnicy). Szczególne zasady obowiązują podczas porodu i połogu. Żaden Cygan, ani nawet Cyganka nie może pomagać rodzącej, ani utrzymywać z nią bliższego kontaktu przez trzy tygodnie od porodu.

Małego skalania dopuszcza się m.in. ten kto: obcuje z kobietami lekkich obyczajów, uwodzi żonę Cygana przebywającego w więzieniu, użyje noża w czasie bójki z innym Cyganem, ostrzy o próg nóż używany do krojenia żywności, przyrządza żywność w naczyniu (misce), która używana była do prania bielizny lub mycia ciała, używa do picia i przygotowywania potraw wody ze stawu, a nie z rzeki itp.

Wśród rozmaitych grup romskich istnieją różne instytucje orzekające o statusie skalania: dla tzw. Polskich Cyganów Nizinnych jest to osoba Szero Roma, dla Lowarów i Kełderaszy rada szanowanych członków społeczności zwana Kris. Dla wielu grup, np. Romów węgierskich i słowackich czy grupy Bergitka w Polsce brak takiej instytucji, zaś status skalania reguluje jedynie konsensus społeczny.

Zobacz też

Szero Rom

Bibliografia

Jerzy Ficowski, Cyganie polscy, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953
Jerzy Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Kraków, Wrocław, Wydaw. Literackie, 1986
Jerzy Ficowski, Demony cudzego strachu, Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydaw., 1986
Jerzy Ficowski, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa, Interpress, 1989
Angus M. Fraser, Dzieje Cyganów, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2001
Andrzej Mirga, Lech Mróz, Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa, Wydaw. Naukowe PWN, 1994
Lech Mróz, Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa, Wydaw. Fundacji „Historia pro Futuro”, 1992
Lech Mróz, Dzieje Cyganów-Romów w Rzeczypospolitej XV-XVIII w., Warszawa, DiG, 2001

Linki zewnętrzne