Kurzawka czerniejąca
Owocniki kurzawki czerniejącej w różnym wieku | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
kurzawka czerniejąca |
Nazwa systematyczna | |
Bovista nigrescens Pers. Neues Mag. Bot. 1: 86 (1794) |
Kurzawka czerniejąca (Bovista nigrescens Pers.) – gatunek grzybów z rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae)[1]. Przez laików często (błędnie) uważany za purchawki. Różni się od nich brakiem płonnej części (trzonu pod owocnikiem)[2].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Agaricaceae, Lycoperdaceae, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1996 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako purchawka kolista, kurzawka czarna i kurzawka czarniawa[3]. Synonimy łacińskie[4]:
- Bovista montana Morgan 1892
- Bovista nigrescens Pers. 1794 subsp. nigrescens
- Bovista nigrescens subsp. tenella Sacc. 1882
- Bovista nigrescens var. asperispora Moesz 1938
- Bovista nigrescens var. montana (Morgan) F. Šmarda 1958
- Bovista nigrescens Pers. 1794 var. nigrescens
- Bovista nigrescens var. tenella (Sacc.) Sacc. 1888
- Globaria nigrescens (Pers.) Quél. 1873
- Lycoperdon nigrescens (Pers.) Vittad. 1843
- Sackea nigrescens (Pers.) Rostk. 1839
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Kulisty, o średnicy 1,5–5 cm. Za młodu ma śnieżnobiałą, błyszczącą i gładką osłonę zewnętrzną (egzoperydium), później stopniowo ciemniejącą. Po dojrzeniu egzoperydium odpada i odsłania się brązowo-kasztanowo-czarna osłona wewnętrzna (endoperydium). Otwiera się ona na szczycie nieregularnym otworem, odsłaniając wnętrze owocnika w całości wypełnione zarodnikami[5]. Polska nazwa (kurzawka) pochodzi od tego, że zarodniki te, bardzo drobne i występujące w ogromnej ilości, pod wpływem wiatru, dotknięcia, czy nawet kropli deszczu, wzbijają się w powietrze („kurzą się”)[6]. Młode owocniki połączone są z podłożem splotem strzępek, starsze owocniki nie są już połączone z podłożem, są wyschnięte i wiatr przemieszcza je po trawie rozsiewając zarodniki[2].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników brązowo-czarny. Zarodniki kuliste, pokryte brodawkami i mające słabo zaostrzone trzoneczki. Rozmiar 5-6 μm[5]. Sterygmy hialinowe, tępo zakończone, o długości 5-8 μm, czasami nawet do 13 μm. Włośnia czarnobrązowa i elastyczna. Jest grubościenna, ściany zajmują 1/3 jej średnicy. Wielokrotnie (do 9 razy) rozgałęzia się dichotomicznie, a jej końce są zwężone i ostro zakończone. Główny trzon włośni ma grubość około 15 cm. Strzępki bez przegród (nie septowane), w ich ścianach brak jamek[7].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej i Południowej, Europie i Azji[8]. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniona. W Alpach dochodzi do wysokości 2700 m n.p.m.[7]. W Polsce gatunek pospolity[3].
Występuje od lata do jesieni na pastwiskach, łąkach i polanach górskich, szczególnie na miejscach nawożonych obornikiem. Zazwyczaj występuje gromadnie. Znany jest również na niżu, jednak w górach występuje dużo częściej. Stare owocniki czasami utrzymują się do następnego roku[5].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Saprotrof[3]. Młode, jeszcze białe owocnik są jadalne[5].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]Bardzo podobna jest kurzawka ołowiana (Bovista plumbea). Pewne odróżnienie tych gatunków zazwyczaj możliwe jest tylko badaniem mikroskopowym. Pomocne może być miejsce występowania[2]. Wskazówką może być też endoperydium: u kurzawki ołowianej jest srebrzyste, z czasem niebieskoszare[6]. Kurzawka filcowata (Bovista tomentosa) ma owocniki mniejsze i bez połysku, rośnie też w innych miejscach (na piasku i skałach)[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2020-09-01]. (ang.).
- ↑ a b c Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ a b Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].