Krystyna Wazówna
Columna regni sapientia Mądrość filarem królewskim | |
Królowa Szwecji | |
Okres |
od 6 listopada 1632 |
---|---|
Koronacja | |
Poprzednik | |
Następca | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Krystyna z dynastii Wazów (ur. 8 grudnia[1] 1626 r. w Sztokholmie, zm. 19 kwietnia 1689 r. w Rzymie) – królowa Szwecji w latach 1632–1654.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Była jedynym dzieckiem Gustawa II Adolfa i jego żony – Marii Eleonory Brandenburskiej, które przeżyło wiek niemowlęcy. Krystyna była ostatnią przedstawicielką dynastii Wazów na tronie szwedzkim. Od jej wstąpienia na tron faktyczną władzę sprawował w jej imieniu kanclerz Axel Oxenstierna. Jako władczyni przyczyniła się do zakończenia wojny trzydziestoletniej oraz likwidacji państwa pomorskiego, dzięki czemu jako pierwsza władczyni w dziejach Szwecji przyjęła pomorskie tytuły książęce: Szczecina, Pomorza i Kaszub.
Jako sześciolatka Krystyna została następczynią Gustawa Adolfa po jego śmierci w 1632 r. Osiemnastoletnia Krystyna władzę nad Szwecją przejęła w grudniu 1644 r. Wstępując na tron, obiecała poślubić swego ciotecznego brata, syna przyrodniej siostry Gustawa Adolfa – Karola Gustawa, palatyna Dwóch Mostów, którego kanclerz Oxenstierna upatrzył sobie ze względu na jego wybitne zdolności wojskowe. W 1647 r. zniecierpliwione stany szwedzkie domagały się od królowej realizacji obietnicy i poślubienia Karola Gustawa, królowa jednak dała odpowiedź wymijającą. Dwa lata później Karol Gustaw przy poparciu Krystyny i szlachty, a wbrew niechętnej silnej władzy królewskiej magnaterii, ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji.
W 1650 r. doszło do jej uroczystej koronacji. W 1654 r. abdykowała na rzecz swego niedoszłego męża Karola Gustawa, a jedną z przyczyn abdykacji mogła być[potrzebny przypis] konwersja królowej na katolicyzm[2]. Posądzano ją wtedy, że zechce odgórnie doprowadzić do rekatolicyzacji Szwecji. Nowym królem Szwecji został jej niedoszły małżonek, palatyn Dwóch Mostów, który panował w Szwecji jako Karol X Gustaw.
Po abdykacji poniosła porażkę w staraniach o koronę wicekrólestwa Neapolu, zaś po abdykacji Jana Kazimierza zamierzała się starać o elekcję na króla Polski[potrzebny przypis].
Była mecenasem nauki i sztuki. W 1649 r. zaprosiła Kartezjusza celem pobierania lekcji filozofii, chciała także korzystać z jego wskazówek przy tworzeniu szwedzkiej akademii nauk. Odbywające się o piątej nad ranem zajęcia i srogi północny klimat nie służyły długo filozofowi, zmarł po kilku miesiącach na zapalenie płuc. Jej dewiza brzmiała: Columna regni sapientia (Podporą władzy królewskiej jest mądrość).
W 1689 przekazała obszerne zbiory manuskryptów Bibliotece Watykańskiej. Została pochowana w Grotach Watykańskich u boku papieży w podziemiach bazyliki św. Piotra na Watykanie[3].
Jako niemowlę posądzano, że jest chłopcem. W dzieciństwie interesowała się zajęciami raczej uznanymi za chłopięce - jazdą konną, fechtunkiem czy polowaniami na niedźwiedzie[4]. Jako dorosła, Krystyna zachowywała się jak mężczyzna, siedziała i jeździła jak mężczyzna, a jadła i przeklinała jak żołnierz[5]. Ubierała się również po męsku przez większość życia. Zmieniło się to dopiero podczas jej pobytu w Rzymie. Sama Krystyna pisała o sobie w pamiętnikach nawiązując do androgyniczności[6].
Najbliższą jej przyjaciółką była Ebba Sparre, z którą dzieliła „długotrwałą, intymną zażyłość”[7]. Krystyna nazywała ją „Belle”, uważała za czarującą i spędzała każdą możliwą wolną chwilę z la belle comtesse. Dzieliła się swoimi emocjami, wychwalając piękno i umysł oraz przedstawiała Ebbę jako osobę, z którą sypia między innymi ambasador Anglii Whitelocke[8][9]. Po wyjeździe ze Szwecji Krystyna pozostała w kontakcie ze Sparre, pisząc do niej listy pełne pasji i wyznań miłosnych[8]. Współcześnie uważa się ją raczej za lesbijkę[10], choć historycy spierają się co do tego. Jej związki z kobietami były dość jawne, jak na tamte czasy[8], a do jej kochanek należały, oprócz Sparre, Gabrielle de Rochechouart de Mortemart, Rachel, kuzynka Diego Teixeira[11] czy śpiewaczka Angelina Giorgino[12].
Przez całe życie była otwarta i tolerancyjna na inne religie i wielokrotnie starała się wspierać potrzebujących - od Żydów w Rzymie, przez protestantów w Hiszpanii.
Odniesienia w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Losy Krystyny zostały swobodnie potraktowane w filmie Królowa Krystyna, a jej romans z Ebbą stał się podstawą filmu Dziewczyna, która została królem. Na epizodzie z jej życia oparł swój dramat Aleksander Dumas.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Daty przyjęte według źródeł szwedzkich, mogą być podane według kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego – odpowiednio więc według tego drugiego 18 grudnia.
- ↑ Zdaniem Pawła Jasienicy główną przyczyną abdykacji królowej Krystyny było powszechne niezadowolenie spowodowane bankructwem finansowym skarbu państwa; Paweł Jasienica Rzeczpospolita Obojga Narodów. Calamitatis Regnum, s. 100.
- ↑ Jacob Truedson Demitz for Ristesson: Christina of Sweden (1626) grave sign 2010 Vatican. 2010-11-03. [dostęp 2022-01-16].
- ↑ Frank N. Magill , The 17th and 18th Centuries: Dictionary of World Biography, Routledge, 2013 .
- ↑ Veronica Buckley , Christina, Queen of Sweden: The Restless Life of a European Eccentric, HarperCollins, 2004, ISBN 978-0-06-073618-7 .
- ↑ Christian von Zimmermann , Frauenbiographik: Lebensbeschreibungen und Porträts", Gunter Narr Verlag, 10 lipca 2017 .
- ↑ A. Tangran , Women in World History, Yorkin Publications, 2000, s. 722-729 .
- ↑ a b c Louis Crompton , Homosexuality and Civilization, Harvard University Press, 2009, s. 357–60 .
- ↑ Robert Aldrich , Garry Wotherspoon , Who's who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II, Psychology Press, 2002, s. 292 .
- ↑ Sarah Waters , S Girton Girl on a Throne: Queen Christina and Versions of Lesbianism, „Feminist Review. No. 46, Sexualities: Challenge & Change”, 1994, s. 41-60 .
- ↑ Bernard Quilliet , Christine de Suède, Fayard, 4 czerwca 2003 .
- ↑ Paul Hofmann , The Vatican's Women: Female Influence at the Holy See, St. Martin's Press, 8 października 2002 .
- ISNI: 0000000112298199
- VIAF: 4931803
- ULAN: 500095065
- LCCN: n50047934
- GND: 118520652
- NDL: 00620955
- LIBRIS: 97mpqfft4ws1w0d
- BnF: 119101172
- SUDOC: 026954206
- SBN: CFIV171285
- NLA: 35283225
- NKC: jn19990210356
- DBNL: chri011, zwed002
- BNE: XX897942
- NTA: 070019487
- BIBSYS: 90229573
- Open Library: OL6896748A, OL287084A
- PLWABN: 9810660819105606
- NUKAT: n02061405
- J9U: 987007264150005171
- CANTIC: a1076589x
- LNB: 000159822
- CONOR: 95243875
- ΕΒΕ: 262803
- BLBNB: 000169072
- LIH: LNB:V*303768;=BN
- RISM: people/30031327