Koślaczek stożkowaty

Koślaczek stożkowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	koślaczek
Gatunek	koślaczek stożkowaty
	Nazwa systematyczna
	Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.; De Orchid. Eur. 33 1817
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Koślaczek stożkowaty^[5] (Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Centrum jego występowania stanowi obszar śródziemnomorski, gdzie rośnie we fryganie. Dalej na północ rzadszy, sięga do północnych krańców Wysp Brytyjskich oraz Estonii^[6]. Dawniej w Polsce występował w rozproszeniu na Pomorzu Zachodnim, Pojezierzu Mazurskim, w Wielkopolsce, w Ojcowie oraz w okolicach Przemyśla. Następnie zaniknął na tych stanowiskach i nie udawało się go odszukać przez ponad 70 lat^[7]. Przez długi czas uważany był za gatunek wymarły, aż do odnalezienia w 2009 r. w dolinie dolnej Odry^[8].

Morfologia

Łodyga: Osiąga wysokość do 60 cm. W górnym odcinku często czerwonawa. Wyrasta z podwójnej bulwy, jajowatej lub kulistej^[9].
Liście: Dolne równowąskolancetowate, górne pochwiaste i małe^[9]. Na łodydze jest 7-12 liści, z czego 2-4 tworzą pojawiającą się dopiero jesienią różyczkę liściową u podstawy łodygi. Liście w różyczce są jajowatolancetowate, bezplamiste, mają długość 8–17 cm i szerokość 0,8–2,1 cm^[6].
Kwiaty: Ciemnoczerwone do różowych, zebrane w jeden krótki, stożkowaty kwiatostan, siedzący w kątach błoniastych przysadek o długości 2–9 cm. W jednym kwiatostanie jest 10–80 kwiatów. Jajowatolancetowate boczne listki w zewnętrznym okółku okwiatu mają długość 5-8,5 mm i ustawione są poziomo. Wewnętrzne listki oraz listek środkowy tworzą hełm, którego barwa stopniowo zmienia się od białej poprzez różową do karminowoczerwonej. Trójłatkowa warżka ma długość 6–10 mm, szerokość 8–14 mm i bardzo długą ostrogę. Środkowa jej łatka zazwyczaj jest mniejsza od półokrągłych łatek bocznych. W nasadzie warżki dwie wystające listewki. Szpilkowata ostroga ma długość 8–19 mm, szerokość 0,5–0,9 mm. Pollinarium z wspólną, siodełkowatą nóżką (retinaculum)^[6].

Kwiatostan
Kwiaty
Liście
Pokrój

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit. Kwiaty zapylane są przez długotrąbkowe motyle dzienne, kraśnikowate oraz motyle nocne aktywne również za dnia. Kwiaty zwabiają owady barwą i kształtem, jednak nie wytwarzają nektaru. Liczba zawiązywanych owoców jest procentowo dość duża^[6].
Siedlisko: Występuje na murawach kserotermicznych, polanach śródleśnych, trawiastych zboczach i w widnych zaroślach. Kwitnie od czerwca do lipca^[9]. Jest gatunkiem wapieniolubnym i światłolubnym^[6].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 36, 54, 63, 72^[6]. Tworzy mieszańce międzyrodzajowe ze storczykiem cuchnącym (Orchis coriophora), storczykiem samczym (Orchis morio) i Orchis sancta^[6].

Zagrożenia i ochrona

Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[10]: EX (wymarły); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[11].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001)^[12]: EX (wymarły); 2014: CR (krytycznie zagrożony)^[13].

Prawdopodobnie przyczyną niemal całkowitego wyginięcia tego gatunku w Polsce była zmiana sposobu użytkowania łąk i pastwisk^[7]. Ponieważ gatunek ten został uznany za wymarły w Polsce, skreślono go z listy roślin chronionych. Ponownie odnaleziony został na zboczu kserotermicznym w dolinie dolnej Odry w 2009^[8]. Po tym odkryciu został objęty ochroną gatunkową najpierw na terenie województwa zachodniopomorskiego zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie^[14], a następnie na terenie całego kraju^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-08] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-20].
↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2017-03-20].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g H. Baumann, S. Kunkele, R. Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Multico, 2010, s. 9, seria: Flora świata. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Paweł Pluciński. Ponowne odkrycie koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis – gatunku uznanego za wymarły w Polsce. „Przegląd Przyrodniczy”. XXI (1), s. 3–7, 2010. Klub Przyrodników. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Czerwona księga roślin - wykaz - SILESIA PRZYRODA [online], przyroda.katowice.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Przemysław Łagodzki: Zarządzenie Nr 20/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2010 r. w sprawie wprowadzenia na terenie województwa zachodniopomorskiego ochrony gatunkowej koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego nr 70 poz. 1295. [dostęp 2010-08-03]. (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-08] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-20].

[ipni-4] The International Plant Names Index. [dostęp 2017-03-20].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[storczyki-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g H. Baumann, S. Kunkele, R. Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Multico, 2010, s. 9, seria: Flora świata. ISBN 978-83-7073-698-9.

[Mirek-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[pluc-8] Paweł Pluciński. Ponowne odkrycie koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis – gatunku uznanego za wymarły w Polsce. „Przegląd Przyrodniczy”. XXI (1), s. 3–7, 2010. Klub Przyrodników. (pol.).

[Mirek-chronione-9] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[red-list-10] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[red-book-12] Czerwona księga roślin - wykaz - SILESIA PRZYRODA [online], przyroda.katowice.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).

[13] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[zarzadzenie-14] Przemysław Łagodzki: Zarządzenie Nr 20/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2010 r. w sprawie wprowadzenia na terenie województwa zachodniopomorskiego ochrony gatunkowej koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego nr 70 poz. 1295. [dostęp 2010-08-03]. (pol.).

[rozporzadzenie-15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]