Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen w Kolonii

Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen
*St. Maria in Lyskirchen*
	; Widok kościoła od strony południowo-wschodniej
Państwo	Niemcy
Miejscowość	Kolonia
Wyznanie	katolickie
Wezwanie	Najświętszej Marii Panny
	Historia
Data budowy	XII wiek
	Dane świątyni
Styl	romański
	Położenie na mapie Niemiec Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen; St. Maria in Lyskirchen
	Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen; St. Maria in Lyskirchen
	Położenie na mapie Kolonii Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen; St. Maria in Lyskirchen
	50°55′59″N 6°57′46″E/50,933056 6,962778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Widok kościoła na litografii J. A. Wünscha z 1827

Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen – Malowidła na sklepieniach

Gotycka figura Madonny Żeglarzy, ok. 1420 roku

Kościół Najświętszej Marii Panny na Lyskirchen w Kolonii lub St. Maria in Lyskirchen – najmniejszy z dwunastu romańskich kościołów w Kolonii. Świątynia znajduje się przy zachodnim brzegu Renu, w południowej części Starego Miasta, w historycznym przedmieściu Oversburg. Swoją nazwę zawdzięcza rodowi rajców kolońskich o nazwisku Lyskirchen, którego przedstawiciele zamieszkiwali w pobliżu kościoła. Wnętrze kościoła zdobi zespół XIII-wiecznych malowideł na sklepieniach nawy głównej i kaplic flankujących prezbiterium. W świątyni znajduje się również monumentalna figura Madonny Żeglarzy (Schiffermadonna) – przykład gotyckiego stylu pięknego.

Historia

Pierwsza wzmianka o położonej tu świątyni dedykowanej Najświętszej Marii Pannie pochodzi z 948 roku. W 1067 roku arcybiskup Anno II włączył w obręb Kolonii południowe rubieże wraz ze świątynią, która należała do kościoła kolegiackiego św. Jerzego. W 1106 roku teren kościoła został włączony w obręb obwarowań miasta. Około 1135/42 po raz pierwszy świątynia została nazwana ecclesia Lisolvi, co wiąże się z domniemanymi fundatorami o tym imieniu. U schyłku XII wieku źródła wspominają o kościele jako Lisolfikyrken, Lisolskirgen, Lisenkirchen i Lysenkyrchen. Obecna nazwa została po raz pierwszy wymieniona dopiero w 1528 roku.

Pomimo odkrycia pod obecną świątynią fragmentów pozostałości kościoła z X wieku, nie da się jasno zrekonstruować jej pierwotnego układu przestrzennego. Był to prawdopodobnie kościół salowy. Następnie w pierwszej połowie XII wieku wzniesiono większy, trójnawowy kościół z kryptą, który zastąpiono pół wieku później obecną świątynią. Prace budowlane nad obecnym kościołem rozpoczęto między 1198 a 1200 rokiem, co zostało potwierdzone na podstawie badań dendrochronologicznych zachowanych drewnianych belek stanowiących konstrukcję wieży. Planowana wieża południowa nie została nigdy ukończona, została wzniesiona do drugiej kondygnacji. Około 1250 powstały późnoromańskie malowidła, których znaczna część zachowała się do dziś (ściana zachodnia, sklepienia nawy głównej i kaplic pod wieżami). Obok form romańskich do architektury kościoła wprowadzono formy gotyckie (m.in. sklepienia krzyżowo-żebrowe). Okna korpusu nawowego miały formę stylizowanego wieloliścia, zaś empory od strony nawy głównej widoczne były przez triforia. Każde przęsło miało parę triforiów.

Około 1520/30 kościół przebudowano, okna otrzymały późnogotycką formę, od zewnątrz świątynię wzmocniono przyporami, a elewacja zachodnia wzbogacona została o szczyt. W latach 1658–1662 wnętrze przebudowano, zmieniono sklepienie w absydzie i prezbiterium, którego wysokość została wyrównana do nawy głównej. Wprowadzono tradycyjne formy gotyckie. Tryforia empor wyburzono, a w ich miejsce powstały półkoliście zamknięte arkady. W 1697 ujednolicono formy okien i maswerków, wyburzając pozostałe romańskie okna empor. Wcześniej, w latach 1663–65 powstał barokowy ołtarz główny. W 1784 powódź zniszczyła częściowo wnętrze świątyni. W 1811 zasypano podziemia kościoła i wzmocniono fundamenty. Wcześniej, w 1804 roku, w ramach sekularyzacji Kolonii, po kasacji kanoników kolegiaty św. Jerzego, kościół Maria am Lyskirchen stał się samodzielną parafią. W latach 1860–65 dokonano regotycyzacji wystroju wnętrza (ołtarz główny, ołtarze w kaplicach, witraże), który zaprojektował koloński architekt Vincenz Statz. W latach 1868–76 miała miejsce gruntowna restauracja świątyni, przywracająca jej romański charakter (m.in. odsłonięto kryptę, wzniesiono nową fasadę zachodnią), zaś do 1881 roku trwały prace konserwacyjne nad późnoromańskimi malowidłami.

Podczas II wojny światowej kościół uległ zniszczeniu. Spłonęły nawy naw, uszkodzeniu uległa konstrukcja, ale szczęśliwie ocalały sklepienia nawy głównej i kaplic podwieżowych wraz z malowidłami. W latach 1947–62 podczas odbudowy wzmocniono elementy konstrukcyjne i fundamenty, malowidła przeszły zaś gruntowną konserwację w latach 1972–77. Ostatnim punktem odbudowy było odtworzenie romańskiej kolorystyki elewacji zewnętrznych oraz wewnątrz korpusu nawowego.

Architektura

Kościół Maria in Lyskirchen jest trójnawową bazyliką emporową. Korpus nawowy złożony z dziewięciu przęseł (po trzy w każdej nawie) tworzy plan nieregularnego kwadratu. Wschodnią część tworzy przęsło prezbiterialne zamknięte trójboczną absydą. Flankują go dwie kaplice, stanowiące przyziemie wież. Cała część wschodnia jest podwyższona w stosunku do zachodniej, poniżej znajduje się niewielka, trójnawowa krypta. Wnętrze nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym wspartym na masywnych czworobocznych filarach (na wysokości okien nawy głównej i empor częściowo wtopionych w ściany) flankowanych parami kolumienek z zachowanymi romańskimi kapitelami. Ściany nawy głównej podzielone są na strefy: arkad międzynawowych, arkad empor oraz okienną, przy czym dwie górne strefy są ze sobą zintegrowane za pomocą arkad, których łuki sięgają sklepień.

Późnoromańskie malowidła sklepienne

Na ścianie zachodniej przedsionka, powyżej portalu głównego, na sklepieniach nawy głównej i kaplic podwieżowych znajduje się wielki zespół późnoromańskich i wczesnogotyckich malowideł ściennych datowanych na ok. 1230 (w przedsionku) oraz 1250 rok. Ponadto w niewielkich fragmentach odkryto malowidła w pozostałych częściach kościoła (m.in. w górnych partiach chóru muzycznego, na wysokości okien nawy głównej). Zachowane zespoły malowideł przedstawiają scenę Pokłonu Trzech Króli (przedsionek), wybrane epizody ze Starego Testamentu zestawione i dopasowane do wątków z Nowego Testamentu (sklepienia nawy głównej), legendy świętych Katarzyny i Mikołaja (kaplice podwieżowe). Malowidło w przedsionku jest starsze, późnoromańskie; pozostałe utrzymane są w konwencji stylu zygzakowatego, zaliczanego do wczesnego gotyku.

Malowidła w przedsionku

W przedsionku, powyżej głównego wejścia w obrębie pola tympanonu portalu znajduje się malowidło z przedstawieniem Pokłonu Trzech Króli. Pośrodku zasiada na tronie Madonna z Dzieciątkiem, ubrana w czerwono-złociste szaty, z koroną na głowie, w prawej ręce dzierżąca berło. Lewą ręką podtrzymuje ubrane w białe szaty Dzieciątko Jezus. Po prawicy Marii Trzej Królowie trzymający w rękach dary i składający hołd Dzieciątku, zaś po lewicy dwaj mężczyźni, których tożsamość nie jest określana, najprawdopodobniej są to prorocy. Ponad koroną Marii widoczna jest Gwiazda Betlejemska, na którą wskazuje jeden z królów. Całość ukazana jest na ciemnobłękitnym tle. Dzieło datowane jest na ok. 1230 rok, co czyni ten fragment malowideł najstarszym w tym kościele.

Malowidła na sklepieniu nawy głównej

Powierzchnia sklepień trzech przęseł nawy głównej w całości pokryta jest polichromią, gdzie koncentrycznie ułożone są, wybrane w sposób typologiczny, przedstawienia ze Starego Testamentu (które tworzą lewe (północne) półkole) i Nowego Testamentu (znajdujące się w prawych (południowych) półkolach). Kolejność scen jest odczytywana od zachodu na wschód. Każde sklepienie przęsła zawiera po osiem scen, ponadto przy zwornikach i na żagielkach (powyżej wsporników) ukazane są rozmaite postacie i personifikacje. Cykl starotestamentowy zaczyna scena zapowiedzi narodzin Izaaka, kończy Ofiara Eliasza na górze Karmel, natomiast nowotestamentowy rozpoczyna Zwiastowanie Marii, a kończy Zesłanie Ducha Świętego.

**Przęsło zachodnie**
Stary Testament		Nowy Testament
Zapowiedź narodzin Izaaka	Rdz 18,1–18	Zwiastowanie Marii	Łk 1,26–38
Narodziny Izaaka	Rdz 21,1–3	Narodziny Chrystusa	Łk 2,7
Ofiarowanie Samuela w świątyni	1 Sam 1,24–28	Ofiarowanie Jezusa w świątyni	Łk 2,22–38
Kąpiel Naamana w Jordanie	2 Krl 5, 1–19	Chrzest Chrystusa w Jordanie	Mt 3,13–17

**Przęsło środkowe**
Stary Testament		Nowy Testament
Mojżesz przyjmuje tablice Dekalogu	Wj 34,29–35	Jezus na górze Tabor	Mt 17,1–8
Narodziny Izaaka	1 Krl 1,38–40 i 43–45	Przybycie Jezusa do Jerozolimy	Mt 21,1–11
Uczta Ahaswera	–	Ostatnia Wieczerza	Mt 26,20–29
Nieszczęście Hioba	Hb 8,11–19	Biczowanie Jezusa	Mt 27,26

**Przęsło wschodnie**
Stary Testament		Nowy Testament
Nechusztan	2 Krl 18,4	Ukrzyżowanie Jezusa	Mt 27,58
Samson u bram Gazy	Sdz 16,1–3	Jezus w otchłani	–
Wniebowzięcie Eliasza i Henocha	2 Krl 2, 9–13	Wniebowstąpienie Jezusa	Mk 16,19
Ofiara Eliasza na górze Karmel	1 Krl 18, 20–40	Zesłanie Ducha Świętego	Dz 2,1–4

Malowidła w kaplicach podwieżowych

Z przedstawień poświęconych świętym zachowały się kompletne malowidła na sklepieniach kaplic podwieżowych, które flankują prezbiterium. W północnej kaplicy znajduje się cykl ośmiu scen tworzący Żywot Świętej Katarzyny, a w południowej, w tej samej liczbie Żywot Świętego Mikołaja z Miry. Podobnie jak malowidła nawy głównej datowane są na połowę XIII wieku.

Dzwony

W najwyższej kondygnacji wieży wiszą cztery dzwony. Najmłodszy, „Jezus Chrystus” jest kopią XIV wiecznego dzwonu wiszącego w kościele św. Piotra w Kolonii.

Lp.	Nazwa	Data	Ludwisarz, miejsce odlania	Ø (mm)	Casaiężar (kg)	Dźwięk (16tel)	Inskrypcja
1	Nicolai	1962	Petit & Gebr. Edelbrock, Gescher	1110	800	f¹ +1	S. Nicolai nomine vocor voco dei in nomine.
2	Maria	1919	Ernst Karl Otto, Bremen-Hemelingen	990	600	as¹ +2	Maria bin ich genannt, ich schirme das Volk hier am Strand ohne Makel bin ich im Ursprung. Den Sündern erfleh' ich Ergebung.
3	Christus	2005	Petit & Gebr. Edelbrock, Gescher	820	333	b¹ +4	O rex gloriæ Christe veni cum pace.
4	Raphael	1962	Petit & Gebr. Edelbrock, Gescher	730	220	c² +2	Sis S. Raphael terra marique tutor.

Bibliografia

Werner Meyer-Barkhausen, Das grosse Jahrhundert kölnischer Kirchenbaukunst 1150 bis 1250, Köln 1952.
Sabine Czymmek, Die Kölner romanischen Kirchen, Schatzkunst, Bd. 2, Köln 2009 (Colonia Romanica, Jahrbuch des Fördervereins Romanische Kirchen Köln e. V. XXIII, 2008), s. 103–126
Hiltrud Kier, Ulrich Krings (Hrsg.), Köln. Die Romanischen Kirchen im Bild. Architektur · Skulptur · Malerei · Graphik · Photographie. Stadtspuren – Denkmäler in Köln., Köln 1984
Hiltrud Kier, Kirchen in Köln. Bachem, Köln 1999
Erhard Schlieter (red.), Romanische Kirchen in Köln, Köln 2000
Albert Verbeek, Kölner Kirchen. Die kirchliche Baukunst in Köln von den Anfängen bis zur Gegenwart, Köln 1969.

Linki zewnętrzne

Förderverein Romanische Kirchen Köln: St. Maria Lyskirchen. www.romanische-kirchen-koeln.de. [dostęp 2012-01-23]. (niem.).