Proletariat
Proletariat (z łac. proletarius „należący do najuboższej klasy, niepłacący podatków, dający państwu tylko potomstwo” od proles „latorośl, potomstwo”)[1] – jedna z wyróżnianych w socjologii klas społecznych.
Pierwotne znaczenie
[edytuj | edytuj kod]W starożytnym Rzymie proletariat oznaczał najuboższą warstwę ludności. W miarę upadku drobnych gospodarstw w okresie późnej republiki liczebność rzymskiego proletariatu rosła wskutek migracji do miasta mas zubożałych rolników, czemu zapobiec miały reformy Grakchów. Antyczny proletariat był, zwłaszcza w późnej republice i wczesnym cesarstwie, warstwą pasożytniczą[2], utrzymywaną przez państwo darmowym rozdawnictwem zboża i innymi podarkami (panem et circenses). Częściowo z proletariuszy (służących za żołd i nadzieję otrzymania łupów oraz działki ziemi w ramach odprawy po zakończeniu służby) rekrutowana była armia od czasów reformy Gajusza Mariusza. Stopniowo, zwłaszcza w późnym cesarstwie ubogie warstwy ludności określane jako lud miejski i wiejski (plebs urbana i plebs rustica) zostały zaprzęgnięte do pracy przymusowej[3], na wsi byli to przypisywani do ziemi dzierżawcy (kolonowie) i robotnicy rolni, w mieście rzemieślnicy przypisani do warsztatów[4].
Terminologia epoki industrialnej
[edytuj | edytuj kod]W epoce rewolucji przemysłowej w XIX wieku zatrudnieni w fabrykach określani byli mianem proletariatu fabrycznego. Robotnicy rekrutowali się spośród zubożałych rolników bądź też z pracowników upadających warsztatów rzemieślniczych i manufaktur.
W ujęciu Karola Marksa proletariat to klasa społeczna, której nie przysługuje prawo własności środków produkcji (ziemi, fabryk, kapitału finansowego), przeciwstawiana właścicielom środków produkcji, czyli burżuazji, to jest kapitalistom. Kapitalista – właściciel środków produkcji konsumuje większość zysku (wartość dodatkową) w sytuacji, gdy rzeczywista wartość pracy robotnika jest większa od jego płacy. Robotnicy nie posiadając materialnych środków produkcji nie mogą stanowić sami o sobie w procesie produkcji, lecz ulegają uprzedmiotowieniu i w konsekwencji wyzyskowi. W przyszłości tę sytuację, zdaniem Marksa miała zmienić ogólnoświatowa rewolucja i powstanie ustroju komunistycznego, w którym poprzez zniesienie własności prywatnej i wprowadzenie wspólnej (uspołecznionej) własności środków produkcji zamierzano zlikwidować podział na właścicieli i pracowników. Społeczeństwo komunistyczne miało mieć charakter bezklasowy, w którym dostęp do środków produkcji i dóbr produkowanych miał zależeć od indywidualnych zdolności, a nie strukturalnych nierówności społecznych. Dopóki to nie nastąpi, proletariat i właściciele środków produkcji pozostają w ciągłym konflikcie, widocznym w skali długiego procesu historycznego[5]. W społeczeństwie opartym na własności prywatnej środków produkcji i podziale klasowym niesprawiedliwość utrzymuje się dzięki panującym w tym społeczeństwie politycznym stosunkom „panowania i niewoli” (Herrschaft und Knechtschaft). Stosunki te wyrastają „bezpośrednio z samej produkcji” i są uwarunkowane własnością prywatną środków wytwarzania, która jest przyczyną „ślepego i niepohamowanego interesu prywatnego”[6].
Górną warstwę robotników Karol Marks określał jako arystokrację robotniczą[7].
Znaczenie postulowane obecnie
[edytuj | edytuj kod]W społeczeństwie informacyjnym proletariat, w odróżnieniu od digitariatu, pojmuje się jako klasę społeczną niemającą dostępu do technologii informacyjnych, w szczególności do globalnej sieci Internetu[8]. Ze względu na zmianę charakteru pracy z fizycznej na pracę umysłową niektórzy autorzy wskazują na przekształcanie się proletariatu w intelektuariat[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- I Proletariat, II Proletariat, III Proletariat
- lumpenproletariat
- cogitariat
- prekariat
- niewolnictwo płacowe
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Władysław Kopaliński: proletariat; Proletarier aller Lander vereinigt euch; proletaryzacja. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)].
- ↑ Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu Warszawa 1964 s. 357.
- ↑ „W przeciwieństwie do honestiores, którzy w okresie późnocesarskim tworzyli liczne warstwy o bardzo zróżnicowanej pozycji społecznej, poszczególne grupy humiliores coraz bardziej upodabniały się do siebie. Wynikało to z powszechnego ubożenia miast i wsi, jak i pogłębiającej się zależności ekonomicznej, politycznej i społecznej mas ludności miejskiej i wiejskiej, przy czym zależność ta przybierała coraz bardziej jednolite formy. Niewolnictwo jako instytucja społeczna i ekonomiczna utraciło swe znaczenie już wcześniej. Rezultatem tego nie było bynajmniej zastąpienie go przez pracę najemną. Wraz z zanikiem niewolnictwa zanikała bowiem również i ta forma pracy. W nowych warunkach, które ustabilizowały się u schyłku trzeciego wieku, nie znano bowiem już pracy najemnej, a jedynie przymus pracy, którego formy określała - bezwzględnie dziedziczna - przynależność do poszczególnych kategorii zawodowych”. Géza Alföldy: Historia społeczna starożytnego Rzymu Poznań 1998 s. 262n.
- ↑ Do tych ostatnich należy zaliczyć także będące własnością państwa fabricae. „Według Notitia Dignitatum na Zachodzie «fabryk» takich istniało dwadzieścia, na Wschodzie zaś piętnaście. Większość z nich specjalizowała się w produkcji jednego rodzaju towaru, na przykład w Lauriacum, Carnuntum i Aquincum produkowane były tarcze, w Ticinum - łuki, w Concordia - strzały, w Trewirze i innych miastach - uniformy wojskowe. W fabrykach tych pracowali zarówno nominalnie wolni rzemieślnicy, jak i niewolnicy, wśród których byli także ludzie skazani za przestępstwa. (...) Robotnicy poszczególnych państwowych fabricae tworzyli już z założenia niejako zwarte grupy, przypominające pod względem swej organizacji kolegia, które poddane były szczególnie surowej kontroli. Kary wymierzane ich członkom przypominały te, które stosowano w wojsku”. Tamże, s. 267n, Eastern Roman Empire, Western Roman Empire
- ↑ E. Żyro, Aksjologiczna treść pojęcia sprawiedliwości w poglądach Karola Marksa, Etyka, 1966, nr 1, s. 191-219.
- ↑ E. Żyro, Aksjologiczna treść pojęcia sprawiedliwości w poglądach Karola Marksa, Etyka, 1966, nr 1, s. 195.
- ↑ portalwiedzy.onet.pl: Arystokracja. [dostęp 2015-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)].
- ↑ Ignacy Fiut, Marcin Habryń: Społeczność akademicka wobec możliwości wykorzystania Internetu w procesie pracy. W: Lesław Haber: Mikrospołeczność informacyjna na przykładzie miasteczka internetowego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Kraków: AGH, 2001, s. 158, 162. ISBN 83-88408-72-0.
- ↑ Różnorodność pracy umysłowej. W: Alvin i Heidi Toffler: Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali. Poznań: Zysk i S-ka, 1996. ISBN 83-7150-102-1.