Karol Jaroszyński
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
przedsiębiorca, finansista |
Odznaczenia | |
Karol Jaroszyński, Karol Lucjan Jan Jaroszyński herbu własnego[1], ros. Карл Иосифович Ярошински, Charles Jaroszynski (ur. 1 grudnia?/13 grudnia 1878 w Kijowie[2][a], zm. 8 września 1929 w Warszawie) – polski przedsiębiorca, finansista i filantrop.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Józefa Klemensa Jaroszyńskiego herbu własnego (1826–1885), właściciela rozległych dóbr, szeregu cukrowni na Podolu i banku w Kijowie, i Karoliny Borsza-Drzewieckiej herbu Nałęcz (ok. 1837–1921). Uczęszczał do Szkoły Męskiej Towarzystwa Popierania Szkoły Średniej oraz Pierwszego Gimnazjum Klasycznego w Kijowie (do 1896); absolwent wydziału handlowego Szkoły Realnej w Moskwie (Московское реальное училище) (1899)[2]. Finansista z polskiej rodziny szlacheckiej, zamieszkałej na Podolu w okolicach Winnicy. Właściciel dóbr Antopol, Krzyżopol, Wapniarka. Nazywany też rosyjskim Vanderbiltem[3]. W 1909 r. powiększył swój majątek rozbijając bank w Casino de Monte-Carlo – wygrał wówczas w ruletkę w przeliczeniu 774 kg złota (1 mln rubli)[4]. W marcu 1916 jego majątek oceniano na kwotę 26,1 mln rubli, 300 mln rub. w długach wekslowych oraz 950 mln rub. w złocie i nieruchomościach, łącznie 1 mld 276 mln rubli. Ostrożne szacując, byłoby to ponad 200 mld obecnych polskich zł[2][4]. Można więc przyjąć, że był jednym z najbogatszych i wpływowych ludzi w Imperium Rosyjskim i najbogatszym Polakiem na przełomie XIX i XX wieku. Był wówczas największym właścicielem cukrowni w świecie, gdyż był właścicielem lub współwłaścicielem 53 cukrowni i rafinerii cukru m.in. w Gniewaniu, Czarnominie, Kordelewce, Tomaszpolu, Stepanówce, Woronowicy, Odessie, Mariańsku, Gorodiszczach, Tule, Czerkasach, Michajłowskim Chutorze, Woroneżu, Krupcu, Malowiskach, Makarińcu, Iwnii, Perewerziewce i Suprunówce[5][6]; 12 banków, m.in.:
- Rosyjskiego Banku Handlowo-Przemysłowego w Petersburgu (Русский Торгово-промышленный банк) (55%-87% akcji),
- Rosyjskiego Banku Handlu Zagranicznego w Petersburgu (Русский для внешней торговли банк) (96%)
- Banku Rosyjsko-Azjatyckiego w Petersburgu (Русско-Азиатский банк),
- Międzynarodowego Banku w Petersburgu (Международный коммерческий банк) (65%),
- Prywatnego Banku Handlowego w Kijowie (Киевский Частный Коммерческий Банк) (96%),
- Zjednoczonego Banku w Moskwie (Соединённый банк) (57%),
- Syberyjskiego Banku Handlowego w Jekaterynburgu (Сибирский торговый банк).
Pozostawał także właścicielem
- szeregu kopalni m.in. w Gołowinówce,
- stalowni,
- towarzystw kolejowych m.in. Kolei Aczyńsko-Minusińskiej (Ачинско-Минусинская железная дорога),
- 2 towarzystw żeglugowych na Dnieprze - Pierwszej i Drugiej Spółek Żeglugi Naddnieprzańskiej (Первое общество пароходства по Днепру и его протокам, Второе Общество пароходства по Днепру и его притокам),
- naftowych np. Rosyjskiej Nafty (Русская нефть) oraz Ter Akopow (Тер-Акопов)
- ubezpieczeniowych,
- 8 fabryk przemysłu metalowego i maszynowego (2 w Kijowie - Fabryki Budowy Maszyn „Greter i Kriwanek” (Киевский машиностроительный завод Гретера, Криванека и К°), obecnie Pierwszy Kijewski Zakład Przemysłu Maszynowego (Первый киевский машиностроительный завод) i Fabryki Konstrukcji Maszyn) (1915-), Zakładów Mechanicznych Langensiepen Co.,
- Tkalni Lnu w Niżnym Nowogrodzie,
- cementowni,
- 2 luksusowych hoteli w Kijowie (np. Hotelu Europejskiego przy al. Chreszczatyk 2),
- wydawnictw prasowych „Nowoje Wriemia” (Новое Время) i „Birżewyje Wiedomosti” (Биржевые ведомости),
- połaci lasów - Moskiewskiej Kompanii Leśnej.
Dla zarządzania syndykatem Jaroszyński utworzył Radę, w której skład wchodziło 5 ministrów i 10 senatorów, m.in. były prezes Rady Ministrów Władimir Kokowcow (1853–1943) i były dyrektor departamentu policji Aleksiej Łopuchin (1864–1928)[2]. Bezpośrednia administracja majątkiem pod nazwą „Zarząd dóbr i interesów Karola Jaroszyńskiego” mieściła się w kijowskim Grand Hotelu w al. Chreszczatyk 22, zajmując dwa piętra (1917–1918).
Jaroszyński utrzymywał wiele obiektów na własne potrzeby i rodziny, np. pałaców – w Antopolu, 2 w Petersburgu, przy ul. Wielkiej Morskiej (ул. Большая Морская 52/наб. р. Мойки 97) (1916-) i na wyspie Kamiennej z 1912 (proj. Iwana А. Fomina) (1872–1936), w Kijowie przy Wale Jarosława 1 (Ярославов Вал) (1907-), domów w Odessie, Londynie przy Berkeley St. 7 (1919), willi „Mont Stuart” z 1894 we francuskim Beaulieu-sur-Mer (1910)[7], Monte Carlo i Warszawie w Al. Ujazdowskich 13, 13 kamienic w Kijowie m.in. przy al. Chreszczatyk 12 (1882–1912) i 8 w Petersburgu.
Prowadził znaczącą działalność filantropijną. W 1917 nabył za 1 mln rubli dom senatora Połowcowa na potrzeby bursy dla polskich studentów przy Nab. Kriukowa 12 (Крюкова наб.к.) w Petersburgu (DS „Zgoda”). Wspierał utworzenie Uniwersytetu Lubelskiego. Był prezesem „Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu Katolickiego” i jednym z głównych (obok Franciszka Skąpskiego) fundatorów[8]. Na jego powstanie wpłacił w latach 1918–1922 bardzo duże kwoty[2][4][9][b], a następnie wspierał go finansowo do końca życia[4].
Wg pogłosek kochał się w jednej z córek cara Mikołaja II Romanowa[10], ponoć z wzajemnością[11].
Według wspomnień Jałowieckiego, w 1917 r. Jaroszyński miał mieć kontakty z bolszewikami (możliwe, że dzięki domniemanej przynależności do masonerii) i mógł z wyprzedzeniem wiedzieć o planowanym przez nich przewrocie[12]. Podczas wojny domowej w Rosji był uczestnikiem tzw. „intrygi bankowej”, której celem było finansowe wsparcie sił antybolszewickich przez aliantów[4]. 14 grudnia 1917 r. komisja śledcza Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała nakaz jego aresztowania. Ukrywał się przez pewien czas w mieście, w sierpniu 1918 r. wyjechał do Kijowa, a następnie do Odessy, skąd na wiosnę 1920 r. ewakuował się na pokładzie francuskiego torpedowca do Paryża[2][4], a po kilku miesiącach przeniósł się do Warszawy[4]. Zamieszkał w pałacu Sobańskich[12].
Pełnił wówczas funkcje:
- doradcy finansowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego (1921–1922)[4]
- dyrektora Banku Rosyjsko-Polskiego SA w Warszawie (1921–1923)[2]
- prezesa Banku Zjednoczonych Przemysłowców SA w Warszawie[13]
- prezesa Rady Banku Leśnego SA w Wilnie”[2].
W tym czasie był też głównym udziałowcem (56%) Banku Towarowego SA w Warszawie (1922). Jego działalność finansowa w Polsce nie powiodła się jednak i popadł w problemy finansowe[13]. W 1923 r. wyjechał do Rzymu, w 1926 r. powrócił do Warszawy, zamieszkując w małym mieszkaniu przy ul. Smoczej 7[2]. Po przekazaniu kolejnej darowizny na Katolicki Uniwersytet Lubelski w 1928 r. znalazł się w bardzo złej sytuacji materialnej[4].
Pod koniec życia cierpiał na problemy zdrowotne po zamachu na jego życie w Operze Paryskiej, gdzie ukłuto go zatrutą igłą, prawdopodobnie z powodu działalności antybolszewickiej[4].
Zmarł w szpitalu św. Ducha w Warszawie na dur brzuszny i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w grobowcu rodzinnym przy reprezentacyjnej al. Katakumbowej (filar 44), jednak wkrótce ciało przeniesiono do grobu w odległym miejscu cmentarza (kw. 227, rz. 3, m. 23)[4][14].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według innych źródeł – 13 grudnia 1877 w Babinie[potrzebny przypis].
- ↑ Różne źródła różnie je oceniają. Mogło to być: (1) ok. 350 tys. rubli, 15 mln marek niemieckich, 290 tys. koron szwedzkich, 500 funtów brytyjskich i 40 tys. franków szwajcarskich[4]; (2) ok. 350 tys. rubli, 220 tys. koron, 50 tys. franków francuskich, 500 funtów brytyjskich i 15 mln marek polskich[9]; (3) ponad 8 mln rubli[2]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Jerzy Minakowski: Karol Jaroszyński z Jaroszynki h. wł.. [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego [on-line]. sejm-wielki.pl, 2017-05-04. [dostęp 2017-05-04].
- ↑ a b c d e f g h i j Beata Kinga Nykiel , Jaroszyński Karol Lucjan Jan [online], Polski Petersburg [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ A.A. Fursienko , Russkij Wandierbilt [online], istorja.ru, 23 września 2014 [dostęp 2021-08-24] (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Lech Królikowski , Tadeusz Porębski , Kim był najbogatszy Polak w historii? Niewielu ludzi wie o jego istnieniu [online], Passa, 28 kwietnia 2021 [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ Wasyl 2014 ↓, s. 118.
- ↑ Aleksandra Anusik , Rola ziemiaństwa polskiego w industrializacji Ukrainy w drugiej połowie XIX wieku, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej”, 7, 2010, s. 97–111 [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ https://dossiersinventaire.maregionsud.fr
- ↑ Powstanie Uniwersytetu [online], KUL [dostęp 2021-08-24] .
- ↑ a b Wasyl 2014 ↓, s. 131.
- ↑ Wasyl 2014 ↓, s. 132.
- ↑ "Cieniem będąc, cieniem zostałem", czyli powieść o najbogatszym Polaku w historii [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-06-12] (pol.).
- ↑ a b Mieczysław Jałowiecki , Na skraju Imperium i inne wspomnienia, Warszawa 2012, s. 347 .
- ↑ a b Wasyl 2014 ↓, s. 130–131.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Karol Jaroszyński, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-08-24] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Franciszek Wasyl, Karol Jaroszyński (1878-1929) – europejski finansista i wizjoner z Kresów, „Krakowskie Pismo Kresowe”, 6 (6), 2014, s. 107–148, DOI: 10.12797/KPK.06.2014.06.07 [dostęp 2021-08-24] .
- Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu: (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa 1933
- Wojciech Morawski: Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Muza Warszawa 1998, 208 s., ISBN 83-7079-947-7
- Grażyna Karolewicz: Karol Jaroszyński, 1877-1929, fundator Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Polihymnia Lublin 2000, ISBN 83-7270-005-2
- Shay McNeal: Ocalić cara Mikołaja II, Świat Książki, Warszawa 2004 ISBN 83-7311-895-0
- Beata Kinga Nykiel , Jaroszyński Karol Lucjan Jan [online], Polski Petersburg [dostęp 2021-08-24] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jaroszyńscy herbu własnego
- Bankierzy II Rzeczypospolitej
- Ludzie urodzeni w Kijowie
- Ludzie związani z przemysłem petrochemicznym
- Ludzie związani z Petersburgiem
- Ludzie związani z Warszawą
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polscy bankierzy (Królestwo Kongresowe)
- Polscy przedsiębiorcy cementowi
- Polscy przedsiębiorcy naftowi
- Polscy przedsiębiorcy XX wieku
- Polscy filantropi
- Polscy wolnomularze
- Polacy odznaczeni Orderem Świętego Grzegorza Wielkiego
- Urodzeni w 1878
- Zmarli na dur brzuszny
- Zmarli w 1929