Kanopus

Kanopus
	α Carinae
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Kil
Rektascensja	06h 23m 57,110s
Deklinacja	−52° 41′ 44,38″
Paralaksa (π)	0,01055 ± 0,00056″
Odległość	309 ± 17 ly; 94,8 ± 5,3 pc
Wielkość obserwowana	−0,74m
Rozmiar kątowy	0,00693″ ± 0,00015″
Ruch własny (RA)	19,93 ± 0,52 mas/rok
Ruch własny (DEC)	23,24 ± 0,69 mas/rok
Prędkość radialna	20,30 ± 0,50 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	jasny olbrzym
Typ widmowy	A9 II
Masa	8–9 M☉
Promień	71,4 ± 4,0 R☉
Metaliczność [Fe/H]	−0,11 ± 0,03
Wielkość absolutna	−5,50m
Jasność	13 300 L☉
Temperatura	7280 K
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	6987 pc
Mimośród	0,0650
Alternatywne oznaczenia
	2MASS: J06235709-5241441
	Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 245
	Boss General Catalogue: GC 8302
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 45348
	Katalog Hipparcosa: HIP 30438
	Katalog jasnych gwiazd: HR 2326
	SAO Star Catalog: SAO 234480
	Suhail, Suhel; CPD−52°914
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kanopus (α Car) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Kila (obserwowana wielkość gwiazdowa: −0,74^m), druga (po Syriuszu) pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Odległa od Słońca o około 309 lat świetlnych.

Nazwa

Gwiazda ta nosi nazwę własną Kanopus, po raz pierwszy zapisaną przez Eratostenesa, a później Hipparchosa. Jest ona wywodzona od imienia postaci mitologicznej. W mitologii greckiej Kanopus (stgr. Κάνωπος, Kanopos) był nawigatorem flotylli Menelaosa, którą przeciwne wiatry podczas powrotu z wojny trojańskiej zagnały na wybrzeże Egiptu. Kanopus tam zmarł, a w miejscu jego śmierci Menelaos wybudował miasto Kanopos. W dniu śmierci Kanopusa nisko nad horyzontem świeciła bardzo jasna gwiazda, która otrzymała jego imię^[5]^[6]. Inne, również starożytne wyjaśnienie tej nazwy pochodzi od Arystydesa i wywodzi ją od egipskiego Kahi Nub, „Złota Ziemia” (co przypuszczalnie nawiązuje do jego położenia nisko nad południowym horyzontem). Tablice alfonsyńskie dla tej gwiazdy stosują nazwę Suhel ponderosus, wywodzącą się od arabskiej nazwy ‏ السهيل الوزن‎ al Suhail al Wazn, używanej przez Al Sufiego^[6]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kanopus dla określenia tej gwiazdy^[7].

Charakterystyka obserwacyjna

Kanopus jest najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Kila, a dawniej był najjaśniejszą gwiazdą Okrętu Argo (jako Alfa Argus)^[4]^[6]. Jest widoczny gołym okiem z całej półkuli południowej, a z północnej tylko do szerokości geograficznej 37° N, zatem jest niewidoczny dla obserwatorów z prawie całej Europy, w tym z Polski^[4].

Grecki stoik i filozof Posejdonios z Rodos (ok. 135–50 p.n.e.) wykorzystał obserwacje Kanopusa w pobliżu horyzontu, przeprowadzone przez Eudoksosa z Knidos i (przypuszczalnie) własne, do oszacowania rozmiarów Ziemi^[8]. Z uwagi na jej dużą jasność i dogodne położenie na sferze niebieskiej, gwiazda ta jest często wykorzystywana jako punkt orientacyjny dla przyrządów kierujących sondami kosmicznymi^[9].

Ruch własny

Kanopus jest drugą co do jasności gwiazdą, chociaż pod względem absolutnej wielkości gwiazdowej znacznie przewyższa najjaśniejszego na niebie Syriusza. Znajduje się jednak znacznie dalej od niego. Pomiary ruchu własnego gwiazd dokonane przez sondę Hipparcos pozwalają stwierdzić, że Kanopus najbardziej zbliżył się do Słońca 3,1 miliona lat temu; był wówczas odległy o 177 lat świetlnych i miał obserwowaną wielkość gwiazdową −1,86^m. Od tamtego czasu powoli oddala się, a kilka bliższych gwiazd okresowo przewyższało go jasnością. Za 480 tysięcy lat Syriusz (i Wega) oddalą się od Słońca, przez co Kanopus ponownie stanie się najjaśniejszy, choć będzie świecił słabiej niż obecnie, a za 990 tysięcy lat kolejna gwiazda zbliży się do Słońca i odbierze mu pierwszeństwo^[10].

Właściwości fizyczne

Kanopus to jasny olbrzym, biała gwiazda na granicy typu widmowego A^[1] i F^[4]. Wielkość absolutna Kanopusa to −5,50^m^[3], świeci on ponad 13 tysięcy razy jaśniej niż Słońce^[4]. Temperatura tej gwiazdy to 7280 K, ma ona rozległą koronę (zewnętrzną atmosferę) podgrzewaną przez pole magnetyczne, której temperatura (około 20 mln K) jest 10 razy wyższa niż korony słonecznej. Promień tej gwiazdy jest ponad 70 razy większy niż promień Słońca, a masa 8–9 razy większa od masy Słońca. Z tak dużą masą gwiazda najprawdopodobniej eksploduje jako supernowa, choć może także nie dojść do tego etapu i zakończyć życie odrzuciwszy zewnętrzne warstwy, jako neonowo-tlenowy biały karzeł o bardzo dużej masie^[4].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Kanopus w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b A. Domiciano de Souza et al.. Diameter and photospheric structures of Canopus from AMBER/VLTI interferometry. „Astronomy & Astrophysics”. 489 (2), s. L5-L8, październik 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:200810450. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anderson E., Francis C.: HIP 30438. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: CANOPUS (Alpha Carinae). STARS, 2009-06-29. [dostęp 2017-06-22]. (ang.).
↑ Joachim Ekrutt: Gwiazdy i planety. Wyd. V. Warszawa: Muza, 2005, s. 130–131. ISBN 83-7079-770-9.
↑ ^a ^b ^c Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 67–73. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-22].
↑ Poseidonios, Kidd, I.G.: Posidonius: Fragments: Volume 2, Commentary. Cambridge University Press, 2004, s. 723–727. ISBN 0-521-60443-5.
↑ Olgierd Wołczek: 1000 słów o rakiecie i kosmosie. Wydawnictwo MON.
↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.

[simbad-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Kanopus w bazie SIMBAD (ang.)

[diameter-2] A. Domiciano de Souza et al.. Diameter and photospheric structures of Canopus from AMBER/VLTI interferometry. „Astronomy & Astrophysics”. 489 (2), s. L5-L8, październik 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:200810450. (ang.).

[xhip-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anderson E., Francis C.: HIP 30438. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21]. (ang.).

[kaler-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: CANOPUS (Alpha Carinae). STARS, 2009-06-29. [dostęp 2017-06-22]. (ang.).

[Gwiazdy-5] Joachim Ekrutt: Gwiazdy i planety. Wyd. V. Warszawa: Muza, 2005, s. 130–131. ISBN 83-7079-770-9.

[allen-6] Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 67–73. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[iau-7] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-22].

[Poseidonios-8] Poseidonios, Kidd, I.G.: Posidonius: Fragments: Volume 2, Commentary. Cambridge University Press, 2004, s. 723–727. ISBN 0-521-60443-5.

[1000słów-9] Olgierd Wołczek: 1000 słów o rakiecie i kosmosie. Wydawnictwo MON.

[kings-10] Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]