Jan Kanty Działyński

Jan Kanty Działyński
	; Ogończyk
Rodzina	Działyńscy
Data i miejsce urodzenia	28 września 1829 ; Kórnik
Data i miejsce śmierci	30 marca 1880 ; Kórnik
Ojciec	Tytus Działyński
Matka	Celestyna z Zamoyskich
Żona	Izabella Działyńska
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Kanty Działyński, hrabia (ur. 28 września 1829 w Kórniku, zm. 30 marca 1880 tamże) – polski działacz społeczny i polityczny, powstaniec, prezes towarzystwa literacko-historycznego, wydawca bibliotek nauk ścisłych, redaktor, ostatni z rodu Działyńskich, właściciel dóbr: Kórnik (koło Poznania) i Janusz (Jeżopole).

Życiorys

Był synem powstańca i posła Tytusa (1796-1861)^[1] i Celestyny z Zamoyskich (1805-1883)^[2]. Kształcił się w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny^[1]. W latach 1849–1851 odbył służbę w wojsku pruskim i uczęszczał na wykłady uniwersyteckie w Berlinie^[3]; uzupełniał wykształcenie z nauk ścisłych u prywatnych nauczycieli w Paryżu. W 21 lutego 1857 poślubił w Paryżu księżniczkę Izabellę z Czartoryskich (1830-1899), córkę księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (1770-1861) – prezesa Rządu Narodowego. Wraz z żoną osiadł w Gołuchowie, gdzie rozpoczął kolekcjonowanie obrazów i zabytków sztuki (m.in. antycznych waz).

W 1861 objął po śmierci ojca Kórnik^[4] wraz z zamkiem, biblioteką i arboretum, a także pałac w Poznaniu, na Starym Rynku^[1]. Przejął od ojca pomysł utworzenia w Kórniku szkoły rolniczej. Współpracował z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk jako redaktor publikacji. Od 1861 zasiadał w sejmie pruskim, został sekretarzem Koła Polskiego. Tuż przed wybuchem powstania styczniowego odbył podróż po Bliskim Wschodzie; w lutym 1863, powrócił do Poznania i powołał tzw. Komitet Działyńskiego, w ramach którego organizował pomoc zaboru pruskiego dla powstania. Po rewizji w pałacu poznańskim, zagrożony aresztowaniem, przyłączył się do bezpośredniej walki zbrojnej. Walczył w oddziale Edmunda Taczanowskiego; po klęsce pod Ignacewem 8 maja 1863 schronił się we Francji. Na emigracji pracował nad skonstruowaniem karabinu wielostrzałowego.

W procesie berlińskim w 1864 otrzymał zaocznie wyrok śmierci i konfiskaty dóbr^[5]. Spędził na emigracji pięć lat; uzyskał amnestię i zwolnienie od zarzutów w kwietniu 1869. Po powrocie do Wielkopolski zaangażował się w działalność kulturalną. Poszerzał zbiory biblioteki kórnickiej, zaangażował do pracy w roli bibliotekarzy Zygmunta Celichowskiego i Wojciecha Kętrzyńskiego. Kontynuował działalność wydawniczą, zapoczątkowaną przez ojca. Wydał m.in. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski i Acta Tomiciana.

W 1872 był jednym z założycieli Banku Włościańskiego w Poznaniu^[4]. Fundował stypendia dla polskich studentów, kierował emigracyjnym Stowarzyszeniem Pomocy Naukowej. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. Zmarł bezpotomnie, majątek przekazał siostrzeńcowi, Władysławowi Zamoyskiemu. Spoczywa w rodowej krypcie kórnickiego kościoła.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Działyński, Jan Kanty hrabia [online], www.porta-polonica.de [dostęp 2022-01-21] (pol.).
↑ DziałyńskaD. Celestyna DziałyńskaD., DziałyńskiD. Tytus DziałyńskiD., Listy Tytusa i Celestyny Działyńskich do syna Jana Działyńskiego, 1843–1877 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
↑ » Jan Działyński [online] [dostęp 2022-01-21] (pol.).
↑ ^a ^b Działyński Jan Kanty (1829-1880) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-21] (pol.).
↑ Jan Działyński – BK PAN [online] [dostęp 2022-01-21] (pol.).

Bibliografia

Simon Konarski, Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1957.
Ryszard Marciniak, Jan Kanty Działyński, w: Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, ISBN 83-01-02722-3.
AndrzejA. Mężyński AndrzejA., Jan Działyński 1829-1880: ostatni z rodu, Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 2002, ISBN 83-85213-34-1, OCLC 749274347 .
Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 734. ISBN 83-901625-0-4.

Linki zewnętrzne

Biografia na stronie Biblioteki w Kórniku

[:1-1] Działyński, Jan Kanty hrabia [online], www.porta-polonica.de [dostęp 2022-01-21] (pol.).

[2] DziałyńskaD. Celestyna DziałyńskaD., DziałyńskiD. Tytus DziałyńskiD., Listy Tytusa i Celestyny Działyńskich do syna Jana Działyńskiego, 1843–1877 [dostęp 2022-01-21] (pol.).

[3] » Jan Działyński [online] [dostęp 2022-01-21] (pol.).

[:0-4] Działyński Jan Kanty (1829-1880) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-21] (pol.).

[5] Jan Działyński – BK PAN [online] [dostęp 2022-01-21] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]