Jabłoń dzika

Jabłoń dzika
	; Morfologia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jabłoń
Gatunek	jabłoń dzika
	Nazwa systematyczna
	Malus sylvestris (L.) Mill.; Gard. dict. ed. 8: Malus no. 1. 1768
Synonimy
	Malus malus (L.) Britton;
	Malus malus (L.) Britton;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jabłoń dzika, płonka^[5] (Malus sylvestris) – gatunek jabłoni rosnący dziko w niemal całej Europie. Jest uprawiany w wielu krajach świata^[6]. W Polsce występuje rzadko na niżu i w niższych położeniach górskich^[7].

Inne nazwy zwyczajowe: jabłoń płonka, jabłoń leśna^[8].

W wyniku skrzyżowania jabłoni dzikiej i jabłoni niskiej (Malus pumila) powstała jabłoń domowa, uprawiana obecnie w ogromnej ilości kultywarów^[9].

Morfologia

Pokrój: Krzew lub małe drzewo o wysokości do 10 m^[10] z cierniami na krótkopędach, zwłaszcza na młodych roślinach^[7].
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście szerokoeliptyczne do okrągławych, do 6,5 cm długości. Przylistki wcześnie odpadające^[11].
Kwiaty: Dość duże, zebrane po kilka w baldachokształtne kwiatostany. Mają 5-działkowy kielich i 5 białych z różowym zabarwieniem płatków korony, słupek złożony z 5 owocolistków i liczne pręciki z żółtymi pylnikami^[10].
Owoce: Na cienkich i szypułkach dłuższych od połowy długości owocu, jabłkowate, niewielkie (do 3,5 cm średnicy), kuliste, zielone do żółtozielonych, zwykle błyszczące, na szczycie z trwałym kielichem. Są kwaśne i twarde^[7].

Biologia i ekologia

Kwitnie w maju równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty są przedsłupne i owadopylne^[12]. W Polsce rośnie w zaroślach, lasach liściastych i mieszanych oraz na ich obrzeżach. Zwykle nieliczna na stanowiskach. Rośnie bardzo wolno^[7]

Zastosowanie

Używana była dawniej na podkładki dla szlachetnych odmian jabłoni oraz jako roślina lecznicza^[10].
Drewno było cenione ze względu na twardość i czerwone zabarwienie – wykorzystywane w snycerstwie i tokarstwie^[7].
W Księdze Joela (1,12) jest werset: „Uschła winna latorośl i zwiędło drzewo figowe, drzewo granatowe i palma daktylowa, i jabłoń". Wskazuje on, że jabłoń uprawiana była już wówczas na Ziemi Świętej^[13].
W Mezopotamii znano owoce dzikiej jabłoni już 5 tysięcy lat p.n.e., mimo że nie rosła tam. Jej owoce były sprowadzane z innych krajów i były cenne – świadczy o tym fakt, że złożono je jako dary ofiarne. W grobowcu królewskim w Ur odkryto nanizane na sznurek połówki jabłek jabłoni dzikiej, mówią też o tym gatunku napisane pismem klinowym gliniane tabliczki pochodzące z tego okresu. Około 4 tysięcy lat p.n.e. jabłka sprowadzane były do starożytnego Egiptu. Zwęglone, pochodzące z okresu około tysiąc lat p.n.e. owoce jabłoni znaleziono na granicy półwyspu Synaj i pustyni Negew^[13].

Udział w kulturze

W europejskiej sztuce średniowiecza i renesansu jabłoń jest przedstawiana jako drzewo rosnące w rajskim ogrodzie. W żadnym miejscu biblijnej Księgi Rodzaju nie jest podane, o jaki gatunek drzewa chodzi, nie ma też żadnych naukowych ustaleń, że była to jabłoń. Jabłoń zresztą nie rosła dziko ani w Egipcie, ani na hipotetycznych terenach, gdzie znajdował się raj. Przyjęcie jabłoni jako drzewa rajskiego to tylko pomysł średniowiecznych artystów, którzy przedstawiając na malowidłach rajskie drzewo przyjęli, że była to jabłoń^[13].
W Biblii sześć razy słowa oznaczającego jabłoń użyto jako nazwy miejscowości (np. w Księdze Jozuego 12,17; 15,34), jeden raz jako imię własne (1 Księga Kronik 2,43)^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2014-12-20].
↑ Malus sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.
↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 185. ISBN 83-01-00129-1.
↑ Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ ^a ^b ^c ^d Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-12-20].

[iucn-4] Malus sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-20].

[seneta-7] Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.

[Mowszowicz79-8] Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 185. ISBN 83-01-00129-1.

[Sęk-9] Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.

[podbielkowski-10] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[kulesza-11] W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.

[12] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[rb-13] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]