Język malajski miasta Serui

bahasa Melayu Papua
Obszar	Papua (Indonezja)
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich
	Występowanie
	; Lokalizacja wysp Yapen
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Zobacz też: język, języki świata
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski miasta Serui – regionalna odmiana j. malajskiego papuaskiego, która jest używana w części prowincji Papua w Indonezji. Posługują się nią mieszkańcy miasta Serui i innych miejscowości na wyspach Yapen (Kepulauan Yapen), a także grupy ludności na pobliskim wybrzeżu Nowej Gwinei.

O ile uprawnione jest przypuszczenie, że malajski był w regionie znany już wcześniej, to do ekspansji i wykształcenia dzisiejszej jego formy miało dojść dopiero w XX wieku. Miejscowa ludność najczęściej określa swój język jako bahasa Indonesia, lecz wcale nie jest on tożsamy ze standardowym językiem indonezyjskim^[1]. Wykazuje pewne podobieństwa do odmiany wyspy Ambon^[2]^[3], niemniej van Velzen (1995) przypuszcza, że jest bliżej spokrewniony z malajskim wysp Ternate i Tidore^[4].

Historia

Ludność regionu jest zróżnicowana pod względem językowym, toteż zaistniała wyraźna potrzeba posiadania środka kontaktów międzyetnicznych (lingua franca), zwłaszcza w obliczu wielowiekowych interakcji z grupami z zewnątrz, tradycji handlu niewolnikami i małżeństw mieszanych. Jest prawdopodobne, że pierwotnie malajski został wprowadzony przez lud Biak, który utrzymywał kontakty z Sułtanatem Tidore, a później w XIX w. przez kupców z Chin i południowego Sulawesi. Jednakże można przypuszczać, że znajomość malajskiego pozostawała słabo upowszechniona, aż do momentu wykorzystania tego języka przez holenderskich misjonarzy (którzy przybyli na początku XX wieku), a następnie przez holenderską administrację kolonialną. Do rozpropagowania języka malajskiego na bardziej odległe obszary przyczynił się program Opleiding tot Dorpsonderwizer, którym zainteresowało się wielu członków społeczności Waropen (wskutek czego w lokalnym malajskim zaznaczyły się wpływy języka waropen)^[5].

Fonologia

Ludność zachodniego Yapen (społeczności językowe Woi, Ansus, Pom) głoski nosowe w wygłosie wymawia jako [ŋ]. Inne grupy nie używają [ŋ ], jako że fonem ten nie występuje w ich językach etnicznych. Rozróżnienie między /r/ a /l/ jest wyraźniejsze w mowie ludzi wykształconych. Spotykane są następujące różnice względem języka indonezyjskiego: /d i / w miejscu /d͡ʒ/ oraz /t i /, /s i / lub /t / zamiast /t͡ʃ / (indonez. /ɡ ə r e d͡ʒ a / -> /g e r e d i a /; t͡ʃ ə ŋ k e h -> /s i e ŋ g e / lub /s i e ŋ k e /)^[6]. W wygłosie pomija się niektóre głoski (spółgłoski zwarte oraz /h /): /s u d a h / -> /s u d a /, /t a k u t / -> /t a k o /; /k / pomija się tylko w niektórych wyrazach: /b a l i k / -> /b a l e /, /s i b u k / -> /s i b u k /. W tej odmianie języka konsekwentnie występuje głoska /f /, inaczej niż w wielu innych dialektach malajskiego papuaskiego^[7].

Szwa (w języku indonezyjskim: /ə/) ma różne realizacje, niekiedy ze zmianą pozycji akcentu: jako /i / (/p ə r ˈ ɡ i / -> /ˈ p i ɡ i /), jako /a / (/s ə ˈ n a ŋ / -> /s a ˈ n a ŋ /), jako /o / (/p ə l ˈ u k / -> /ˈ p o l o /), jako /e / (/t͡ʃ ə ˈ p a t / -> /t͡ʃ e ˈ p a t /) lub z pominięciem tej głoski (/t ə ˈ r u s / -> /ˈ t r u s /)^[8]. Indonezyjskim /a i / i /a u / odpowiadają głoski /e / i /o /: /p a k a i / -> /p a k e /, /p u l a u / -> /p u l o /^[9].

Gramatyka

Morfologia została zredukowana względem standardowego języka malajskiego. Nie istnieją gramatyczne formy strony biernej, a wyrazy podstawowe (bez użycia afiksów) mogą pełnić funkcję czasowników^[10]. Używa się mniejszej liczby afiksów derywacyjnych niż w języku indonezyjskim. Poniższe prefiksy czasownikowe mają charakter produktywny:^[11]

ba-/bar- (odpowiada indonez. ber-) – isi „zawartość” -> baisi „zawierać”, ana „dziecko” -> barana „mieć dzieci”;
ta-/tar- (odpowiada indonez. ter-) – toki „bić” -> tatoki „zostać pobitym”;
maN- (odpowiada indonez. meN-) – występuje sporadycznie, por.: lawan „versus” -> malawan „sprzeciwiać się”
baku- (zapożyczenie z języka ternate^[12]) – wyraża recyprokalność: pukul „bić” -> bakupukul „bić się”, mayari „uwodzić” -> bakumayari „uwodzić się nawzajem”;
paN- – tworzy czasowniki nieprzechodnie: malas „niechętny” -> pamalas „nie mieć ochoty”.

Występuje także reduplikacja rzeczowników i czasowników, która pełni różne funkcje: tatawa „śmiać się” -> tatawa-tatawa „śmiać się wielokrotnie”, ronda „przejść się” -> ronda-ronda „spacerować sobie, przechadzać się po okolicy”, ana „dziecko” -> ana-ana „dzieci”, lap „wycierać” -> lap-lap „ścierka”^[13].

Większość użytkowników nie czyni rozróżnienia między formami pierwszej osoby liczby mnogiej – inkluzywną i ekskluzywną (indonezyjskie kita i kami), mimo że takie rozróżnienie jest powszechne w językach lokalnych^[14].

W konstrukcjach dzierżawczych stosuje się łącznik punya („mieć”, również w skróconej formie pu), a określnik dzierżawczy następuje przed rzeczownikiem określanym. Przykładowo: sa pu spatu – „moje buty”, dosł. „ja” + pu + „but”^[15].

Słownictwo

Malajski miasta Serui różni się od j. indonezyjskiego pod względem leksykalno-semantycznym. Istnieje grupa słów, którym przypisano bardziej pojemne znaczenia, a niektóre wręcz zmieniły swój sens w porównaniu z indonezyjskim:^[16]

kumis („wąsy”) ma dodatkowe znaczenia: „broda, włosy na klatce piersiowej, bokobrody”
motor („motor, motocykl”) ma dodatkowe znaczenia: „łódź motorowa”, „ryby dwudyszne”
indonezyjski czasownik bunuh „zabijać” odpowiada lokalnej formie bunu, która znaczy również „wyłączyć (urządzenie)”
panggayu to czasownik „wiosłować” (indonez. pengayuh to rzeczownik „wiosło”), „wiosło” to natomiast dayung (co już nie znaczy „wiosłować”, inaczej niż w j. indonezyjskim).

Istnieje spora grupa słów, które nie są spotykane w standardowym indonezyjskim:^[17]

bia – „skorupa” (por. indonez. kerang)
tete – „dziadek” (por. indonez. kakek)
soa-soa – „iguana” (por. indonez. biawak)
caparuni – „pozbawiony ładu” (zapożyczenie z malajskiego ambońskiego, por. indonez. berantakan)
rica – „papryczka chili” (por. indonez. lombok)
kaskado – „świerzb” (por. indonez. kudis)
lolaro/olaro – „mangrowiec” (por. indonez. pohon bakau)
duri babi – „jeżowiec” (por. indonez. bulu babi)
molo – „nurkowanie na bezdechu”
sema – „czarownik”
koming – „rdzenny Papuas”
tai yakis – wykrzyknienie wyrażające opór
mayari – „uwodzić”
bilolo – „pustelniki (skorupiaki)”.

Występują zapożyczenia z języka holenderskiego, języka portugalskiego, innych odmian języka malajskiego oraz języków regionalnych:

testa – „głowa” (port. testa)
kadera – „krzesło” (port. cadera)
spir – „mięsień” (niderl. spier)
firkan – „kwadrat” (niderl. vierkant)
boswesen – „wydział leśnictwa” (niderl. boswezen).

Zobacz też

Przypisy

↑ van Velzen 1995 ↓, s. 313.
↑ Kluge 2014 ↓, s. 21.
↑ Donohue 2003 ↓, s. 2. [...] Serui Malay, which shows more similarities with Ambon Malay.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 315. [...] probably more closely related to Tidorese or Ternatan Malay.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 312–314.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 316.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 317–318.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 319–320.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 318–319.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321–323.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321, 323–325.
↑ Paauw 2009 ↓, s. 237–238.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321, 322, 325.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 326.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 327–328.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 328–330.
↑ van Velzen 1995 ↓, s. 330–333.

Bibliografia

Angela Johanna Helene Kluge: A grammar of Papuan Malay. Utrecht: LOT, 2014, seria: LOT Dissertation Series 361. ISBN 978-94-6093-143-7. OCLC 879432112. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
Paul van Velzen: Some notes on the variety of Malay used in Serui and vicinity. W: Connie Baak, Mary Bakker, Dick van der Meij (red.): Tales from a concave world : liber amicorum Bert Voorhoeve. Leiden: Projects Division, Department of Languages and Cultures of South-East Asia and Oceania, Leiden University, 1995, s. 311–343. ISBN 90-73006-06-6. OCLC 33827245. (ang.).
Scott H. Paauw: The Malay contact varieties of eastern Indonesia: A typological comparison. The State University of New York at Buffalo, 2009. OCLC 6002898562. [dostęp 2022-09-03]. (ang.).
Mark Donohue: Papuan Malay. Singapore: National University of Singapore, 2003. [dostęp 2014-02-12]. (ang.).

[CITEREFvan_Velzen1995313-1] van Velzen 1995 ↓, s. 313.

[CITEREFKluge201421-2] Kluge 2014 ↓, s. 21.

[Donohue2003-3] Donohue 2003 ↓, s. 2. [...] Serui Malay, which shows more similarities with Ambon Malay.

[vanVelzen1995-4] van Velzen 1995 ↓, s. 315. [...] probably more closely related to Tidorese or Ternatan Malay.

[CITEREFvan_Velzen1995312–314-5] van Velzen 1995 ↓, s. 312–314.

[CITEREFvan_Velzen1995316-6] van Velzen 1995 ↓, s. 316.

[CITEREFvan_Velzen1995317–318-7] van Velzen 1995 ↓, s. 317–318.

[CITEREFvan_Velzen1995319–320-8] van Velzen 1995 ↓, s. 319–320.

[CITEREFvan_Velzen1995318–319-9] van Velzen 1995 ↓, s. 318–319.

[CITEREFvan_Velzen1995321–323-10] van Velzen 1995 ↓, s. 321–323.

[CITEREFvan_Velzen1995321,_323–325-11] van Velzen 1995 ↓, s. 321, 323–325.

[CITEREFPaauw2009237–238-12] Paauw 2009 ↓, s. 237–238.

[CITEREFvan_Velzen1995321,_322,_325-13] van Velzen 1995 ↓, s. 321, 322, 325.

[CITEREFvan_Velzen1995326-14] van Velzen 1995 ↓, s. 326.

[CITEREFvan_Velzen1995327–328-15] van Velzen 1995 ↓, s. 327–328.

[CITEREFvan_Velzen1995328–330-16] van Velzen 1995 ↓, s. 328–330.

[CITEREFvan_Velzen1995330–333-17] van Velzen 1995 ↓, s. 330–333.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]