Język chunzybski
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
1420[1] | ||
| Pismo/alfabet |
brak piśmiennictwa | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | huz | ||
| IETF | huz | ||
| Glottolog | hunz1247 | ||
| Ethnologue | huz | ||
| WALS | hzb | ||
| SIL | HUZ | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język chunzybski (także: chunzalski, nachadzki; ros. гунзибский, гунзельский, хунзальский язык, także: нахадский язык; nazwa własna Hunzibi) – jeden z niewielkich języków kaukaskich, używany przez ok. 1400 osób w południowym Dagestanie i Gruzji[1]. Język chunzybski należy do języków didojskich w zespole awaro-didojskim, tworzącym podgrupę wśród języków dagestańskich w grupie północno-wschodniej (nachsko-dagestańskiej) języków kaukaskich. Chunzybski jest blisko spokrewniony z językiem kapuczyńskim (beżtyjskim)[2]. Istnieją spory odnośnie do statusu chunzybskiego w ramach języków didojskich. Niektórzy badacze uważają go za odrębny język, inni zaś tylko za dialekt[3].
Językiem chunzybskim posługuje się ludność w trzech niewielkich wioskach w południowodagestańskim okręgach cuntyjskim. Nazwa języka i grupy etnicznej pochodzi od nazwy wsi Chunzib[3]. Inna, spotykana w literaturze nazwa tego języka, język nachadzki, pochodzi od nazwy wsi, w którym jest on używany (Nachada)[3]. W języku chunzybskim nie wyróżnia się dialektów, istnieją tylko niewielkie różnice w fonetyce między językiem używanym we wsiach Chunzyb i Nachad.
Dane, mówiące o liczbie osób posługujących się tym językiem nie są zbyt dokładne, ponieważ w dużej mierze opierały się na szacunkach. Według statystyk w 1926 r. języka tego używało zaledwie 105 osób. W późniejszym czasie użytkownicy chunzybskiego uznawani byli za odłam Awarów i tak też zapisywani podczas kolejnych spisów powszechnych. Szacunki z lat 1958 oraz 1967 mówiły o ok. 600 użytkownikach języka, dane, podawane za rok 1995 donosiły o ok. 2 tys., natomiast według spisu powszechnego, przeprowadzonego na terenie Federacji Rosyjskiej w 2000 r. liczba osób posługujących się tym językiem wynosi 1 tys. osób.
Język chunzybski nie wykształcił piśmiennictwa[1]. Jest używany wyłącznie w sytuacjach nieformalnych, w domu, wśród przyjaciół. W charakterze języka literackiego używany jest język awarski[1], jako największy język literacki Dagestanu. Wśród ludności rozpowszechniony jest także rosyjski, jako język urzędowy Federacji Rosyjskiej. Awarski i rosyjski służą jako języki edukacji i środki komunikacji ponadlokalnej[2]. Chunzybski jest zdecydowanie zagrożony wymarciem[2].
Ze względu na historię tego języka widoczne są wpływy tureckiego, arabskiego, awarskiego, gruzińskiego oraz rosyjskiego[3]. Chunzybski znajduje się też pod wpływem języka beżtyjskiego[2].
Chunzybski jest językiem ergatywnym.
Dźwięki
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski
[edytuj | edytuj kod]W języku chunzybskim występuje 35 spółgłosek.
| dwuwargowe | przedniojęzykowe-dziąsłowe | podniebienne | miękkopodniebienne | języczkowe | faryngalne | krtaniowe | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| central | lateral | ||||||||
| nosowe | m | n | |||||||
| zwarte | bezdźwięczne | p | t | k | q | ʔ | |||
| dźwięczne | b | d | ɡ | ||||||
| ejektywne | pʼ | tʼ | kʼ | qʼ | |||||
| zwarto-szczelinowe | bezdźwięczne | t͡s | t͡ɬ | t͡ʃ | |||||
| ejektywne | t͡sʼ | t͡ɬʼ | t͡ʃʼ | ||||||
| szczelinowe | bezdźwięczne | s | ɬ | ʃ | x | χ | ħ | h | |
| dźwięczne | z | ʒ | ʁ | ʕ | |||||
| drżące | r | ||||||||
| aproksymanty | l | j | w | ||||||
Samogłoski
[edytuj | edytuj kod]Samogłoski w chunzybskim mogą być krótkie, długie lub nosowe.
| przednie | centralne | tylne | |
|---|---|---|---|
| przymknięte | i | ɨ | u |
| półprzymknięte | e | ə | o |
| otwarte | a | ɑ |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Hunzib, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
- ↑ a b c d Salminen 2007 ↓, s. 249.
- ↑ a b c d The Hunzibs. The Red Book of the Peoples of the Russian Empire. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tapani Salminen, Europe and North Asia, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 211–282, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-7007-1197-0, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Bibliografia prac dotyczących języka chunzybskiego. l.u-tokyo.ac.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-04)].
- Hunzib, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2007-07-30] (ang.).
- Hunzib. Endangered Languages Project. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).