Przejdź do zawartości

Imago Artis

Dodaj linki
Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego „Imago Artis” – działająca w latach 1947–1998 spółdzielnia pracy rękodzieła artystycznego utworzona w Krakowie; jedna z pierwszych firm jubilerskich powstałych w Polsce po drugiej wojnie światowej. Wyroby „Imago Artis” charakteryzowała technika filigranu oraz wykorzystanie srebra.

Historia spółdzielni

[edytuj | edytuj kod]

Pomysł utworzenia spółdzielni pojawił się w środowisku krakowskich artystów i historyków sztuki w 1945 r.[1] Zamierzali oni prowadzić wyrób i sprzedaż pamiątek związanych z Krakowem o wysokim poziomie artystycznym[1]. Wilhelm Gall, pomysłodawca projektu, zaproponował nazwę – imago artis (łac. zwierciadło sztuki[2] lub obraz sztuki[3]) – oraz znak firmowy[4]. 24 stycznia 1947 r. spółdzielnia została zarejestrowana jako Imago Artis Spółdzielnia Pracy Zespołu Historyków Sztuki[3]. Jednak początkowa działalność pozostała w zasadzie ograniczona do czynności organizacyjnych; nie ruszała produkcja towarów[5]. W tej sytuacji spółdzielni groziło rozwiązanie[5].

W celu uzdrowienia sytuacji sprawy organizacyjne Imago Artis powierzono zatrudnionej w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” Elżbiecie Mathias[5]. W marcu 1949 r. została ona prezesem zarządu Imago Artis[6]. W wyniku jej starań 10 kwietnia 1949 r. (w Niedzielę Palmową) do sprzedaży trafiły pierwsze wyroby spółdzielni – srebrna biżuteria (pierścionki) projektu Janiny Rogalskiej oraz Stanisława Chojnackiego, a także reprodukcje rzeźb, kafelki, malowidła na szkle, drobna galanteria odzieżowa, grafiki[7]. Wystawiono je na sprzedaż w księgarni Czytelnika na krakowskim Rynku Głównym[8]. Ogromne powodzenie, z jakim się spotkały, dało impuls intensywniejszej działalności spółdzielni[8]. Obok działu metaloplastyki zaktywizował się dział polichromowania odlewów gipsowych, kierowany przez jedną z założycieli Imago Artis, Irenę Bobrowską[8]. 19 maja 1949 r. spółdzielnia została zarejestrowana w Urzędzie Probierczym jako producent galanterii metalowej i srebrnej, a w sierpniu 1949 r. uzyskała lokal na ul. Szewskiej 21 na cele prowadzenia działalności[9].

Praca w spółdzielni realizowana była głównie na zasadzie chałupnictwa; ewentualne bardziej skomplikowane zlecenia realizowano, wykorzystując sprzęt z pracowni złotniczej Władysława Rogalskiego, ojca Janiny Rogalskiej[10]. Otrzymane w 1949 r. zamówienie od krakowskiego oddziału Cepelii pozwoliło na zatrudnienie nowych osób[10]. Wraz z rozwojem Imago Artis dołączali do niej kolejni rzemieślnicy, którzy dzięki takiej formie zrzeszenia się mogli uniknąć likwidacji lub nacjonalizacji swoich zakładów; analogicznie postąpiła Janina Rogalska, włączając po śmierci ojca jego pracownię w skład spółdzielni[11]. Dzięki napływowi pracowników na początku lat 50. XX w. działalność spółdzielni prowadzono w czterech działach – metaloplastyki, odlewów polichromowanych, drzeworytów, lalek w strojach regionalnych i historycznych[12]. Jak ustalił zarząd jeszcze w 1950 r., wszystkie wyroby miały mieć charakter polski[13]. Niemniej to popularność biżuterii srebrnej oraz uzyskiwane dzięki niej wyniki ekonomiczne zadecydowały o złotniczym kierunku dalszego rozwoju spółdzielni[14]. W 1954 r. Stanisław Chojnacki objął kierownictwo artystyczne nad całością produkcji spółdzielni, na długie lata decydując o kształcie biżuterii wytwarzanej przez Imago Artis[15]. Choć był on głównym projektantem biżuterii w Imago Artis, realizowano też wzory zaprojektowane przez innych jej członków oraz wzory skupowane od twórców niezależnych[16].

Wyroby Imago Artis cieszyły się uznaniem klientów[17]. Początkowo ich wyłączną dystrybucją zajmowała się Cepelia, która skupowała całą produkcję spółdzielni na zasadzie komisu[18]. W latach 60. XX w., po wygaśnięciu wyłączności Cepelii na wyroby spółdzielni, nawiązano współpracę z Centralą Jubilerską, co pozwoliło na sprzedaż wyrobów poprzez sieć placówek handlowych tego przedsiębiorstwa[19]. Imago Artis stworzyła też własną sieć sklepów, na którą w drugiej połowie lat 70. składały się salony w Krakowie, Dąbrowie Górniczej, Jastrzębiu-Zdroju, Zakopanem, Myślenicach i Nowym Targu[20][17]. Każdy z nich posiadał indywidualny wystrój wnętrza, zaprojektowany przez Stanisława Mrówkę[20], który po śmierci Stanisława Chojnackiego w 1975 r. został wraz z Andrzejem Folfasem i Markiem Ganewem jednym z trzech etatowych projektantów biżuterii w Imago Artis[21][22]. Wyroby spółdzielni prezentowane były też na wystawach krajowych (szczególnie na Międzynarodowych Targach Poznańskich) i międzynarodowych: w Bratysławie w 1974 r., w Pradze, Budapeszcie i Brukseli w 1975 r., we Frankfurcie nad Menem, Japonii i Holandii w 1976 r., Lipsku, Wilnie i ponownie w Bratysławie w 1978 r., w Kijowie w 1979 r. i Bułgarii w 1980 r.[17] Dodatkowo w 1975 r. w Urzędzie Rady Ministrów zorganizowano specjalny pokaz biżuterii i galanterii srebrnej Imago Artis dla premiera Piotra Jaroszewicza[23].

Spółdzielnia projektowała nowe wzory w srebrze do 1992 roku, w złocie do 1995 r.[24] Ostateczne rozwiązanie Imago Artis nastąpiło w 1998 r.[25]

Charakterystyka wyrobów

[edytuj | edytuj kod]

Podczas półwiecznego istnienia Imago Artis zaprojektowano w niej około 3800 wzorów biżuterii srebrnej, 1050 wzorów biżuterii złotej oraz 560 wzorów galanterii[26], na którą składały się nakrycia stołowe ze srebra i złota oraz tzw. wyroby korpusowe, tj. kielichy, karafki, puchary, czarki, cukiernice[17]. Sporadycznie do produkcji wykorzystywano również mosiądz[27]. Ponieważ wyroby były produkowane ręcznie, mają charakter zbliżony do twórczości unikatowej[17].

Charakterystycznym elementem cechującym wyroby złotnicze Imago Artis biżuterii był filigran, który ok. 1956 r. stał się specjalnością spółdzielni[27]. Biżuterię wykonywano w tej technice całościowo, w galanterii wykorzystywano ją w celu zdobniczym[27]. Stosowanie filigranu do produkcji wyrobów współgrało z przyjętym modelem pracy chałupniczej, ponieważ nie wymaga on skomplikowanej maszynerii[21]. Pracę ułatwiały też opracowane w ramach spółdzielni rozwiązania technologiczne, w szczególności urządzenia pomysłu złotnika Józefa Bijaka[28]. Umożliwiły one szybką produkcję tzw. filigranu krakowskiego, przez członków spółdzielni określanego mianem milgryfu[28]. Choć milgryfowi zarzuca się niższą jakość niż w oryginalnym filigranie, jego stosowanie pozwalało na bardziej wydajną pracę[28].

W twórczości Imago Artis wskazuje się na inspiracje folklorem ludowym – strojem cieszyńskim i krakowskim (bronowickim)[21]. W rzeczywistości elementy charakterystyczne dla folkloru cieszyńskiego dostrzegalne są w pojedynczych przypadkach[29]. Częściej sięgano po tradycję krakowską. W swoich projektach Stanisław Chojnacki często przełamywał srebrną powierzchnię czerwonym koralem, co jest charakterystyczne dla biżuterii bronowickiej[21][30]. Kres powszechnemu zastosowaniu koralu położyło uchwalenie konwencji waszyngtońskiej, które ograniczyło źródła surowca – spółdzielni pozostawało zaopatrywać się w koral na zasadzie skupu, stąd spadek częstotliwości jego wykorzystania w projektach[31]. Koral został zastąpiony przez bursztyn, którego złoża odkryto w latach 70. przy okazji budowy gdańskiego Portu Północnego i eksploatowano przemysłowo[32].

Już w latach 50. spółdzielnia zaopatrywała się w Kłodzku w kamienie ozdobne - agaty, jaspisy, kwarce i kryształy górskie, wpasowujące się w koncepcję biżuterii ludowej[33]. Dzięki Józefowi Pieprzyk, krakowskiemu złotnikowi, który jako pierwszy wprowadził do Imago Artis wyroby ze złota[potrzebny przypis], w 1983 r. Imago Artis uzyskała prawa do produkcji biżuterii złotej, a wraz z nimi państwowy przydział tego surowca[34]. Do dekoracji złotych (rzadziej srebrnych) wyrobów, szczególnie pierścionków, wykorzystywano kamienie szlachetne[35]. W szczególności korzystano z syntetycznych korundów – rubinów, szafirów, padparadży – produkowanych od lat 60. przez Zakład Doświadczalny Huty Aluminium w Skawinie[36][35].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Myśliński 2015 ↓, s. 26.
  2. ↑ Huml 2003 ↓, s. 105.
  3. ↑ a b Myśliński 2015 ↓, s. 27.
  4. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 26-27.
  5. ↑ a b c Myśliński 2015 ↓, s. 28.
  6. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 31.
  7. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 29-30.
  8. ↑ a b c Myśliński 2015 ↓, s. 30.
  9. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 32.
  10. ↑ a b Myśliński 2015 ↓, s. 35.
  11. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 36.
  12. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 37-38.
  13. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 36-37.
  14. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 38.
  15. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 39.
  16. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 86-88.
  17. ↑ a b c d e Krakowskie srebro i złoto ↓.
  18. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 67.
  19. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 68.
  20. ↑ a b Myśliński 2015 ↓, s. 69.
  21. ↑ a b c d Huml 2003 ↓, s. 106.
  22. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 16.
  23. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 74.
  24. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 114.
  25. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 7.
  26. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 10.
  27. ↑ a b c Huml 2003 ↓, s. 104.
  28. ↑ a b c Myśliński 2015 ↓, s. 53.
  29. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 49.
  30. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 92-93.
  31. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 95.
  32. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 101.
  33. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 99–100.
  34. ↑ Myśliński 2015 ↓, s. 90.
  35. ↑ a b Myśliński 2015 ↓, s. 111.
  36. ↑ Knobloch 1980 ↓, s. 67.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Michał Myśliński: Rozbite zwierciadło: biżuteria i galanteria Spółdzielni Przemysłu Artystycznego „Imago Artis”. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2015. ISBN 978-83-63877-69-9.
  • Irena Huml: Imago Artis. Zwierciadło sztuki. W: Irena Huml: Sztuka przedmiotu – przedmiot sztuki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2003. ISBN 83-85938-08-7.
  • Krakowskie srebro i złoto. Andrzej Wierzchowski (opracowanie i teksty). Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza. ISBN 83-03-00389-5.
  • Mieczysław Knobloch: Polska biżuteria. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1980. ISBN 83-04-00621-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Imago_Artis&oldid=71639339”