Idiom

Idiom, idiomat, idiomatyzm (z łac. idioma „specyfika języka, osobliwości językowe”; od gr. idiōma, dop. idiōmatos „specyficzna cecha; właściwość” od idiousthai „odpowiedni”; ídios „własny; prywatny; swoisty”) – konstrukcja językowa, której znaczenie ma charakter swoisty, tj. nie daje się wyprowadzić ze znaczenia jej poszczególnych części składowych. Idiomy należy odróżnić od kolokacji, czyli związków wyrazowych wykazujących pewną ustaloną łączliwość, ale dających się rozumieć dosłownie.

Terminologia

Część autorów utożsamia idiomy z frazeologizmami, inni zaś rozumieją idiom jako pojęcie podrzędne wobec szerzej rozumianego frazemu (frazeologizmu). Przy szerszym ujęciu frazemu idiom pokrywa się z nim tylko częściowo.

O idiomach najczęściej wspomina się w kontekście nauki języków obcych (ponieważ stanowią one liczną grupę wyjątków od poznawanych przez uczącego się reguł), stąd też bardzo często stosuje się inną definicję: „wyrażenie właściwe tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język”. Definicja ta nie jest jednak ścisła, ponieważ niektóre idiomy są zapożyczane od jednych języków przez drugie, przez co są one charakterystyczne dla większej niż jeden liczby języków.

Idiomy polskie

• piąte koło u wozu – osoba lub rzecz zawadzająca
• ręka rękę myje – popieranie się przez ludzi w nieuczciwych sprawach (angielski idiom one hand washes the other oznacza wzajemną współpracę, nie ma negatywnej konotacji)
• urwanie głowy – bezładny pośpiech
• flaki z olejem – coś wyjątkowo nudnego
• włosy stają dęba – być bardzo przestraszonym
• na czarną godzinę – na trudny okres w nieokreślonej przyszłości

Idiomy obcojęzyczne

W tłumaczeniu idiomy oddaje się najczęściej poprzez użycie odpowiadających im (lub zbliżonych znaczeniem) polskich idiomów, np.:

• da liegt der Hund begraben (niem.), (dosł. tu leży pies pogrzebany) – „w tym sęk” – w tym problem
• it rains cats and dogs (ang.), (dosł. pada kotami i psami) – „pierze żabami”, „leje jak z cebra” – ulewa
• come hell or high water (ang.), (dosł. niech nastąpi piekło albo powódź) – „choćby się paliło i waliło” – nieważne, co się stanie; bez względu na trudności
• revenons à nos moutons (fr.), (dosł. wróćmy do naszych baranów) – „wróćmy do rzeczy”
• стрелял (метил) в ворону, а попал в корову (ros.), (dosł. strzelał do wrony, a trafił w krowę) – „trafić kulą w płot”