Hiadeľ
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Ondrej Snopko[1] |
| Powierzchnia |
16,56[2] km² |
| Wysokość |
487[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 48[3] |
| Kod pocztowy |
976 61[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BB |
Położenie na mapie Słowacji  | |
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego  | |
| 48°48′34″N 19°18′57″E/48,809444 19,315833 | |
| Strona internetowa | |
Hiadeľ – wieś (obec) na Słowacji w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Bystrzyca. Pierwsza wzmianka o istnieniu tej wsi sięga 1424 roku[6].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś leży w Dolinie Hiadelskiej, stanowiącej granicę między Niżnymi Tatrami (na wschodzie) a Starohorskimi Wierchami (na zachodzie). Jej zabudowania znajdują się mniej więcej w 1/3 długości doliny (licząc od dołu). Rozłożone są wzdłuż potoku Vážna, będącego prawobrzeżnym dopływem Hronu[7]. Składa się z trzech części: Rákytie, Ulica i Záhumnie[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o istnieniu tej wsi sięga 1424 roku, kiedy to wymienioną ją pod nazwą Hedel[6], jednak przypuszcza się, że powstała ona jeszcze w drugiej połowie wieku XIV[8]. Należała do feudalnego "państwa" z siedzibą na zamku w Slovenskéj Ľupči, które właśnie w 1424 r. zostało przejęte przez koronę. Później występowała jako Hedewl, Hedellehota (1455), Hodlerdorf (1563), Hodlergrund (1622), Hiadel (1656), węgierski Hédel, aż po dzisiejszy Hiadeľ.
W średniowieczu na terenie wsi wydobywano srebro. Później, aż do końca XVII w., dominowała chodowla owiec. W XVIII-XIX w. mężczyźni pracowali często jako robotnicy leśni na Horehroniu, a nawet w Gemerze i w Tekovie. W I. połowie XIX w. część z nich znalazła zatrudnienie przy wydobyciu rud żelaza; ślady po górniczych sztolniach i niewielkie hałdy skały płonnej można do dziś odnaleźć na stokach Doliny Hiadelskiej. W 1828 r. wieś liczyła 77 domów i 584 mieszkańców. Na początku XX w., poza chodowlą trudnili się oni głównie pracami sezonowymi jako drwale, woźnice itp.[6]. W związku z utrzymującą się hodowlą owiec i bydła wyrabiano też we wsi blaszane dzwonki[8].
W czasie II wojny światowej w dolinie już od początków 1944 r. ukrywały się grupy partyzanckie. Tu odbywały się szkolenia, tu też organizowała się jednostka kapitana Jegorowa. Po wybuchu słowackiego powstania narodowego wielu mężczyzn z Hiadli przyłączyło się do powstańców, zaś w budynku szkoły mieścił się sztab brygady Jegorowa i partyzancki szpital (tablica pamiątkowa na budynku). Oddziały niemieckie kilkakrotnie później pacyfikowały wieś. Podczas jednej z takich akcji w listopadzie 1944 r. ok. 60 pojmanych mieszkańców i rannych partyzantów rozstrzelali pod Przełęczą Hiadelską (pomnik w górnej części doliny)[6].
Po wojnie część mieszkańców znalazła pracę w lokalnym rolnictwie i gospodarce leśnej, część w zakładach przemysłowych i usługach w sąsiednich miastach, m.in. Bańskiej Bystrzycy i Podbrezovéj. Ze starej zabudowy, która z końcem XIX w. charakteryzowała Horehronie, zachowało się ledwo kilka zrębowych domów z podwórzami zamkniętymi charakterystycznymi drewnianymi bramami[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-16]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 16,56S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b c d e Hiadeľ - História. [w:] E-OBCE.sk [on-line]. TERRA GRATA. [dostęp 2017-11-16]. (słow.).
- ↑ Nízke Tatry. Chopok. Turistická mapa 1:50 000, 5. vydanie, VKÚ Harmanec 2003, ISBN 80-8042-045-9
- ↑ a b c Zdenko Hochmuth a kolektív: Nizké Tatry - západ. Turistický sprievodca ČSSR č. 10, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1982, s. 272
