Graman Quassi

Graman Quassi

Kwasi Mukamba

Graman Quassi na rycinie autorstwa Williama Blake'a z 1796
Data i miejsce urodzenia	ok. 1690 Złote Wybrzeże
Data i miejsce śmierci	12 marca 1787 Paramaribo
Zawód, zajęcie	niewolnik, później wyzwoleniec, uzdrowiciel, zielarz i łowca niewolników

Kwasimukamba, Kwasi Mukamba, Quassi lub Graman Quacy (pisane również jako Kwasi i Quasi) (ur. ok. 1690 na Złotym Wybrzeżu, zm. 12 marca 1787 w Paramaribo) – niewolnik z Surinamu, później wyzwoleniec znany jako zielarz-uzdrowiciel i łowca niewolników w służbie holenderskich kolonizatorów w Surinamie. Upamiętniony został w naukowej nazwie rodzaju gorzkla Quassia.

Życiorys

Quassi wywodził się z plemienia Akan z terenu dzisiejszej Ghany, ale jako dziecko lub młody dorosły został zniewolony i przywieziony do Nowego Świata. W Surinamie, holenderskiej kolonii w Ameryce Południowej, został zatrudniony na plantacji trzciny cukrowej New Timotebo. Quassi miał wielką wiedzę językową i zielarską. Zasłynął jako uzdrowiciel. Za swoje usługi otrzymywał wynagrodzenie. Stopniowo stał się osobą wpływową.

Quassi brał udział w wojnach kolonialnych przeciwko plemieniu Saramaka z ludu Maroni jako zwiadowca i negocjator Holendrów. Współpracował z Johnem Gabrielem Stedmanem, szkocko-holenderskim najemnikiem. Po spotkaniu z Quassim w 1777 porucznik napisał:

Ten Afrykanin, dzięki swemu ujmującemu usposobieniu i pracowitości, nie tylko wyzwolił się ze stanu niewolnictwa, ale dzięki swej wspaniałej pomysłowości i pomysłowemu postępowaniu znalazł sposób na bardzo intratne utrzymanie. Uzyskał wśród niższych niewolników opinię czarnoksiężnika (...). Graman Quassi, czyli Wielki Człowiek Quassi, został natychmiast wysłany w celu odnalezienia sprawców, których bardzo rzadko przegapiał, szczególnie przez ich wiarę w jego czary (…) i za te usługi czasami otrzymywał nagrody pieniężne”.

W czasie walk stracił prawe ucho. Europejczycy dali mu złoty napierśnik z napisem „Quassie, wierny białym”. Służył gubernatorowi jako jego osobisty niewolnik, dopóki nie został uwolniony na mocy ustawy o wyzwoleniu w 1755.

Pod koniec lat 60. XVIII wieku był właścicielem plantacji. W lutym 1772 odwiedził Holandię i został przyjęty na audiencji przez Wilhelma V, księcia orańskiego. Został odznaczony za zasługi dla Holendrów. Otrzymał błękitno-szkarłatny ubiór, obszyty szeroką złotą koronką i kapelusz z białym piórem (w stylu holenderskiego generała). Wrócił do Surinamu we wrześniu 1772.

12 marca 1787 gubernator Wichers ogłosił, że Quassi zmarł w Paramaribo w wieku co najmniej 95 lat. Mieszkał w okazałym domu opłaconym przez rząd holenderski. Miał własną plantację, na której pracowali niewolnicy. Został pochowany przez Korpus Wolnych Czarnych.

Upamiętnienie

Używał gorzkiego naparu do leczenia infekcji pasożytami jelitowymi. Miksturę sporządził na bazie roślin z gatunku gorzkla właściwa Quassia amara. Gorzkla ta jest nadal stosowana w produkowanych przemysłowo lekach przeciwko pasożytom jelitowym. We współczesnych relacjach Quassi opisywany jako „jeden z najbardziej niezwykłych czarnych mężczyzn w Surinamie, a być może na świecie”. Naukowcy uważają, że Quassi prawdopodobnie odkrył właściwości gorzkli przed 1730. Może podzielił się odkryciami z wizytującym ok. 1761 holenderskie kolonie szwedzkim przyrodnikiem Nilsem Dahlbergiem, który był w kontakcie z Karolem Linneuszem. Ten nazwał roślinę na cześć Quassiego. Carl Gustav Dahlberg, szwedzki właściciel plantacji w Surinamie, był oburzony, że Linneusz upamiętnił Quassiego, bo liczył, że skoro to on podarował Linneuszowi okaz leczniczej rośliny, zostanie ochrzczona jego imieniem.

Na suficie Hintze Hall w Muzeum Wiktorii i Alberta znajduje się przedstawienie rośliny nazwanej na cześć Quassiego.

W latach 60. i 90. XX wieku surinamscy Maroni wspominali go jako zdrajcę.