Gaśnica

Gaśnica do pożarów typu A, B i C, zawierająca proszek gaśniczy

Gaśnica – urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów. Mniejsze gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i przemysłowych. Istnieją także agregaty gaśnicze złożone z jednej lub większej liczby dużych gaśnic zaopatrzonych we wspólną dyszę i umieszczonych na dwukołowym podwoziu oraz zestawy gaśnicze na wózku trolley2 - zestawy takie składają się z kilku gaśnic przez co zwiększona jest skuteczność gaśnicza.

Historia

Na pomysł pierwszej gaśnicy wpadł w 1734 niemiecki medyk M. Fuches, który proponował wrzucanie w ogień szklanych pojemników ze słoną wodą. Kolejna propozycja rozwiązania gaśnicy należała do George’a Manby’ego, który w 1816 skonstruował gaśnicę zawierającą wodny roztwór węglanu potasu oraz sprężone powietrze.

Oznaczenie gaśnic w Polsce

Gaśnice zgodnie z przepisami polskiego prawa, muszą być pomalowane na kolor czerwony. Wymagania dotyczące koloru gaśnic śniegowych określa Polska Norma PN-EN 3-7:2004 Gaśnice przenośne – Rodzaje, czas działania, pożary testowe grupy A i B. Zgodnie z nią wskazane jest, aby gaśnice śniegowe były pomalowane na kolor czerwony, farbą typu RAL 3000.

Każda gaśnica posiada etykietę opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów:

1. Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone:
   1. w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności:
      1. przy wejściach do budynków,
      2. na klatkach schodowych,
      3. na korytarzach,
      4. przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz,
   2. w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki),
   3. w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.
2. Przy rozmieszczaniu gaśnic muszą być spełnione następujące warunki:
   1. odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m,
   2. do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m.

Każda gaśnica powinna być wyposażona w zawór samozamykalny, umożliwiający przerwanie wypływu środka gaśniczego w dowolnym momencie. Uruchomienie gaśnicy powinno być możliwe bez konieczności odwracania jej do góry dnem (dawniej stosowano gaśnice które odwracało się, aby wbić specjalny zbijak uwalniający gaz napędowy). Gaśnice zawierające ponad 3 kg środka gaśniczego powinny być wyposażone w wąż odpowiedniej długości, to jest nie mniejszej niż 80% wysokości gaśnicy. Jako czynnik napędowy w gaśnicach mogą być stosowane wyłącznie gazy niepalne (obojętne), takie jak azot, hel, argon itp.

Ponieważ gaśnice mogą mieć różne kształty i różne wypełnienia, dla łatwiejszej orientacji, wprowadzono literowe oznaczenia określające, jaki typ pożaru można nimi gasić.

Oznaczenia literowe środków gaśniczych stosowane w Europie:

• A – do gaszenia pożarów ciał stałych, które, paląc się, nie tylko powodują płomień, ale także ulegają rozżarzeniu np. drewna, papieru, gumy,
• B – do gaszenia pożarów cieczy i ciał stałych, które, paląc się, ulegają stopieniu np. benzyny, polietylenu, smoły,
• C – do gaszenia pożarów gazów palnych np. metanu, acetylenu, propanu,
• D – do gaszenia pożarów metali palnych np. magnezu, sodu, uranu, litu
• F – do gaszenia pożarów łatwopalnych środków gotujących (oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce).

Dawniej gaśnice przeznaczone do gaszenia pożarów urządzeń pod napięciem oraz pożarów znajdujących się w pobliżu urządzeń pod napięciem oznaczano literą E. W nowych gaśnicach informuje o tym napis na korpusie gaśnicy.

Rodzaje gaśnic

Według środka gaśniczego gaśnice podzielone są na:

• wodne (oznaczenie: GWM) – gaszące pożary A.
• proszkowe (oznaczenie: GP) – gaszące pożary ABC z czynnikiem gaśniczym w postaci proszków fosforanowych oraz gaszące pożary BC z czynnikiem gaśniczym na bazie proszków węglanowych; gaśnice proszkowe pomimo dużej skuteczności działania powodują duże straty w mieniu (zabrudzenia będące wynikiem reakcji chemicznych niejednokrotnie eliminują z dalszego użytku ugaszone mienie – w szczególności sprzęt elektroniczny). Obecnie wszystkie znajdujące się na rynku proszki pozwalają na gaszenie pożarów urządzeń elektrycznych znajdujących się pod napięciem do 1000 V pod warunkiem zachowania odległości 1 m od gaszonego urządzenia.
• czyste środki gaśnicze (oznaczenie: GH) – w zależności od użytego środka gaśniczego umożliwiają gaszenie pożarów typu AB, BC lub BCF. W przeciwieństwie do gaśnic pianowych i proszkowych nie pozostawiają śladów na gaszonej powierzchni oraz nie powodują uszkodzeń chemicznych. Kolejną ich zaletą jest to, iż w przeciwieństwie do gaśnic śniegowych nie powodują szoku termicznego gaszonych urządzeń i nie wypierają tlenu z pomieszczeń. Popularnym środkiem gaśniczym tego typu był halon, który obecnie został wycofany z użytkowania ze względu na jego szkodliwy wpływ na warstwę ozonową. Pozwalają na gaszenie urządzeń elektrycznych.
• śniegowe CO
  2 (oznaczenie: GS) – gaszące pożary typu BC oraz urządzenia pod napięciem. Nie powodują one uszkodzeń chemicznych, ani nie zanieczyszczają gaszonego mienia. Mogą jednak powodować uszkodzenia, wywołując szok termiczny gaszonych urządzeń. Kolejną ich wadą jest to, iż w gaszonym pomieszczeniu podwyższają stężenie dwutlenku węgla, który w stężeniu powyżej 5% jest szkodliwy dla człowieka. Pozwalają na gaszenie pożarów urządzeń elektrycznych znajdujących się pod napięciem do 1000 V pod warunkiem zachowania odległości 1 m od gaszonego sprzętu.
• pianowe (płynowe; oznaczenie: GWP, GW, GPN, GWG i GWF) – gaszące pożary typu AB lub ABF. Nowoczesne pozwalają na gaszenie pożarów urządzeń elektrycznych znajdujących się pod napięciem do 1000 V pod warunkiem zachowania odległości 1 m od gaszonego sprzętu. W gaśnicy pianowej środkiem używanym do gaszenia jest piana gaśnicza. Piana gaśnicza powstaje poprzez zmieszanie wody i pianotwórczego koncentratu o roztworze kilkuprocentowym.
• tetrowe obecnie wycofane z użycia z powodu wielu wad środka gaśniczego (czterochlorku węgla). Ich działanie polegało na odizolowaniu strefy spalania od powietrza oraz dezaktywacji wolnych rodników. Gasiły one pożary typu BC.
• halonowe częściowo wycofane z obrotu, stosowane głównie w wojsku i lotnictwie. Halon 1011 oraz 1211 zostaje obecnie wypierany przez gaz FE-36, który jest używany w gaśnicach na czyste środki gaśnicze.

Często spotyka się urządzenia gaśnicze (np. spray gaśniczy; oznaczenie zależne od producenta), niespełniające wymagań dotyczących gaśnic lub do zastosowań specjalnych.

Ze względu na sposób magazynowania czynnika roboczego (gazu napędowego) wyróżniamy gaśnice:

• pod stałym ciśnieniem (czynnik roboczy znajduje się w tym samym zbiorniku co środek gaśniczy) – oznaczenie X,
• w których czynnik roboczy powstaje w wyniku reakcji chemicznej (do tej grupy należą stare, obecnie nie produkowane, gaśnice na pianę chemiczną, w których zbicie zbijaka i reakcja chemiczna następuje po odwróceniu jej prądownicą do dołu) – oznaczenie Y,
• z dodatkowym zbiornikiem (zawierającym gaz napędowy; środek gaśniczy znajduje się w odrębnym zbiorniku) – oznaczenie Z.

Dodatkowo wyróżnia się gaśnice, w których środek gaśniczy jest magazynowany razem z gazem napędowym w tym samym zbiorniku – G (większość gaśnic produkowanych w dzisiejszych czasach z wyjątkiem gaśnic zmiennociśnieniowych z nabojem zewnętrznym).

Określono także minimalny czas działania gaśnicy w zależności od stopnia napełnienia i wielkości:

• do 3 [kg/dm³] → 6 [s]
• 3-6 → 9
• 6-10 → 12
• pow. 10 → 15

Gaśnica samochodowa

W Polsce według przepisów pojazd samochodowy, z wyjątkiem motocykla, oraz ciągnika rolniczego i pojazdu wolnobieżnego, musi być wyposażony w gaśnicę. Wymagana jest gaśnica umieszczona w miejscu łatwo dostępnym w razie potrzeby jej użycia. Popularne modele gaśnic proszkowych do pojazdów mają masę 1 lub 2 kg i gaszą pożary typu BC lub ABC. Służą one do gaszenia niewielkich pożarów, zazwyczaj po ich rozpoczęciu – najczęściej są niewielkie pożary elektryki/elektroniki pojazdu. Nie są przeznaczone do gaszenia pożarów komory silnika – wtedy zaleca się wezwanie straży i oddalenie od pojazdu. Ewentualnie można, bez podnoszenia maski (dopływ powietrza może rozszerzyć pożar), próbować gasić ogień przez kratki pojazdu.

Gaśnica jest wymagana w krajach, które podpisały Konwecję o ruchu drogowym w Wiedniu – wymaga ona, by pojazd posiadał obowiązkowe wyposażenie z kraju aktualnej rejestracji. Dlatego też, jadąc do kraju sygnatariusza konwencji, pojazdy zarejestrowane w Polsce muszą posiadać gaśnicę nawet w tych krajach, gdzie zrezygnowano z obowiązku jej posiadania.

Zobacz też

• Aerozol gaśniczy
• Ambrose Godfrey