Eukaliptus

Eukaliptus
	; Eucalyptus racemosa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mirtowce
Rodzina	mirtowate
Rodzaj	eukaliptus
	Nazwa systematyczna
	Eucalyptus L'Hér.; Sert.Angl.18, 1789
	Typ nomenklatoryczny
	E. obliqua L'Héritier de Brutelle
Synonimy
	Aromadendron Andrews ex Steud.; Aromadendrum W.Anderson ex R.Br.; Eucalypton St.-Lag.; Eudesmia R.Br.; Symphyomyrtus S.Schauer;
	Aromadendron Andrews ex Steud.; Aromadendrum W.Anderson ex R.Br.; Eucalypton St.-Lag.; Eudesmia R.Br.; Symphyomyrtus S.Schauer;
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Eukaliptus (Eucalyptus L'Hér.) – rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny mirtowatych. Należy do niego ponad 700 gatunków^[4]. Występują one naturalnie w Australii, Nowej Gwinei, południowo-wschodniej Indonezji^[5]^[4] i na Filipinach^[4]. Jako rośliny introdukowane rozpowszechniły się w strefie międzyzwrotnikowej i na obszarach pod wpływem ciepłego klimatu umiarkowanego^[4], liczne gatunki po introdukcji okazały się inwazyjne^[6]. Skamieniałości odkryte w Argentynie dowodzą, że w eocenie przedstawiciele rodzaju występowali również w Ameryce Południowej^[7].

W Australii eukaliptusy tworzą wiecznie zielone lasy lub zarośla (skrub). Gatunki krzaczaste rosną w formacjach zaroślowych, kserofitycznych i wysokogórskich, gatunki drzewiaste tworzą lasy na obszarach o znacznej ilości opadów. Lasy eukaliptusowe zajmują w Australii ok. 8 mln ha^[8]. Liście 19 gatunków eukaliptusów stanowią pożywienie koali^[6]. Plantacje kilkudziesięciu gatunków pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku zajmowały na świecie 1,6 mln ha.

Morfologia

Pokrój: Wiecznie zielone (z wyjątkiem 10 gatunków tracących liście sezonowo) krzewy lub drzewa. Największe rozmiary – do ok. 100 m wysokości – osiągają drzewa z gatunku eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans). W XIX wieku donoszono o okazach liczących 150 m wysokości, co jest jednak współcześnie uznawane za mało prawdopodobne^[9].
Pień: U większości gatunków kora zrzucana jest co roku^[5]. Kora jest często srebrzysta, łuszczy się tafelkowato lub długimi płatami^[10]^[8].

Liście: Na siewkach i młodych roślinach liście ułożone są zwykle naprzeciwlegle, siedzące, częściowo obejmujące łodygę, o blaszce zaokrąglonej. Na starszych roślinach skórzaste liście ułożone są skrętolegle i są wąskie, zwykle lancetowate^[10]. Są bardzo zmienne pod względem wielkości (osiągają od 3 do 40 cm długości), u części przedstawicieli ustawiają się brzegiem (równolegle) do słońca, dając mało cienia i unikając nagrzewania. W blaszce znajdują się gruczołki, w których gromadzone są olejki^[5]^[8].

Kwiaty: Obupłciowe, rzadko pojedyncze, częściej zebrane w główki i baldaszki^[8]. Najczęściej białe, ale u niektórych gatunków żółte, różowe lub czerwone^[5]. Działki kielicha i płatki są zrośnięte w postaci kapturka i odpadają na początku kwitnienia. Odsłaniają pręciki, które są okazałe i liczne. Ich nitki są białe, żółte, różowe lub czerwone^[8]. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna, powstaje z 2–7 owocolistków zawierających liczne zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, zwieńczona drobnym znamieniem^[10].
Owoce: Zdrewniałe torebki otwierające się klapami na szczycie^[10]^[8]. Osiągają do 3 cm długości i 2 cm szerokości. Zawierają liczne nasiona^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj należy do rodziny mirtowatych Myrtaceae, podrodziny Myrtoideae i plemienia Eucalypteae^[11].

Wykaz gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju eukaliptus.

Wybrane gatunki (posiadające polskie nazwy zwyczajowe)^[12]

eukaliptus algierski Eucalyptus algeriensis Trabut.
eukaliptus biały Eucalyptus alba Reinw.
eukaliptus drobnohełmiasty Eucalyptus microcorys F.Muell.
eukaliptus gałkowy, właściwy Eucalyptus globulus Labill.
eukaliptus gronisty Eucalyptus botryoides Trabut
eukaliptus gruborogi Eucalyptus tereticormis Sm.
eukaliptus Gunna Eucalyptus gunni Hook. f.
eukaliptus kamaldulski Eucalyptus camaldulensis Dehnh.
eukaliptus kamforowy Eucalyptus camphora R.T.Baker
eukaliptus królewski Eucalyptus regnans F. Muell.
eukaliptus mocny Eucalyptus robusta Sm.
eukaliptus popielaty Eucalyptus cinerea Benth.
eukaliptus rózgowaty Eucalyptus viminalis Labill.
eukaliptus różnobarwny, karri Eucalyptus diversicolor F.Muell.
eukaliptus wiechowaty Eucalyptus paniculata Sm.
eukaliptus wielki Eucalyptus grandis W.Hill
eukaliptus wierzbowaty Eucalyptus saligna Sm.
eukaliptus zachodni Eucalyptus occidentalis Endl.

Zastosowanie

Drewno jest bardzo trwałe i twarde, wykorzystuje się je w budownictwie, meblarstwie, do budowy wagonów, podkładów kolejowych^[8], statków^[6]. Ze względu na szybki wzrost uprawiane są szeroko w strefie międzyzwrotnikowej w celu produkcji drewna opałowego^[10].
Dużą zawartością tanin cechują się liście (do 16%) i kora (do 40%), dzięki czemu wykorzystywane są przy garbowaniu skór, nadając im elastyczność i barwiąc je na brązowo i czerwono^[8].
Z liści części gatunków pozyskuje się olejek eukaliptusowy używany w przemyśle farmaceutycznym, perfumeryjnym i technicznym^[8].
Niektóre gatunki uprawia się jako rośliny ozdobne^[8] i miododajne^[6].
Są wykorzystywane do osuszania bagien, ze względu na bardzo silną transpirację^[8].
Aborygeni wykonują z pni tego drzewa, po wydrążeniu ich wnętrza przez termity, didgeridoo – ludowe instrumenty dęte.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
↑ Eucalyptus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-23].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Eucalyptus L'Hér.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-08].
↑ ^a ^b ^c ^d GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 347, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Elizabeth J. Hermsen, María A. Gandolfo i María del Carmen Zamaloa. The fossil record of Eucalyptus in Patagonia. „American Journal of Botany”. 99 (8), s. 1356–1374, 2012. DOI: 10.3732/ajb.1200025. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 205-206. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 277. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-73003-8.
↑ Genus Eucalyptus LʼHér.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-23].
↑ Nazwy polskie według Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973..

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).

[ing-3] Eucalyptus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-23].

[powo-4] Eucalyptus L'Hér.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-08].

[E-5] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 347, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[7] Elizabeth J. Hermsen, María A. Gandolfo i María del Carmen Zamaloa. The fossil record of Eucalyptus in Patagonia. „American Journal of Botany”. 99 (8), s. 1356–1374, 2012. DOI: 10.3732/ajb.1200025. (ang.).

[slownik-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 205-206. ISBN 83-214-1305-6.

[9] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 277. ISBN 83-7079-778-4.

[philips-10] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-73003-8.

[grin-11] Genus Eucalyptus LʼHér.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-23].

[12] Nazwy polskie według Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]