Diphthongos
| Kompozytor | |||
|---|---|---|---|
| Forma muzyczna | |||
| Czas powstania |
1963 | ||
| Tekst | |||
| Data premiery |
13 września 1964 | ||
| Miejsce premiery | |||
| Wykonawcy premiery |
Orkiestra Symfoniczna i Chór Filharmonii w Krakowie, dyr. Andrzej Markowski | ||
| Czas trwania |
ok. 3 min 50 sek. | ||
| Dedykacja |
pamięci Michała Baranowskiego | ||
| |||
Diphthongos – utwór wokalno-instrumentalny na chór mieszany i orkiestrę, skomponowany przez Wojciecha Kilara w 1963[1].
To trzeci z kolei utwór z serii czterech kompozycji sonorystycznych Kilara, powstałych w pierwszej połowie lat 60; pozostałe utwory z tej serii to Riff 62 (1962), Générique (1963) i Springfield Sonnet (1965)[1][2].
Premiera
[edytuj | edytuj kod]Prawykonanie utworu odbyło się 13 września 1964 w Wenecji, w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej i Chóru Filharmonii w Krakowie, pod dyrekcją Andrzeja Markowskiego[2][3].
Kilar dedykował to dzieło pamięci Michała Baranowskiego, przedwcześnie zmarłego dyrygenta WOSPRu i Filharmonii Śląskiej, z którym nagrał swoją muzykę filmową do trzech filmów (Tarpany, Nikt nie woła, I ty zostaniesz Indianinem)[2][4].
Charakterystyka utworu
[edytuj | edytuj kod]W utworze kompozytor wykorzystał niemal wyłącznie materiał dźwiękowy o nieokreślonej wysokości. Nawet takie instrumenty melodyczne jak smyczki, fortepian i wibrafon służą zasadniczo do wytwarzania efektów szmerowo-perkusyjnych. Na przykład w instrumentach smyczkowych najistotniejszymi artykulacjami są dźwięki najwyższe i najniższe, uderzanie dłonią w struny, arpeggio za podstawkiem, gra za pomocą plektronu i inne. W partiach fortepianu, poza tradycyjną grą na klawiaturze, dźwięki wydobywane są też bezpośrednio na strunach potrójnych lub basowych[1][2].
Warstwę wokalną stanowią pojedyncze słowa i okrzyki w języku kiriwiny z piosenek triobrandzkich, zwanych „lo’uwa”, opisanych przez Bronisława Malinowskiego w Życiu seksualnym dzikich[5][6]. Jednak głos ludzki jest również traktowany niemelodycznie. Efekty wokalne uzyskiwane są za pomocą pojedynczych fonicznych właściwości samogłosek lub spółgłosek, np. syku, szumu, brzęczenia[1][2]. Specyficzna artykulacja chóralna obejmuje m.in. tremolo powstające poprzez drganie żuchwy, staccato przy napiętych strunach głosowych czy glissando uzyskiwane przez zmiany układu warg[1].
Partytura
[edytuj | edytuj kod]Diphthongos jako jedyna partytura Kilara ma notację graficzną[4]. Jednak jej niekonwencjonalny charakter polega przede wszystkim na pozostawieniu wykonawcom dużego marginesu interpretacyjnej swobody. Wymiar czasowy utworu określony jest na partyturze w postaci grubej linii ciągłej, na której oznaczone są jednocentymetrowe odcinki odpowiadające minimalnej wartości jednej sekundy, z możliwością niewielkiego przedłużenia[1]. Zdaniem Leszka Polonego „tak zanotowana partytura staje się już grafiką muzyczną, modelowaniem muzyki w czasoprzestrzeni dźwiękowej”[1][7].
Instrumentarium
[edytuj | edytuj kod]W Diphthongos Kilar zrezygnował zupełnie z instrumentów dętych, kładąc nacisk na rozbudowane instrumentarium perkusyjne. Perkusja składa się z zestawu metalofonów (wibrafon, 12 dzwonów, 4 talerze, 2 gongi), membranofonów (2 kotły, wielki bęben, 12 bongosów, 4 congi) i idiofonów (marakasy, güiro, woodblock, sandblock). Obsadę uzupełniają instrumenty smyczkowe (8 skrzypiec, 8 altówek, 8 wiolonczel, 4 kontrabasy), dwa fortepiany oraz 90-osobowy chór mieszany[1][4].
Odbiór
[edytuj | edytuj kod]Kompozycja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” 23 września 1964, gdzie była prezentowana w tym samym wykonaniu, co podczas weneckiej prapremiery[1][8] i na życzenie publiczności była bisowana[6][4]. W opinii Iwony Lindstedt Diphthongos sprawia dość egzotyczne wrażenie i jest najbardziej nowatorskim dziełem ze wszystkich czterech utworów sonorystycznych Kilara[1][6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Utwory Wojciecha Kilara, [w:] Iwona Lindstedt, Sonorystyka w twórczości kompozytorów polskich XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 326–337, ISBN 978-83-235-1002-4.
- ↑ a b c d e Diphthongos na chór mieszany i orkiestrę, Ninateka [dostęp 2020-04-25] [zarchiwizowane 2016-05-30].
- ↑ Antonina Machowska, Kilar Wojciech, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna PWM, wyd. I, t. 5 KLŁ część biograficzna, Kraków: PWM, 1997, s. 80, 82, ISBN 83-224-3303-4.
- ↑ a b c d Maria Wilczek-Krupa, Kilar. Geniusz o dwóch twarzach, Znak, 2015, ISBN 978-83-240-4044-5, Google Books [dostęp 2020-04-25].
- ↑ Bronislaw Malinowski, The Sexual Life of Savages in North-western Melanesia..., Londyn: Routledge, 2002, ISBN 0-415-26248-8, Google Books [dostęp 2020-04-25] (ang.).
- ↑ a b c Iwona Lindstedt, Kolekcja Wojciech Kilar, Ninateka [dostęp 0202-04-25] [zarchiwizowane 2016-09-22].
- ↑ Leszek Polony, Kilar. Żywioł i modlitwa, Kraków: PWM, 2005, s. 95, ISBN 83-224-0845-5.
- ↑ Diphthongos na chór mieszany i orkiestrę, Archiwum NInA [dostęp 2020-04-25] [zarchiwizowane 2020-04-25].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kilar na płytach. Tygodnik Powszechny. [dostęp 2020-04-21].