Cmentarz żydowski we Włocławku

Nowy cmentarz żydowski
	; Pomnik pamięci ofiar włocławskiego getta i zniszczonego starego cmentarza znajdujący się na terenie nowego cmentarza
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Włocławek
Adres	al. Chopina
Typ cmentarza	komunalny
Wyznanie	judaizm
Powierzchnia cmentarza	0.1 ha
Data otwarcia	lata 60. XX wieku
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stary cmentarz żydowski we Włocławku
	; Pomnik poświęcony pamięci ofiar włocławskiego getta znajdujący się na terenie ZSB; mniej więcej w tym miejscu przebiegała wschodnia granica starego cmentarza żydowskiego
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Włocławek
Adres	ul. Nowomiejska
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Stan cmentarza	zlikwidowany
Powierzchnia cmentarza	2,5 ha
Data otwarcia	1830
Data ostatniego pochówku	1950
	Położenie na mapie Polski Stary cmentarz żydowski we Włocławku
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Stary cmentarz żydowski we Włocławku
	Położenie na mapie Włocławka Stary cmentarz żydowski we Włocławku
	52°38′41,71″N 19°03′56,80″E/52,644919 19,065778
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stary włocławski cmentarz żydowski – został założony w 1830 r.^[1]^[2] Znajdował się na terenie dzisiejszego Zespołu Szkół Budowlanych oraz Centrum Doskonalenia i Edukacji przy ul. Nowomiejskiej 25 (dawna ul. Żałobna)^[3]. Patrząc od strony północnej cmentarz zaczynał się przy ulicy Nowomiejskiej, a kończył w pobliżu niedziałającej już linii kolejowej prowadzącej do Fabryki Celulozy, zajmował powierzchnię 2,5 ha^[4]. Teren cmentarza wchodził w skład utworzonego w 1940 r. getta żydowskiego^[5]. Podczas okupacji niemieckiej co cenniejsze pod względem rodzaju kamienia macewy hitlerowcy wywieźli w sobie znane miejsce, resztę cmentarza, po wojnie, rozkradła miejscowa ludność. Był w znacznej mierze zniszczony, pozostawał jednak ogrodzony i czynny. Jeszcze w latach 1946–1950 pochowano na nim 4 osoby, o czym informuje notatka urzędowa Serafina Kiryłowicza z Urzędu do Spraw Wyznań, sporządzona 31 marca 1953 roku przy okazji pierwszych zabiegów w sprawie ostatecznej likwidacji cmentarza^[4]. Nie została wykonana ekshumacja zwłok znajdujących się na obszarze rekreacyjno-sportowym ZSB, trudno dziś ustalić jak przebiegała powojenna ekshumacja na terenie, który zabudowano. Przebieg likwidacji innych dawnych cmentarzy włocławskich każe domniemywać, że szczątki pochowanych przewiezione na wytyczony nowy cmentarz żydowski przy Al. Chopina zostały odkryte na starym cmentarzu podczas wyrównywania terenu i wznoszenia budynków. Wiele lat wcześniej, w listopadzie 1945 r. z dwóch grobów ekshumowano zwłoki 42 nieznanych osób^[6]. 15 czerwca 2001 r. przed budynkiem ZSB uroczyście odsłonięto tablicę upamiętniającą getto włocławskie^[7]. Na tablicy znajduje się taki oto napis w języku polskim i hebrajskim: „Na tym terenie Niemcy stworzyli getto, z którego w roku 1942 deportowali obywateli polskich narodowości żydowskiej do obozów zagłady”. Tereny starego cmentarza żydowskiego nie są wpisane do rejestru zabytków^[8] i nie są w żaden sposób oznaczone na działce (cmentarz znajduje się wyłącznie pod ziemią i na mapach historycznych), w związku z czym w 2011 r. miasto potraktowało działkę jako najzwyklejszy obszar inwestycyjny i na terenie byłego cmentarza zleciło budowę Orlika 2012^[9].

Nowy cmentarz żydowski powstał w latach sześćdziesiątych XX wieku przy Al. Chopina jako wydzielona, ogrodzona murem i na co dzień zamykana na klucz część cmentarza komunalnego^[10]^[11]. Na powierzchni 0,1 ha^[12] zachowało się około 20 nagrobków. Na cmentarzu znajduje się także pomnik poświęcony pamięci ofiar włocławskiego getta i zniszczonego starego cmentarza, umieszczono na nim taki oto napis w języku polskim i jidysz: „Tu spoczywają prochy ofiar włocławskiego getta oraz tych, których pochowano na zdewastowanym podczas okupacji hitlerowskiej cmentarzu żydowskim. Cześć ich pamięci!”

Przypisy

↑ Strona internetowa Cmentarz żydowski we Włocławku [1]
↑ Burchard podaje nieznaną datę powstania cmentarza
↑ Przewodnik ilustrowany po Włocławku, pod red. Stanisława Jankowskiego, Włocławek 1922 – plan miasta Włocławka; mapa topograficzna w skali 1:100 000 Pas 38 Słup 28 Włocławek, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1930 [2]; hitlerowska mapa topograficzna w skali 1:25 000 3380 Leslau, 1944 [3]
↑ ^a ^b Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów), Kraków 2006, s. 446
↑ Tomasz Kawski, Kujawsko-dobrzyńscy Żydzi w latach 1918-1950, Toruń 2006, s. 256; Aneta Baranowska, Żydzi włocławscy i ich zagłada 1939–1945, Toruń 2008, s. 82; strona internetowa Jewish Virtual Library [4]
↑ Jan Sziling, Z dziejów Włocławka w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), [w:] Włocławek. Dzieje miasta, pod red. Jacka Staszewskiego, t. II, Włocławek 2001, s. 386-387
↑ Strona internetowa Dzieje Włocławskiego Towarzystwa Naukowego[5]
↑ Wykaz obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków
↑ Jakub Sosiński: Moje Boisko Orlik 2012. Budowa zespołów boisk przy Zespole Szkół nr 11 we Włocławku przy ul. Papieżka oraz Zespole Szkół Budowlanych we Włocławku przy ul. Nowomiejskiej. archiwalna strona Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Włocławek, 2011-02-01. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-14)]. (pol.).
↑ Rozmowa przeprowadzona z p. Abramem Szteinem (wieloletni przewodniczący lokalnego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce) oraz Mirosław Golon, Żydzi we Włocławku po II wojnie światowej, [w:] „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. XIII: Mniejszości narodowe na Kujawach wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1999, s. 285-286.
↑ Burchard podaje jako datę powstania wiek XIX alternatywnie z XX
↑ Burchard podaje 0,06 ha

Bibliografia

Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 46-47.

Linki zewnętrzne

Stary cmentarz żydowski we Włocławku na portalu Wirtualny Sztetl
Nowy cmentarz żydowski we Włocławku na portalu Wirtualny Sztetl

[1] Strona internetowa Cmentarz żydowski we Włocławku [1]

[2] Burchard podaje nieznaną datę powstania cmentarza

[3] Przewodnik ilustrowany po Włocławku, pod red. Stanisława Jankowskiego, Włocławek 1922 – plan miasta Włocławka; mapa topograficzna w skali 1:100 000 Pas 38 Słup 28 Włocławek, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1930 [2]; hitlerowska mapa topograficzna w skali 1:25 000 3380 Leslau, 1944 [3]

[Kazimierz_Urban-4] Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów), Kraków 2006, s. 446

[5] Tomasz Kawski, Kujawsko-dobrzyńscy Żydzi w latach 1918-1950, Toruń 2006, s. 256; Aneta Baranowska, Żydzi włocławscy i ich zagłada 1939–1945, Toruń 2008, s. 82; strona internetowa Jewish Virtual Library [4]

[6] Jan Sziling, Z dziejów Włocławka w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), [w:] Włocławek. Dzieje miasta, pod red. Jacka Staszewskiego, t. II, Włocławek 2001, s. 386-387

[7] Strona internetowa Dzieje Włocławskiego Towarzystwa Naukowego[5]

[8] Wykaz obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków

[9] Jakub Sosiński: Moje Boisko Orlik 2012. Budowa zespołów boisk przy Zespole Szkół nr 11 we Włocławku przy ul. Papieżka oraz Zespole Szkół Budowlanych we Włocławku przy ul. Nowomiejskiej. archiwalna strona Biuletynu Informacji Publicznej Urzędu Miasta Włocławek, 2011-02-01. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-14)]. (pol.).

[10] Rozmowa przeprowadzona z p. Abramem Szteinem (wieloletni przewodniczący lokalnego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce) oraz Mirosław Golon, Żydzi we Włocławku po II wojnie światowej, [w:] „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. XIII: Mniejszości narodowe na Kujawach wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1999, s. 285-286.

[11] Burchard podaje jako datę powstania wiek XIX alternatywnie z XX

[12] Burchard podaje 0,06 ha

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]